Phát triển kinh tế xanh tại Việt Nam: Từ áp lực toàn cầu đến yêu cầu nội tại

Trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, phát triển xanh không chỉ mang ý nghĩa bảo vệ môi trường mà còn là động lực thúc đẩy kinh tế, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), việc chuyển đổi sang nền kinh tế xanh có thể tạo ra 24 triệu việc làm mới trên toàn cầu vào năm 2030.

Tại Việt Nam, để xây dựng nền kinh tế xanh và bền vững, Chính phủ đã xác định tăng trưởng xanh phải góp phần thúc đẩy cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng nhằm đạt được thịnh vượng về kinh tế, bền vững về môi trường và công bằng về xã hội; hướng đến nền kinh tế xanh, trung hòa carbon.

 ÁP LỰC TOÀN CẦU PHẢI CHUYỂN ĐỔI XANH

Tại Diễn đàn Kinh tế Xanh do Tạp chí Kinh tế Sài Gòn (Saigon Times Group) tổ chức hàng năm, diễn ra ngày 28/8 tại Thành phố Hồ Chí Minh, TS. Bùi Thanh Minh, Phó giám đốc Văn phòng Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV), nhận định bức tranh kinh tế thế giới ngày càng phân mảnh, trong đó ba cực Mỹ - Liên minh châu Âu (EU) - Trung Quốc có ảnh hưởng trực tiếp đến triển vọng xanh của Việt Nam. Mỹ dưới thời Trump 2.0 quay trở lại chính sách công nghiệp và bảo hộ. Thuế nhập khẩu cơ bản 10% và thuế đối ứng 25-50% với nhiều đối tác thương mại được áp dụng, cùng với việc ban hành “Đạo luật to đẹp” nhằm đưa sản xuất trở về Mỹ.

Đáng chú ý, Mỹ đã rút khỏi Hiệp định Paris, đình chỉ các khoản giải ngân của Đạo luật Giảm lạm phát (IRA), và bãi bỏ các chính sách ESG, ưu tiên tăng trưởng kinh tế hơn mục tiêu môi trường.

Ở một cực khác, EU tiếp tục siết chặt hàng rào phi thuế quan gắn với tiêu chuẩn xanh. Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), Chỉ thị báo cáo bền vững (CSRD) và Thẩm định tính bền vững (CSDDD) buộc các đối tác xuất khẩu, trong đó có Việt Nam, phải chứng minh chuỗi cung ứng bền vững, lượng phát thải minh bạch. Dù đã có điều chỉnh để giảm gánh nặng cho doanh nghiệp nhỏ, CBAM vẫn bao phủ 99% lượng khí thải nhập khẩu vào EU.

Nước láng giềng Trung Quốc sau 10 năm triển khai chiến lược “Made in China 2025” đã đạt vị thế dẫn đầu toàn cầu trong 6 lĩnh vực, đặc biệt trong công nghệ xanh (pin lithium-ion, năng lượng mặt trời). Kế hoạch “Made in China 2035” được kỳ vọng tiếp tục củng cố vị thế, đẩy mạnh tự chủ công nghệ và sản xuất thông minh.

"Bối cảnh thế giới cho thấy thương mại quốc tế ngày càng gắn chặt với yếu tố xanh, công nghệ và địa chính trị," ông Minh nhấn mạnh. "Nền kinh tế phụ thuộc vào xuất khẩu của Việt Nam sẽ chịu tác động trực tiếp từ cả chính sách bảo hộ và hàng rào phi thuế quan mới."

Ông Lim Dyi Chang, Giám đốc Khối Khách hàng Doanh nghiệp, Ngân hàng UOB Việt Nam cho biết dù tăng trưởng GDP toàn cầu năm 2025 dự kiến chỉ đạt khoảng 2,3% và căng thẳng địa chính trị vẫn tiếp diễn, đầu tư vào năng lượng sạch vẫn tăng tốc mạnh mẽ. Trong năm nay, tổng đầu tư vào năng lượng toàn cầu dự kiến đạt 3,3 nghìn tỷ đô la Mỹ – trong đó năng lượng sạch chiếm khoảng 2,2 nghìn tỷ đô la, gấp hơn hai lần so với năng lượng hóa thạch.

Châu Á đang dẫn đầu xu thế. Riêng Trung Quốc đã đầu tư 818 tỷ USD trong năm 2024, đóng góp hơn 40% công suất năng lượng tái tạo toàn cầu. Việt Nam cũng sở hữu tiềm năng to lớn – đặc biệt là điện gió ngoài khơi, với công suất ước tính hơn 1.000 GW. Theo Quy hoạch điện VIII, Việt Nam đặt mục tiêu thu hút 135 tỷ USD đầu tư vào lĩnh vực năng lượng đến năm 2030.

"Điều này cho thấy rằng khả năng thích ứng và sự sẵn sàng chuyển đổi xanh giờ đây là yếu tố cốt lõi của năng lực cạnh tranh," ông Lim Dyi Chang khẳng định. "Tuy nhiên, vẫn còn những thách thức – đặc biệt là về năng lực lưới điện và chi phí vốn chuyển đổi. Đây là những lĩnh vực cần sự hợp tác và đổi mới sáng tạo."

YÊU CẦU NỘI TẠI GẮN VỚI CHIẾN LƯỢC CHUYỂN ĐỔI XANH QUỐC GIA 

Kinh tế Việt Nam đạt mức tăng trưởng cao, với GDP năm 2024 và quí 1-2025 đều tăng quanh mức 7%. Tuy nhiên, đằng sau bức tranh tăng trưởng tích cực là dấu hiệu chậm lại trong dài hạn khi tốc độ tăng trưởng trung bình đã giảm dần xuống dưới 7% từ sau 2010.

"Nếu không có giải pháp đột phá, Việt Nam sẽ khó thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình", ông Minh nhấn mạnh. "Trong bối cảnh đó, kinh tế xanh là chìa khóa để Việt Nam đột phá và duy trì tăng trưởng hai con số.  Để đạt mục tiêu Net Zero vào năm 2050 như Chính phủ đã cam kết tại hội nghị COP26 thì Việt Nam không thể thiếu sự hỗ trợ quốc tế".

Về chính sách, bốn nghị quyết trung ương gần đây liên tiếp được ban hành được ví như “bộ tứ trụ cột” cho phát triển, đặc biệt là khu vực kinh tế tư nhân gồm Nghị quyết 57-NQ/TW về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; Nghị quyết 59-NQ/TW về hội nhập quốc tế trong tình hình mới; Nghị quyết 66-NQ/TW về cải cách xây dựng và thực thi pháp luật; Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân.

Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh (Quyết định 1658/QĐ-TTg năm 2021), Danh mục công nghệ chiến lược (2025) và Quy định tiêu chí môi trường cho dự án đầu tư xanh (2025) tạo nền tảng chính sách cho phát triển bền vững. Ba hướng đi chiến lược đang được nhấn mạnh gồm xây dựng một hệ thống pháp luật hiện đại; ứng dụng công nghệ số (AI, IoT, Big Data) trong giám sát phát thải, quản trị năng lượng; kết hợp vốn trong nước và quốc tế để phát triển cụm công nghiệp xanh, đáp ứng tiêu chuẩn ESG toàn cầu.

"Kinh tế xanh không còn là khái niệm xa vời, mà là yêu cầu tất yếu với Việt Nam trong thế giới đầy biến động," ông Minh nhấn mạnh. "Tận dụng được nội lực từ cải cách và đổi mới, đồng thời thích ứng với áp lực bên ngoài về tiêu chuẩn xanh và cạnh tranh công nghệ, Việt Nam sẽ không thể ngập ngừng mà phải quyết đoán đi theo con đường vừa duy trì tăng trưởng, vừa khẳng định vị thế trong nền kinh tế toàn cầu."

Bổ sung góc nhìn từ thực tiễn địa phương, ông Phạm Bình An, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển Thành phố Hồ Chí Minh, cho biết hiện nay, Thành phố đã xác định 6 trụ cột chính cho kinh tế xanh, trong đó mỗi trụ cột lại bao gồm nhiều cấu phần cụ thể. Thành phố Hồ Chí Minh cũng xây dựng bộ tiêu chí để đánh giá tiến độ và hiệu quả chính sách.

“Chính sách chỉ đi vào thực tiễn khi được lượng hóa, đo đếm bằng chỉ tiêu, thông số cụ thể," ông An cho biết thêm. "Khi đó, việc triển khai mới bài bản và đồng bộ. Mặt khác, Nhà nước cần thúc đẩy lối sống xanh, tiêu chuẩn xanh để tạo ra thị trường tiêu dùng trong nước, thay vì chỉ chú trọng đáp ứng yêu cầu xuất khẩu".