Chuỗi cung ứng toàn cầu trước bước ngoặt mới: Từ phân mảnh đến thích ứng linh hoạt

Trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị và biến động kinh tế ngày càng sâu sắc, chuỗi cung ứng toàn cầu đang trải qua một cuộc tái cấu trúc chưa từng có kể từ sau đại dịch COVID-19.

Từ việc các siêu cường thúc đẩy“tự chủ công nghiệp”, Trung Quốc củng cố vị thế công nghệ, đến làn sóng dịch chuyển sản xuất sang Đông Nam Á - mọi dấu hiệu đều cho thấy: toàn cầu hóa đang đổi dạng, chứ không bị hủy bỏ. Theo Báo cáo "How supply chains need to adapt to a shifting global landscape" của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF 6/2025), chuỗi cung ứng trong giai đoạn 2025–2027 có thể vận hành theo bốn kịch bản chính, tùy theo mức độ phân mảnh địa chính trị và hội tụ kinh tế toàn cầu.

Kịch bản thứ nhất - “Cải cách” (Reformed): Trật tự đa phương được phục hồi, các hiệp định thương mại mở rộng và được tuân thủ nghiêm túc, giúp giảm rủi ro thuế quan và củng cố niềm tin. Chuỗi cung ứng toàn cầu được điều chỉnh lại với nền tảng số, tự động hóa và đầu tư hạ tầng bền vững.

 Kịch bản thứ hai - “Phân mảnh” (Fragmented): Chủ nghĩa bảo hộ gia tăng, các khối kinh tế cách xa nhau. Doanh nghiệp buộc phải đa nguồn cung hoặc nội địa hóa để giảm rủi ro chuỗi. Giá nguyên liệu và vận chuyển tăng, trong khi tiêu chuẩn ESG và quy định dữ liệu khác biệt mạnh giữa các vùng.

Kịch bản thứ ba - “Biến động” (Volatile): Kinh tế toàn cầu thiếu ổn định, dòng vốn, tỷ giá và lãi suất biến động mạnh khiến doanh nghiệp khó lập kế hoạch dài hạn. Công nghệ phát triển không đồng đều, tạo khoảng cách số giữa các quốc gia.

Kịch bản thứ tư - “Suy thoái” (Degraded): Niềm tin vào các thể chế đa phương suy yếu, xung đột tăng cao, chuỗi cung ứng quốc tế đứt gãy. Các quốc gia ưu tiên an ninh và dự trữ nội địa thay vì hợp tác xuyên biên giới.

WEF nhấn mạnh rằng bốn kịch bản này có thể cùng tồn tại ở các khu vực khác nhau, song điểm chung là doanh nghiệp phải thiết kế chuỗi cung ứng có khả năng thích ứng cao, phân tán rủi ro và vận hành linh hoạt.

Việt Nam - với vị trí chiến lược tại trung tâm sản xuất châu Á - đang nổi lên như một mắt xích quan trọng trong chiến lược đa dạng hóa chuỗi cung ứng toàn cầu. Lợi thế của Việt Nam nằm ở môi trường chính trị ổn định, cam kết hội nhập sâu rộng với 17 hiệp định thương mại tự do (FTA) đã có hiệu lực, lực lượng lao động trẻ, chi phí cạnh tranh, cùng chính sách thúc đẩy chuyển đổi số, phát triển logistics và năng lượng xanh.

Tuy nhiên, Việt Nam cũng đối mặt với những thách thức đáng kể như năng lực công nghiệp hỗ trợ còn hạn chế, hạ tầng logistics chưa đồng bộ và nguy cơ bị cuốn vào cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc. Trong bối cảnh đó, Việt Nam cần chuyển từ vai trò “tham gia chuỗi cung ứng quốc tế” sang “xây dựng chuỗi cung ứng quốc gia có năng lực chủ động” - tức là phát triển mạng lưới cung ứng nội địa, tăng cường tự chủ nguyên liệu, kết nối doanh nghiệp nhỏ và vừa với các tập đoàn FDI, đồng thời ứng dụng dữ liệu số để quản trị rủi ro hiệu quả.

Theo khuyến nghị của WEF và OECD, doanh nghiệp Việt Nam nên tập trung vào ba ưu tiên chiến lược: Thứ nhất, số hóa và minh bạch hóa chuỗi cung ứng - đầu tư vào nền tảng dữ liệu, công cụ truy xuất nguồn gốc và hệ thống cảnh báo sớm rủi ro. Thứ hai, đa dạng hóa nguồn cung và thị trường - tránh phụ thuộc vào một đối tác hoặc khu vực duy nhất, đồng thời mở rộng sang các thị trường tiềm năng như Ấn Độ, Trung Đông và châu Phi. Thứ ba, phát triển chuỗi cung ứng bền vững - tích hợp yếu tố ESG, tiết kiệm năng lượng và giảm phát thải carbon, vừa tuân thủ chuẩn quốc tế vừa tạo lợi thế cạnh tranh xuất khẩu.

Cuộc đua chuỗi cung ứng thời gian tới không còn là mở rộng quy mô, mà là xây dựng hệ sinh thái linh hoạt, dữ liệu điều phối và khả năng tự thích ứng. Trong kỷ nguyên “phân mảnh toàn cầu”, doanh nghiệp nào làm chủ được dữ liệu, năng lực dự báo và quản trị đa chiều sẽ nắm ưu thế. Việt Nam - với vai trò “nút trung chuyển mới” của sản xuất và thương mại châu Á - cần nhanh chóng nâng cấp hạ tầng logistics, thúc đẩy chuyển đổi số công nghiệp và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu để tận dụng cơ hội lịch sử này.