Trong những năm qua, bên cạnh việc đấu tranh phòng chống tham nhũng thì vấn đề thu hồi triệt để tài sản trong thời gian sớm nhất để bảo vệ lợi ích của Nhà nước, người dân luôn là câu hỏi “hóc búa” với các cơ quan tố tụng. Nhiều đại án tham nhũng đã được đưa ra điều tra, truy tố, xét xử kịp thời, nghiêm minh và có tính răn đe cao.

Tuy nhiên, số phận các tài sản phong tỏa, kê biên rơi vào tình cảnh “đắp chiếu”, bỏ hoang vẫn diễn ra phổ biến, có nguy cơ làm lãng phí các nguồn lực quốc gia. Vì vậy, đòi hỏi về việc xử lý tài sản trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử ngày càng cấp thiết.

Nhấn mạnh về ý nghĩa quan trọng của Nghị quyết số 164/2024/QH15 của Quốc hội, luật sư Hoàng Văn Hướng, Trưởng Văn phòng luật sư Hoàng Hưng, cho rằng để chờ xử lý vật chứng, tài sản thường phải mất rất nhiều thời gian, từ điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án. Vì vậy, Nghị quyết sẽ tháo gỡ rất lớn cho các vụ án hình sự thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực theo dõi, chỉ đạo.

NHỨC NHỐI TÀI SẢN "ĐẮP CHIẾU", "BỎ HOANG"

Trong vụ án Nguyễn Thị Hà Thành lừa đảo các ngân hàng hàng trăm tỷ đồng, có nhà đầu tư bất động sản đã mong muốn mua lại 26% cổ phần của bị cáo Nguyễn Thị Hà Thành tại Công ty MHD (sở hữu dự án bất động sản MHD Trung Văn) để trả nợ cho các bị hại.

Danh tính của nhà đầu tư không được tiết lộ, mặc dù tòa án đã tạo điều kiện để các bên đàm phán, chốt phương án, nhưng giao dịch không thành công. Việc chuyển nhượng bất thành xuất phát từ việc doanh nghiệp phải chờ tòa án có phán quyết cuối cùng. Giao dịch bị “bỏ ngỏ” đồng nghĩa với việc cổ phiếu bị phong tỏa, không thể sớm đưa vào lưu thông trên thị trường.

Theo đại biểu Quốc hội Đặng Bích Ngọc, quy định tại Điều 90 và Điều 106 của Bộ luật Tố tụng hình sự chưa quy định việc bảo quản, xử lý đối với vật chứng, tài sản là giấy tờ có giá như cổ phiếu, trái phiếu.

Tại điểm d khoản 1 Điều 8 Nghị định số 70/2013/NĐ-CP về việc sửa đổi bổ sung một số điều của Quy chế quản lý kho vật chứng ban hành kèm theo Nghị định 18/2002/NĐ-CP của Chính phủ, có quy định giấy tờ có giá trị phải được niêm phong và gửi tại hệ thống Kho bạc Nhà nước cùng cấp nơi cơ quan thụ lý vụ án có trụ sở, tuyệt đối không được phép lưu thông.

Trong các vụ án về tham nhũng, kinh tế lớn hiện nay, cơ quan tiến hành tố tụng đã tiến hành thu giữ nhiều sổ chứng nhận cổ đông, cổ phiếu, đồng thời phong tỏa hoặc có văn bản yêu cầu tạm dừng giao dịch đối với các tài khoản chứng khoán.

Tuy nhiên, đây là những tài sản có chỉ số biến động về giá trị rất nhanh, theo thời gian, giá trị của cổ phần cổ phiếu có thể tăng lên, giảm xuống hoặc thậm chí không còn giá trị theo diễn biến thị trường. Do đó, việc niêm phong và không cho phép lưu thông như quy định có thể gây thiệt hại cho chủ sở hữu, ảnh hưởng đến quyền tài sản của họ và các cổ đông khác.

Đòi hỏi cấp bách phải có một tiền lệ hoặc cơ chế đặc biệt để tháo gỡ điểm nghẽn xử lý tài sản đã được đặt ra trong nhiều năm nay.

Đại biểu Quốc hội Trần Khánh Thu chỉ ra thực tế như vụ án tại Bệnh viện Bạch Mai, sai phạm thực chất là sai phạm trong hoạt động liên doanh, liên kết, hoạt động đấu thầu nhưng hệ thống máy móc không có “tội” và thực tế đây là hệ thống trang thiết bị hết sức hiện đại và có giá trị trong chẩn đoán, trong điều trị và giảm nguy cơ biến chứng cho người bệnh, điều trị rất tốt, nhưng khi xảy ra sự việc thì toàn bộ hệ thống bị dừng lại. Với thiết bị điện tử 1 - 2 năm không hoạt động chắc chắn sẽ bị ảnh hưởng và không sử dụng được, người bệnh không có thiết bị hiện đại để điều trị, đây là một sự lãng phí vô cùng lớn.

CÁC KỲ VỌNG LỚN ĐỂ GIẢI PHÓNG NGUỒN LỰC

Nghị quyết thí điểm xử lý vật chứng, tài sản trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử một số vụ việc, vụ án hình sự được Quốc hội thông qua vào tháng 11/2024.

Hai quy định lớn được đón đợi nhất là cho phép nộp tiền bảo đảm để hủy bỏ việc thu giữ, tạm giữ, kê biên, phong tỏa và mua bán, chuyển nhượng vật chứng, tài sản bị kê biên theo hình thức đấu giá công khai.

Mỗi quy định đưa ra đều có kèm theo các điều kiện cụ thể nhằm quán triệt nguyên tắc nhất quán là tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân và các nguyên tắc cơ bản của pháp luật. Đặc biệt là bảo đảm “kiểm soát quyền lực” của các cơ quan tiến hành tố tụng, sự giám sát của cơ quan, tổ chức có thẩm quyền đối với hoạt động tố tụng.

Theo đó, biện pháp cho phép mua bán, chuyển nhượng tài sản bị kê biên chỉ được áp dụng khi có đủ 5 điều kiện là chỉ áp dụng với nhóm vật chứng, tài sản là “tiền, bất động sản, tài sản gắn liền với đất, giấy tờ có giá, chứng khoán hoặc trang thiết bị, phương tiện, vật tư trong sản xuất, kinh doanh, dịch vụ”.

Ngoài ra, việc áp dụng phải có sự đồng ý, chủ động đề nghị của những người liên quan; phải trưng cầu giám định, yêu cầu định giá tài sản; có sự thống nhất của các cơ quan điều tra, Viện Kiểm sát nhân dân, Tòa án và việc xử lý phải không làm ảnh hưởng đến việc chứng minh, giải quyết vụ án.

Tương tự, việc nộp tiền để hủy bỏ việc thu giữ, tạm giữ, kê biên, phong tỏa cũng phải có văn bản đề nghị và phải định giá tài sản. Số tiền nộp bảo đảm không thấp hơn giá của vật chứng, tài sản theo kết luận định giá tài sản. Tiền nộp vào tài khoản của cơ quan tiến hành tố tụng mở tại ngân hàng thương mại trong nước do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ.

Theo luật sư Nguyễn Thế Truyền, Giám đốc Công ty Luật Thiên Thanh, các biện pháp khác như giao tài sản bị thu giữ, kê biên cho chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp khai thác, sử dụng trước khi có phán quyết của tòa án giúp tránh lãng phí, thất thoát, tăng hiệu quả sử dụng tài sản. Hoặc biện pháp gửi tiền bị tạm giữ vào tài khoản có kỳ hạn nhằm sinh lãi cũng tạo thêm nguồn lợi ích từ tài sản tạm giữ, tránh tình trạng tiền bị “đóng băng” trong thời gian dài…

NGHIÊN CỨU BỔ SUNG ĐỂ TRÁNH "LẠM DỤNG" QUYỀN LỰC

Ông Nguyễn Huy Tiến, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, cho rằng vì đây là vấn đề thí điểm nên cần phải quy định chi tiết, tránh lạm dụng quyền lực, phải thẩm định giá và đảm bảo quyền khiếu nại, tố cáo, nộp bồi thường thiệt hại.

Trong quá trình xây dựng, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao cũng tìm mọi cách để đảm bảo thu hồi tối đa tài sản cho những người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan, bảo đảm tối đa cho Nhà nước nhưng không được ảnh hưởng đến việc xử lý vụ án.

“Chúng tôi đã thể hiện trong nguyên tắc, quá trình xử lý, còn những vấn đề thuộc về chi tiết sẽ thể chế hóa cụ thể trong Thông tư liên tịch, vì có những nội dung không thể chi tiết hết trong nghị quyết được.

Trong Thông tư liên tịch cũng là những điểm ban đầu, chúng tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu và bổ sung thêm những vấn đề chi tiết để đảm bảo chặt chẽ, tránh lạm dụng quyền lực, tránh gây thất thoát và tránh ảnh hưởng đến quyền lợi, nghĩa vụ hợp pháp của các bên có liên quan”, ông Tiến nhấn mạnh...

Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 4+5-2025 phát hành ngày 27/1/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:  

https://postenp.phaha.vn/tap-chi-kinh-te-viet-nam/detail/1194