UNESCO: Việt Nam là quốc gia "quyết đoán" trong phát triển AI

Ngày 27/10, trong khuôn khổ Tuần lễ Số Quốc tế do Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức tại Ninh Bình, UNESCO đã chính thức công bố Báo cáo Đánh giá mức độ sẵn sàng của Việt Nam trong việc thực hiện các khuyến nghị của UNESCO về Đạo đức Trí Tuệ Nhân tạo (RAM). 

VIỆT NAM LÀ QUỐC GIA NĂNG ĐỘNG, QUYẾT ĐOÁN TRONG PHÁT TRIỂN AI

Báo cáo dựa trên Khuyến nghị toàn cầu của UNESCO năm 2021 về Đạo đức Trí tuệ nhân tạo, đánh giá toàn diện hệ sinh thái AI của Việt Nam trên 5 khía cạnh: (i) khung pháp lý; (ii) hòa nhập xã hội – văn hóa; (iii) hệ sinh thái khoa học – giáo dục; (iv) kinh tế và nguồn nhân lực; (v) hạ tầng kỹ thuật và đổi mới sáng tạo.

Báo cáo RAM ghi nhận Việt Nam là một quốc gia năng động, quyết đoán trong việc phát triển AI. Việt Nam đã ban hành nhiều nghị quyết, Chiến lược Quốc gia về AI, thúc đẩy chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan nhà nước, và đạt những bước tiến ấn tượng trong nghiên cứu khoa học – từ vị trí 134 lên thứ 26 thế giới về công bố khoa học AI chỉ trong vòng hơn một thập kỷ.

Việt Nam cũng đang xây dựng nền tảng thuận lợi cho chuyển đổi số. Năm 2024, lần đầu tiên Việt Nam được xếp hạng "Rất cao" trong Chỉ số Phát triển Chính phủ điện tử của Liên Hợp Quốc, với hạ tầng Internet và mạng di động phủ rộng, giúp thu hẹp khoảng cách số giữa nông thôn và thành thị. 

Việt Nam cũng có thế mạnh về năng lực Toán và Khoa học trong khu vực, và nằm trong nhóm các quốc gia có mức độ tin tưởng cao vào công nghệ số và dữ liệu của Chính phủ, tạo tiền đề cho phát triển AI có trách nhiệm.

Nguồn nhân lực trong các ngành trọng điểm như tài chính, y tế, logistics và sản xuất đang đứng trước yêu cầu phát triển kỹ năng mới phù hợp với chuyển đổi số. 

Về hạ tầng dữ liệu, mặc dù đã có tiến triển, việc chia sẻ và liên thông dữ liệu giữa các ngành vẫn cần được thúc đẩy hơn nữa. Báo cáo cũng khuyến nghị lồng ghép yếu tố môi trường và văn hóa, như quản lý năng lượng, rác thải điện tử và bảo tồn ngôn ngữ, vào các chiến lược AI trong tương lai.

Báo cáo khuyến nghị Việt Nam tích hợp sâu hơn các nguyên tắc đạo đức vào Chiến lược quốc gia và hệ thống pháp luật liên quan đến AI; xây dựng bộ tiêu chuẩn kỹ thuật – đạo đức và thử nghiệm các công cụ chính sách linh hoạt như mô hình sandbox để định hướng đổi mới sáng tạo một cách có trách nhiệm. Về thể chế, cần thành lập Ủy ban Đạo đức AI Quốc gia và thúc đẩy chia sẻ dữ liệu có trách nhiệm.

Trong giáo dục, nên triển khai đào tạo đạo đức AI cho cán bộ, cải cách giáo dục STEM theo hướng bao trùm, và phát triển nhân lực AI gắn với giá trị đạo đức. 

Báo cáo cũng đề xuất đầu tư vào trung tâm dữ liệu quy mô lớn, xây dựng trung tâm đổi mới sáng tạo trong các lĩnh vực AI chiến lược, thúc đẩy các ứng dụng AI do cộng đồng dẫn dắt trong bảo tồn văn hóa và di sản; và thúc đẩy đổi mới sáng tạo có trách nhiệm thông qua các startup về AI.

VIỆT NAM CẦN CHIẾN LƯỢC QUỐC GIA TOÀN DIỆN ĐỂ ĐÀO TẠO NHÂN LỰC AI 

Phát biểu tại lễ công bố, ông Jonathan Wallace Baker, Trưởng Đại diện UNESCO tại Việt Nam, chia sẻ: “Việt Nam đã cho thấy cam kết mạnh mẽ trong việc phát triển Trí tuệ Nhân tạo lấy con người làm trung tâm”.

Ông Jonathan ghi nhận Việt Nam đã đạt được tiến bộ đáng kể trong việc xác lập định hướng chiến lược rõ ràng cho AI. Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị xác định AI và chuyển đổi số là động lực chủ chốt cho tăng trưởng quốc gia. Luật Công nghiệp Công nghệ số (2025) lần đầu tiên đưa vào một chương riêng về Trí tuệ nhân tạo, cùng với các luật về an ninh mạng, bảo vệ dữ liệu, dữ liệu mở và điện toán đám mây, tạo nên nền tảng pháp lý vững chắc cho phát triển AI.

Bên cạnh đó, Việt Nam cũng đang cho thấy những nỗ lực thông qua việc tích hợp AI vào giáo dục để chuyển đổi phương pháp dạy, học và quản lý giáo dục. Hơn 50 trường đại học đã mở chương trình đào tạo liên quan đến AI, trong đó 18 trường đào tạo chuyên ngành hoặc chuyên sâu về AI và Khoa học dữ liệu.

Tuy nhiên, nguồn nhân lực AI trình độ cao (đặc biệt trong học máy và xử lý ngôn ngữ tự nhiên) chưa đáp ứng được nhu cầu.

Hiện Việt Nam có khoảng 300 tiến sĩ và sau tiến sĩ AI, 5.000 kỹ sư AI, và tổng cộng 7.000 chuyên gia AI. Điều này cho thấy số lượng nhân lực đang thấp hơn mức cần thiết. Tỷ lệ sinh viên theo học STEM chỉ đạt 28–30%, trong khi nhu cầu nhân lực chất lượng cao vượt xa nguồn cung.

Do đó, Việt Nam cần chiến lược quốc gia toàn diện về đào tạo lại, nâng cao kỹ năng và hỗ trợ nghề nghiệp, bảo đảm cho nhân lực hiện tại và sinh viên mới tốt nghiệp sẵn sàng làm việc trong nền kinh tế do AI dẫn dắt.

Báo cáo RAM được nhóm chuyên gia liên ngành thực hiện từ tháng 8/ 2024 đến tháng 8/2025, với sự hỗ trợ chuyên môn kỹ thuật của UNESCO, sự điều phối từ Bộ Khoa học và Công nghệ và được tài trợ bởi Liên minh Châu Âu. Báo cáo được thực hiện thông qua một quá trình khảo sát nghiên cứu tài liệu, phỏng vấn và tham vấn sâu rộng với các đại diện đến từ cơ quan nhà nước, khu vực tư nhân, các tổ chức nghiên cứu, chuyên gia độc lập và cộng đồng.