Trong bối cảnh Việt Nam chính thức cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 (net-zero) vào năm 2050 tại Hội nghị COP26, quá trình chuyển đổi năng lượng, từ việc phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch sang khai thác các nguồn năng lượng tái tạo, không còn là lựa chọn, mà đã trở thành một yêu cầu tất yếu. Đây không chỉ là một tiến trình mang tính kỹ thuật hay chính sách, mà là sự thay đổi toàn diện, đòi hỏi chuyển biến từ nhận thức đến hành động cụ thể của toàn xã hội.

Với những định hướng này, theo các chuyên gia tại Hội thảo tổng kết: “Chương trình truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng về chuyển dịch năng lượng” do Chương trình Liên minh Đối tác chuyển dịch năng lượng Đông Nam Á (ETP) thuộc Văn phòng Dịch vụ Dự án Liên Hợp Quốc (UNOPS), phối hợp với Vụ Tài chính - Kinh tế ngành (Bộ Tài chính) tổ chức vào ngày 24/6, truyền thông báo chí giữ vai trò là cầu nối quan trọng giữa nhà nước và người dân, giữa chiến lược quốc gia và hành động cá nhân, giữa chính sách vĩ mô trong quá trình dịch chuyển dịch năng lượng, hướng tới phát triển kinh tế xanh.

TRUYỀN THÔNG BÁO CHÍ - CẦU NỐI CHÍNH SÁCH VÀ CỘNG ĐỒNG TRONG CHUYỂN DỊCH NĂNG LƯỢNG

Ông Lê Tuấn Anh, Phó Vụ trưởng Vụ Tài chính - Kinh tế ngành (Bộ Tài chính), cho biết Điều chỉnh Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050 (Quy hoạch điện 8 điều chỉnh) vừa được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt nhấn mạnh việc giảm dần sự phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch và chuyển sang sử dụng các năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời, điện sinh khối, .... chính là điều kiện tiên quyết để Việt Nam hiện thực hóa các cam kết về khí hậu.

Theo ông Tuấn Anh, trong quá trình xây dựng các chính sách và chiến lược phát triển năng lượng tái tạo, nếu thông tin không được truyền tải đầy đủ, chính xác đến doanh nghiệp và người dân, thì sẽ khó tạo được sự đồng thuận và triển khai hiệu quả. Hoạt động truyền thông không chỉ là công cụ truyền tải thông tin, mà còn có vai trò định hướng nhận thức xã hội, tạo nền tảng cho sự đồng thuận và tham gia chủ động của doanh nghiệp và người dân.

“Tôi rất mong các cơ quan báo chí sẽ đồng hành cùng chúng tôi, góp phần phản ánh đúng bản chất và tinh thần của các chính sách mà Nhà nước đã và đang ban hành”, ông Tuấn Anh bày tỏ.

Thực tế thời gian qua cho thấy truyền thông về chuyển dịch năng lượng tại Việt Nam đã có nhiều bước tiến tích cực. Các cơ quan báo chí trung ương và địa phương đã tích cực triển khai các chuyên mục, loạt bài chuyên sâu; đồng thời, các nền tảng mới như mạng xã hội, video ngắn, podcast... cũng đang góp phần đưa chủ đề này đến gần hơn với cộng đồng doanh nghiệp và công chúng.

Tuy nhiên, theo ông Đặng Khắc Lợi, Phó Cục trưởng Cục Báo chí, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, truyền thông vẫn còn thiếu tính hệ thống, thông tin rời rạc và chưa thực sự khơi dậy hành động từ người dân về chiến lược chuyển dịch năng lượng của quốc gia. Dù các khái niệm như “năng lượng tái tạo”, “chuyển đổi xanh” hay “phát thải ròng bằng 0” đã trở nên quen thuộc, nhưng không ít doanh nghiệp và người dân vẫn chưa biết mình cần làm gì cụ thể để đóng góp vào mục tiêu đó. 

“Nhận thức là điểm khởi đầu quan trọng, nhưng nếu không dẫn đến hành động bằng những thông điệp rõ ràng, dễ hiểu và thuyết phục thì vẫn chưa đủ. Vì thế, hoạt động truyền thông cần được nhìn nhận như một phần cốt lõi trong quá trình hoạch định và thực thi chính sách về chuyển dịch năng lượng”, ông Lợi nhấn mạnh.

Ở góc nhìn từ doanh nghiệp, ông Stuart Livesey, Trưởng đại diện Tập đoàn Copenhagen Infrastructure Partners (CIP) tại Việt Nam, cũng cho rằng sự thành công của các dự án năng lượng tái tạo phụ thuộc lớn vào mức độ đồng thuận và ủng hộ từ cộng đồng. Người dân cần hiểu lý do tại sao Việt Nam lựa chọn năng lượng sạch, và vì sao điện gió ngoài khơi hay điện mặt trời là những giải pháp tối ưu cho tương lai.

Không chỉ vậy, các lợi ích mà dự án mang lại cũng cần được truyền tải rõ ràng, gần gũi với người dân. “Người dân sẽ muốn biết: Tôi được lợi gì? Dự án này giúp gì cho cộng đồng tôi?”, ông Livesey nhấn mạnh.

Do đó, truyền thông không thể chỉ dừng lại ở số liệu, biểu đồ hay các thuật ngữ kỹ thuật. Thay vào đó, cần có những câu chuyện cụ thể, dễ hiểu, mang tính thực tiễn, giúp người dân hình dung rõ hơn về tác động tích cực mà chuyển dịch năng lượng mang lại cho cuộc sống thường nhật của họ.

Đại diện CIP cũng lưu ý rằng khi triển khai dự án tại các địa phương, việc cung cấp thông tin cần minh bạch, trung thực, đặc biệt là cần có đối thoại hai chiều. Không thể chỉ đơn phương nói rằng “năng lượng xanh là tốt” mà thiếu sự lắng nghe những lo ngại, nhu cầu và điều kiện thực tế của cộng đồng.

“Chúng ta cần đến với người dân không chỉ để tuyên truyền, mà là để lắng nghe và đồng hành cùng họ. Phải cùng nhau xây dựng các giải pháp hài hòa, công bằng và bền vững”, ông Livesey chia sẻ.

PHỐI HỢP CHẶT CHẼ GIỮA BÁO CHÍ VÀ CƠ QUAN CHÍNH PHỦ VỀ TRUYỀN ĐẠT CHÍNH SÁCH 

Từ thực tiễn đó, một yêu cầu được đặt ra vấn đề: Làm thế nào để hoạt động truyền thông chính sách trong lĩnh vực chuyển dịch năng lượng phát huy hiệu quả thực chất?.

Theo đại diện Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, điều quan trọng đầu tiên là phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan xây dựng chính sách và các đơn vị truyền thông ngay từ giai đoạn đầu, từ khâu soạn thảo văn bản pháp luật, quy hoạch, cho đến triển khai chương trình hành động.

Sự phối hợp này cần dựa trên tinh thần đồng hành và chia sẻ như: chia sẻ thông tin, dữ liệu, phân tích chuyên môn và đặc biệt là cùng xây dựng nội dung truyền thông phù hợp với từng nhóm đối tượng. Khi các nhà báo được tiếp cận sớm, được đào tạo chuyên sâu và được cung cấp đầy đủ tài liệu, thì sản phẩm truyền thông mới đảm bảo tính chính xác, sâu sắc và có sức lan tỏa.

Song song đó, việc xây dựng chiến lược truyền thông bài bản, mang tính quốc gia và dài hạn là điều cần thiết. Mỗi nhóm đối tượng, từ người dân, doanh nghiệp đến thế hệ trẻ, cần được tiếp cận với nội dung phù hợp, dễ hiểu, dễ liên hệ với thực tế trong quá trình chuyển dịch năng lượng của Việt Nam.

Chẳng hạn, người dân cần những hướng dẫn thiết thực về tiết kiệm điện, sử dụng thiết bị hiệu suất cao; doanh nghiệp cần thông tin về chính sách ưu đãi, tiêu chuẩn môi trường về sử dụng năng lượng tái tạo; còn giới trẻ cần các hình thức sáng tạo, sinh động và mang tính tương tác cao để khơi gợi trách nhiệm với môi trường từ sớm.

Quan trọng hơn cả, truyền thông phải góp phần tạo nên sự đồng thuận xã hội - yếu tố cốt lõi bảo đảm quá trình chuyển dịch năng lượng diễn ra công bằng, suôn sẻ. Báo chí không chỉ truyền thông điệp từ chính phủ, mà còn phải phản ánh tiếng nói của người dân, doanh nghiệp, chính quyền địa phương, các tổ chức xã hội trong quá trình này. 

Và để hiện thực hóa điều đó, ông Lợi đề xuất cần có cơ chế phối hợp liên ngành, liên cấp, giữa các cơ quan nhà nước, tổ chức nghề nghiệp, tổ chức quốc tế và đặc biệt là các cơ quan báo chí. Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ truyền thông về ngân sách, dữ liệu, tài liệu chuyên môn và nâng cao năng lực đội ngũ làm báo. Doanh nghiệp và tổ chức xã hội cũng cần đồng hành bằng cách chia sẻ thông tin, hợp tác kỹ thuật và cùng sản xuất nội dung truyền thông chất lượng.

“Và quan trọng không kém, các cơ quan báo chí cần không ngừng nâng cao năng lực chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp và tinh thần đổi mới để bắt kịp xu hướng truyền thông hiện đại, đồng thời giữ vững vai trò định hướng thông tin chính thống trong xã hội. Các thông tin chính sách về chuyển dịch năng lượng hay phát triển năng lượng tái tạo phải 'nhanh, đúng, trúng và hay' ”, ông Lợi khẳng định. 

Chia sẻ thêm quan điểm này, bà Nguyễn Thị Thanh Bình, Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn T&T Group, Chủ tịch T&T Energy, cho rằng lĩnh vực năng lượng không chỉ mang tính chuyên ngành cao mà còn còn khá mới mẻ, khiến người dân và doanh nghiệp gặp không ít khó khăn trong việc tiếp cận thông tin.

“Vì thế, vai trò kết nối của báo chí càng quan trọng. Báo chí cần phối hợp chặt chẽ với cơ quan chính phủ, hiệp hội và các bên liên quan để kịp thời cung cấp thông tin chính xác, giúp nâng cao nhận thức và góp phần thúc đẩy quá trình chuyển dịch năng lượng bền vững tại Việt Nam”, bà Bình nhấn mạnh.