Chuyển đổi mô hình hoạt động của SCIC: Trao quyền tự chủ đề bứt phá

Tại Hội thảo “Phát huy mô hình SCIC theo hướng kinh doanh vốn chuyên nghiệp, hình thành Quỹ Đầu tư Chính phủ” ngày 3/12, các chuyên gia thống nhất rằng đã đến lúc đưa Tổng Công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước (SCIC) trở thành “cánh chim đầu đàn” thực sự của nền kinh tế, vươn tầm khu vực và thế giới như kỳ vọng của Chính phủ và nhân dân.

TỪ “NGƯỜI ĐẠI DIỆN” ĐẾN “NHÀ ĐẦU TƯ CHIẾN LƯỢC”

Trải qua gần hai thập kỷ hình thành và phát triển (2006 – 2025), SCIC đã chứng minh được tính đúng đắn của chủ trương tách bạch chức năng quản lý nhà nước ra khỏi chức năng quản trị doanh nghiệp. Số liệu lũy kế đến tháng 10/2025 cho thấy hiệu quả hoạt động của SCIC: tổng lợi nhuận trước thuế đạt gần 109 nghìn tỷ đồng, nộp ngân sách nhà nước hơn 108 nghìn tỷ đồng và tổng giá trị danh mục nắm giữ hiện tại đạt trên 200 nghìn tỷ đồng (tương đương 8 tỷ USD).

Tuy nhiên, phát biểu tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ Tài chính Cao Anh Tuấn thẳng thắn nhìn nhận những kết quả đạt được vẫn chưa tương xứng với tiềm năng và vị thế mà SCIC hướng tới. Những rào cản về hành lang pháp lý và cơ chế ràng buộc đã khiến SCIC chưa thể phát huy tối đa sức mạnh của một “quả đấm thép” về tài chính.

Trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045, vai trò của SCIC không thể chỉ dừng lại ở việc tiếp nhận và thoái vốn các doanh nghiệp nhỏ lẻ. Vì vậy, định hướng phát triển của SCIC trong thời gian tới là chuyển đổi thành Quỹ đầu tư Chính phủ (Government Investment Fund - GIF). Đây được coi là bước phát triển tất yếu, phù hợp với xu thế quản lý vốn nhà nước theo cơ chế thị trường và hội nhập quốc tế.

Thứ trưởng Bộ Tài chính cũng cho rằng SCIC cần hoạt động như một nhà đầu tư tài chính chuyên nghiệp chứ không phải cơ quan hành chính. Theo đó, SCIC phải “tách bạch rõ ràng chức năng đại diện chủ sở hữu vốn Nhà nước với chức năng quản lý nhà nước”, giúp giảm thiểu thủ tục hành chính và tận dụng tốt cơ hội đầu tư.

Từ kinh nghiệm quốc tế và thực tiễn tại Việt Nam, ông Đinh Việt Tùng, Phó Tổng Giám đốc SCIC, cho rằng mô hình Quỹ đầu tư Chính phủ Temasek của Singapore là mô hình phù hợp với Việt Nam. Temasek không chỉ là một quỹ đầu tư thành công với mức lợi nhuận bình quân 14-15%/năm, mà còn là “hình mẫu” thành công của quản trị minh bạch và độc lập. Họ hoạt động với sự giám sát từ Chính phủ nhưng không bị can thiệp vào các quyết định đầu tư kinh doanh.

Về nguồn lực, để trở thành một Quỹ đầu tư Chính phủ đúng nghĩa, SCIC cần tích tụ nguồn lực đủ lớn. Theo đó, giải pháp then chốt được ông Đinh Việt Tùng đề xuất phân loại Doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) thành 4 nhóm, trong đó nhóm các doanh nghiệp thương mại (nhóm IV) hoạt động vì mục tiêu kinh tế sẽ được bàn giao toàn bộ về SCIC quản lý tập trung.

“Điều này sẽ chấm dứt tình trạng vốn nhà nước nằm rải rác, manh mún, tạo điều kiện để SCIC cơ cấu lại nguồn vốn, tập trung cho các đại dự án”, ông Tùng nêu quan điểm.

Về cơ chế tài chính, đại diện SCIC đề xuất cơ chế được trao quyền tự chủ cao hơn. Đó là thay vì nộp toàn bộ lợi nhuận về ngân sách, SCIC được phép giữ lại lợi nhuận sau thuế để bổ sung quỹ đầu tư phát triển và tăng vốn điều lệ.

NHÀ DẪN DẮT CHIẾN LƯỢC

Việc chuyển đổi mô hình hoạt động, theo đại diện SCIC, không chỉ đóng vai trò là “bà đỡ” cho các doanh nghiệp yếu kém cần tái cơ cấu, mà quan trọng hơn là vai trò “người mở đường” và “nhà đầu tư dẫn dắt”.

Theo đó, trong thời gian tới, SCIC sẽ tập trung nguồn lực vào các ngành, lĩnh vực trọng yếu như công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số. Đặc biệt, một hướng đi mới được SCIC đề xuất là sẽ triển khai đầu tư trực tiếp ra nước ngoài, thực hiện các thương vụ mua bán sáp nhập (M&A) quốc tế để tiếp cận công nghệ mới và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Đây là sự thay đổi tư duy chiến lược cực kỳ quan trọng. Thay vì chỉ quản lý những gì đang có trong nước, SCIC sẽ chủ động tìm kiếm lợi nhuận và công nghệ từ thị trường toàn cầu, đưa dòng vốn nhà nước sinh sôi nảy nở ở những nơi có hiệu suất cao nhất, sau đó đưa giá trị đó quay lại phục vụ nền kinh tế nội địa.

Vì vậy, một lộ trình gồm hai giai đoạn đã được SCIC đề ra. Trong đó:

Giai đoạn 1 (2026 – 2027): Đây là giai đoạn “chạy đà” và thí điểm. SCIC sẽ tiếp tục tiếp nhận và cổ phần hóa theo kế hoạch, nhưng trọng tâm sẽ chuyển dịch sang đầu tư kinh doanh vốn. Các cơ chế đánh giá hiệu quả đầu tư theo danh mục thay vì từng dự án riêng lẻ sẽ được thí điểm áp dụng.

Giai đoạn 2 (2027 – 2030): SCIC sẽ chính thức vận hành hoàn toàn theo mô hình Quỹ đầu tư Chính phủ. Lúc này, hành lang pháp lý riêng biệt đã được hoàn thiện, SCIC sẽ mở rộng đầu tư quốc tế và hình thành hệ sinh thái các quỹ đầu tư thành viên, quỹ mạo hiểm chuyên biệt.

Theo ông Nguyễn Chí Thành, Chủ tịch Hội đồng thành viên SCIC, mô hình đề xuất này chỉ phát huy hiệu quả khi SCIC được trao đủ quyền hạn và tính tự chủ trong quyết định đầu tư và thoái vốn, tránh sự can thiệp hành chính vào hoạt động kinh doanh.

Sự thay đổi này, theo Chủ tịch Hội đồng thành viên SCIC, đòi hỏi một sự đồng thuận lớn và sự quyết tâm cải cách thể chế từ Chính phủ và các Bộ ngành. Việc xây dựng một khung thể chế và pháp lý hoàn chỉnh là điều kiện tiên quyết để SCIC vận hành theo mô hình Quỹ Đầu tư Chính phủ – nơi hiệu quả kinh tế được đặt lên hàng đầu, chấp nhận rủi ro trong giới hạn cho phép của đầu tư mạo hiểm. Đây sẽ là thử thách lớn đối với tư duy quản lý an toàn vốn truyền thống hiện nay.

Tuy nhiên, với nền tảng tích lũy gần 20 năm và yêu cầu từ thực tiễn phát triển đất nước, việc hình thành Quỹ đầu tư Chính phủ không chỉ giúp bảo toàn và gia tăng giá trị vốn nhà nước, mà còn biến nguồn vốn này thành động lực dẫn dắt, thu hút nguồn lực tư nhân, tạo đà cho nền kinh tế Việt Nam bứt phá trong kỷ nguyên mới.