Theo đánh giá của Kiểm toán Nhà nước, nhìn chung hiệu quả quản lý, sử dụng tài sản là nhà, đất tại các bộ, ngành chưa cao. Tình trạng để đất công bị lấn chiếm hoặc cho thuê kinh doanh sai quy định; cho thuê nhà, đất nhưng chưa xây dựng đề án sử dụng tài sản công vào mục đích cho thuê, báo cáo cơ quan, người có thẩm quyền quyết định… diễn ra phổ biến. Không chỉ nêu vấn đề chung chung, Kiểm toán Nhà nước còn chỉ tên hàng loạt đơn vị để xảy ra sai sót.

Phổ biến nhất là việc thực hiện liên doanh, liên kết, cho thuê, mượn đất không đúng quy định.

LIÊN DOANH, LIÊN KẾT, CHO MƯỢN ĐẤT KHÔNG ĐÚNG QUY ĐỊNH

Cụ thể, Tòa án Nhân dân tối cao có 19 cơ sở nhà, đất không có nhu cầu sử dụng, hiện đang cho mượn, bỏ trống, sử dụng không đúng quy định. Tổng công ty quản lý bay Việt Nam (thuộc Bộ Giao thông vận tải) cho thuê một phần diện tích tại Trung tâm Văn hóa hàng không, Hà Nội (2.332,5m2) và Canteen tại 22 Trần Quốc Hoàn, TP.HCM (1.519m2) chưa phù hợp với mục đích sử dụng đất được giao. 

Trường Đại học Bách khoa Hà Nội (thuộc Bộ Giáo dục Đào tạo) đã cho Công ty BK - Holdings mượn 432m2 và Công ty Tư vấn và chuyển giao công nghệ Bách khoa mượn làm văn phòng 40m2 không thu tiền thuê tại tầng 2 tòa nhà A17. 

Một số đơn vị thuộc Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam, vì sử dụng tài sản đất liên kết, hợp tác góp vốn kinh doanh chưa đúng quy định mà có nguy cơ mất kiểm soát về quản lý diện tích đất được giao. 

Tại Bộ Văn hóa Thể thao & Du lịch, nhiều đơn vị ký hợp đồng cho thuê đất, tài sản trên đất nhưng giá cho thuê chưa qua thực hiện đấu giá theo quy định; sử dụng tài sản trên đất cho thuê chưa lập đề án sử dụng tài sản công vào mục đích cho thuê; chưa nộp tiền thuê đất. 

Tại Nhà hát Lớn Hà Nội, việc cho thuê liên doanh liên kết và việc bên đối tác tự ý cải tạo một số hạng mục bên trong Nhà hát là chưa đúng quy định. Ngoài ra, hợp đồng còn quy định thời gian liên doanh liên kết vượt ba năm so với chủ trương bộ cho phép…

Những lỗ hổng này cũng diễn ra ở nhiều đơn vị thuộc quản lý của Bộ Y tế: Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình, Viện Dược liệu, Viện Vắc xin và Sinh phẩm y tế sử dụng cơ sở nhà đất cho thuê, kinh doanh không đúng chức năng, nhiệm vụ.

Văn phòng Bộ Y tế đã cho thuê trái thẩm quyền, giao công đoàn ngành quản lý thu chi mà không phản ánh trên báo cáo quyết toán và báo cáo tài chính. Công đoàn ký 17 hợp đồng với các cá nhân cho thuê ki ốt đơn giá thuê từ 519.915đ đến 712.351đ/m2/tháng nhưng chưa lập đề án được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt, chưa tổ chức đấu giá cho thuê tài sản, chưa có văn bản phê duyệt của các cấp có thẩm quyền.

Chủ tịch công đoàn cơ quan đã ký hai hợp đồng hợp tác kinh doanh với hai công ty, thực chất là cho thuê cơ sở vật chất. Tuy nhiên, cũng chưa lập đề án được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt, chưa tổ chức đấu thầu cho thuê tài sản và chưa được cấp có thẩm quyền ủy quyền cho ký hợp đồng cho thuê.

Đơn giá cho thuê cơ bản không thay đổi từ năm 2015 là trái quy định tại khoản 5 Điều 55 Luật Quản lý, sử dụng tài sản công và các quy định của Luật Kế toán. Viện Dược liệu cho thuê cơ sở nhà, đất không thực hiện đấu giá, không điều chỉnh giá cho thuê theo biến động của thị trường trong thời gian dài, làm giảm tính kinh tế, hiệu quả của tài sản công, lãng phí nguồn lực của Nhà nước.

"Các đơn vị trực thuộc bộ này đã thu được số tiền 71,2 tỷ đồng, sau khi trừ chi phí và nộp thuế, số còn lại 56,131 tỷ đồng được sử dụng trích lập các quỹ và chi hoạt động thường xuyên là không đúng quy định tại khoản 4 Điều 15 Nghị định số 167/CP", Kiểm toán Nhà nước cho biết.

Ngoài ra, Bệnh viện Tâm thần TƯ 2 cho thuê tài sản không đúng quy định. Đã có thông báo kết quả kiểm tra và quyết định xử phạt của Sở Tài nguyên Môi trường Đồng Nai (từ năm 2020), buộc bệnh viện khôi phục tình trạng đất như trước khi vi phạm và nộp lại số lợi bất hợp pháp 0,825 tỷ đồng vào Ngân sách Nhà nước, đồng thời chấm dứt hợp đồng cho thuê. Nhưng đến thời điểm kết thúc kiểm toán (ngày 17/11/2020) vẫn chưa thực hiện…

ĐẤT ĐAI BỊ LẤN CHIẾM NHIỀU NĂM CHƯA ĐƯỢC XỬ LÝ

Vấn đề nhức nhối nữa là việc để đất bị lấn chiếm kéo dài nhiều năm mà chưa xử lý được dứt điểm. Điển hình như ở các đơn vị thuộc quản lý của Bộ Giáo dục Đào tạo: Viện Nghiên cứu thiết kế trường học đã cho Công ty xây dựng Đông Dương sử dụng trụ sở từ năm 2010 đến nay chưa thu hồi. 

Trường Đại học Bách khoa Hà Nội để 6 hộ gia đình lấn chiếm 124,25m2 tại ô đất số 4, để Công ty ICD sử dụng cho thuê ở mặt tiền sát cổng parabol tại ô số 13 với diện tích 4.843,6m2, một phần diện tích sau nhà D9 thì bị nhiều hộ dân lấn chiếm. 

Bộ Giao thông Vận tải có cơ sở Đào tạo lái xe phường Phú Thịnh, Sơn Tây đã để người dân chiếm dụng 140,5m2 từ năm 1996. Bộ NN&PTNT có Viện Khoa học nông nghiệp Việt Nam để 407,2ha đất bị lấn chiếm. Viện Khoa học kỹ thuật nông nghiệp miền Nam có 241,6ha đất đang tranh chấp. Bộ Y tế cũng còn tình trạng để tranh chấp, lấn chiếm đất làm nhà ở trong suốt thời gian dài. Đặc biệt, rất nhiều đơn vị chưa hoàn thành việc sắp xếp lại, xử lý nhà, đất thuộc sở hữu Nhà nước.

Báo cáo của Kiểm toán Nhà nước cho biết: “Tính đến ngày 31/12/2019, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam mới có 114/505 cơ sở nhà đất đã thực hiện rà soát, kê khai, sắp xếp lại nhà đất (tương đương 22,5%); Tổng Cục Hải Quan có tới 49 cơ sở nhà, đất chưa được phê duyệt trong phương án sắp xếp theo Nghị định số 167/CP. Bộ Văn hóa Thể thao & Du lịch còn 46 cơ sở nhà đất; Bộ Nội vụ có 11 cơ sở nhà, đất của 10 đơn vị tại 8 tỉnh thành chưa xây dựng phương án sắp xếp, xử lý các loại tài sản công theo quy định.

Bộ Tài nguyên Môi trường cũng chưa thực hiện đầy đủ nhiệm vụ về lập báo cáo kê khai và đề xuất phương án sắp xếp lại, xử lý đối với 87/680 cơ sở nhà, đất đang quản lý, sử dụng, gửi cơ quan quản lý cấp trên theo quy định. Ủy ban Dân tộc có bốn cơ sở nhà đất đang quản lý sử dụng nhưng một cơ sở (80-82 Phan Đình Phùng) chưa được cấp có thẩm quyền giao quyền sử dụng đất, hai cơ sở chưa được phê duyệt phương án sắp xếp lại”.

Cũng theo Kiểm toán Nhà nước, hiện còn nhiều bộ, ngành chưa hoàn thành việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Đó là Bộ Giao thông Vận tải với 4/7 cơ sở đất thuộc Cảng vụ Hàng không miền Bắc; Viện Chiến lược và Phát triển GTVT; một số vị trí nhà, đất thuộc Cục Hàng hải Việt Nam; Bộ Nội vụ có Trung tâm Lưu trữ quốc gia I (số 18 Vũ Phạm Hàm, Cầu Giấy TP.Hà Nội), Ban Thi đua khen thưởng (103 Quán Thánh, Ba Đình, Hà Nội), Văn phòng Bộ (Số 89 Nguyễn Văn Thủ, Phường Đa Kao, Quận 1, TP.HCM; Số 44 Chu Mạnh Trinh, Phường Bến Nghé, Quận 1, TP.HCM; Số 8 Tôn Thất Thuyết, Quận Nam Từ Liêm, TP.Hà Nội; Số 02, Đường Nguyễn Lộ Trạch, Phường Hòa Cường Nam, Quận Hải Châu, TP.Đà Nẵng) chưa làm thủ tục cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.

Tổng cục Hải Quan thì còn bốn cơ sở; Tổng cục Thuế còn tới 36 cơ sở; Trung ương Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh cũng còn bốn cơ sở nhà đất chưa được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất… 

Trước những bất cập nêu trên, Kiểm toán Nhà nước đã đề nghị Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Tài chính chấn chỉnh công tác quản lý tài chính công, tài sản công. Đồng thời kiến nghị các đơn vị liên quan làm rõ và xử lý trách nhiệm tập thể, cá nhân để xảy ra sai phạm…