Đại lý thủ tục hải quan được thực hiện từ năm 2005, là một phần trong công tác cải cách, hiện đại hóa ngành hải quan.

Tuy nhiên, theo báo cáo của Tổng cục Hải quan, đến nay cả nước mới chỉ có 19 doanh nghiệp được hải quan địa phương xác định đủ tiêu chuẩn làm đại lý thủ tục hải quan và cấp được 43 thẻ cho nhân viên đại lý, một con số quá khiêm tốn sau hơn 2 năm thực hiện.

Ông Vũ Quang Vinh, Vụ trưởng Vụ Giám sát quản lý - Tổng cục hải quan cho biết: đại lý thủ tục hải quan là một loại hình dịch vụ liên quan đến thuế và thực hiện những chính sách hải quan nên tiêu chí để doanh nghiệp được làm đại lý thủ tục hải quan rất cao.

Ngoài việc phải đáp ứng yêu cầu theo Luật Doanh nghiệp thì những doanh nghiệp làm đại lý thủ tục hải quan phải có cơ sở hạ tầng kết nối mạng với Tổng cục Hải quan, phải đáp ứng điều kiện khai báo hải quan. Bình thường một tờ khai phải khai báo hơn 30 chữ ký như khai về mã số hàng hoá, trị giá hàng hoá, xuất xứ hàng hoá...

Để làm được việc này phải là những người có chuyên môn, do đó doanh nghiệp làm đại lý thủ tục hải quan phải qua đào tạo. Và phải có một hội đồng kiểm tra đánh giá doanh nghiệp có đáp ứng đủ điều kiện hay không. Các doanh nghiệp làm đại lý thủ tục hải quan sẽ đứng ra bảo lãnh cho từng lô hàng, từng doanh nghiệp xuất nhập khẩu thuê mình làm dịch vụ thủ tục hải quan.

Với sự bảo lãnh này, cơ quan hải quan sẽ rút ngắn được rất nhiều thời gian trong việc tìm hiểu thông tin của từng lô hàng, từng doanh nghiệp xuất nhập khẩu.

Nếu có sai sót xảy ra thì cơ quan quản lý Nhà nước chỉ cần xử lý doanh nghiệp làm đại lý thủ tục hải quan đã bảo lãnh cho doanh nghiệp xuất nhập khẩu. Doanh nghiệp xuất nhập khẩu cũng sẽ được doanh nghiệp làm đại lý thủ tục hải quan bảo lãnh cho việc xuất nhập khẩu từng lô hàng một cách nhanh chóng thuận tiện nếu đáp ứng đủ yêu cầu theo quy định về xuất nhập khẩu hàng hóa.

Theo ông Vinh, việc có thêm các đại lý thủ tục Hải quan giúp sức không những giảm đi nhiều thời gian mà còn giảm đi được nhiều giảm sai sót trong công tác quản lý xuất nhập khẩu, tiến tới phương pháp quản lý mới theo thủ tục hải quan điện tử, phù hợp với những chuẩn mực quốc tế mà Việt Nam đã tham gia.

Hiện nay cả nước chỉ có Công ty Thái Anh (Hải Phòng) là doanh nghiệp làm đại lý thủ tục hải quan có hiệu quả nhất. Đến nay Công ty Thái Anh đã có hợp đồng làm đại lý thủ tục hải quan cho 50 doanh nghiệp xuất nhập khẩu, trong đó có 30 doanh nghiệp hợp đồng làm trọn gói và 20 doanh nghiệp hợp đồng làm đại diện đứng tên trong tờ khai hải quan. Để nâng cao hiệu quả công việc, Công ty Thái Anh đã mời nhiều cán bộ hải quan đã nghỉ hưu về làm, đây là đội ngũ những nhân viên có chuyên môn nghiệp vụ hải quan.

Theo tin từ Tổng cục Hải quan, Công ty Thái Anh sẽ được chọn làm mẫu cho mô hình đại lý thủ tục Hải quan để triển khai mở rộng trong cả nước.Tuy nhiên sau hơn 2 năm thực hiện, đại lý thủ tục hải quan với hiệu quả chưa cao, các doanh nghiệp hoạt động xuất nhập khẩu chưa mặn mà với loại hình dịch vụ này.

Việc các doanh nghiệp xuất nhập khẩu chưa làm thủ tục hải quan qua các đại lý một phần do năng lực nghiệp vụ của các doanh nghiệp làm đại lý thủ tục hải quan còn yếu. Nhìn lại số doanh nghiệp được làm đại lý thủ tục Hải quan thì thấy rất nhiều nhân viên đại lý không nắm vững được các thủ tục cần thiết và những kiến thức cơ bản khi đi làm thủ tục hải quan nên các doanh nghiệp này mới chỉ dừng lại ở hình thức uỷ quyền.

Con số 43 thẻ được cấp cho nhân viên các doanh nghiệp làm đại lý thủ tục hải quan không nói lên được khả năng thực hiện công việc của các doanh nghiệp này. Phần lớn những người được cấp thẻ là chủ doanh nghiệp còn những nhân viên trực tiếp làm thủ tục hải quan lại không được đào tạo.

Tổng cục Hải quan vừa có ý kiến đề xuất lên Bộ Tài chính để có những thay đổi hợp lý về mặt pháp lý cho việc thực hiện đại lý thủ tục hải quan. Hiện nay có Nghị định 79 và Thông tư 73 quy định về hoạt động đại lý thủ tục hải quan. Tuy nhiên vẫn còn nhiều điểm cần sửa đổi bổ sung.

Theo một cán bộ hải quan, các văn bản pháp lý này không quy định cụ thể về trình độ chuyên môn của nhân viên đại lý thủ tục hải quan. Thực tế là có tới 95% các doanh nghiệp xuất nhập khẩu làm thủ tục hải quan thông qua đại lý là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, mà ở đó lãnh đạo doanh nghiệp không hiểu hết về nghiệp vụ hải quan nên việc phải làm đi làm lại nhiều lần là chuyện khó tránh khỏi.

Còn các doanh nghiệp xuất nhập khẩu lớn, có quy mô thì lại có những nhân viên chuyên làm thủ tục hải quan nên không phải ủy quyền qua đại lý.

Ngoài ra các văn bản này chưa quy định rõ lợi ích của đại lý thủ tục hải quan ngoài việc các đại lý được nhận tiền công từ việc làm thủ tục thuê cho các doanh nghiệp xuất nhập khẩu. Đến nay dù chưa xảy ra trường hợp đại lý thủ tục hải quan có những sai sót lớn khi làm thủ tục hải quan dẫn đến thua lỗ cho doanh nghiệp xuất nhập khẩu hay việc các đại lý thủ tục hải quan có thể cấu kết với chủ hàng để qua mặt cơ quan hải quan..., nhưng đó là những tình huống có thể xảy ra trong tương lai nếu vẫn dựa vào các đại lý.

Trong khi đó Nghị định 79 và Thông tư 73 chưa quy định rõ ràng căn cứ pháp lý trách nhiệm của đại lý thủ tục hải quan, có chăng chỉ là những đền bù theo hợp đồng và đây là lí do khiến các doanh nghiệp xuất nhập khẩu thiếu tin tưởng khi làm thủ tục qua đại lý.