Sáng 19/2, tiếp tục chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội khóa XV, với 459/459 đại biểu tham gia biểu quyết tán thành (chiếm 96,03% tổng số đại biểu), Quốc hội đã thông qua Nghị quyết của Quốc hội thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.

Báo cáo tóm tắt tiếp thu giải trình, chỉnh lý dự án Nghị quyết, Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Lê Quang Tùng khẳng định sự cần thiết ban hành dự thảo Nghị quyết, để giải quyết điểm nghẽn về thể chế nhằm đẩy nhanh tiến độ các dự án đường sắt đô thị, đáp ứng nhu cầu vận tải công cộng và góp phần vào phát triển đô thị xanh bền vững.

Uỷ ban Thường vụ Quốc hội thống nhất việc ban hành Nghị quyết thí điểm sẽ tạo cơ sở pháp lý cần thiết nhằm tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho các thành phố trong thời gian qua để thực hiện thành công mục tiêu hoàn chỉnh mạng lưới đường sắt đô thị thành phố Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh vào năm 2035 theo Nghị quyết số 49-KL/TW ngày 28/2/2023 của Bộ Chính trị (về định hướng phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045), giúp tạo lập hạ tầng giao thông đồng bộ, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội.

Mặc dù vậy, các đại biểu đề nghị làm rõ một số vấn đề trong dự thảo Nghị quyết. Cụ thể, một số ý kiến đề nghị cân nhắc kỹ lưỡng việc không thực hiện thủ tục lập, thẩm định, quyết định chủ trương đầu tư dự án và phân cấp, phân quyền cho các địa phương quyết định đầu tư bảo đảm cơ chế giám sát độc lập. Đồng thời rà soát quy định không phải điều chỉnh quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng theo tính toán của Chính phủ, nếu thực hiện theo trình tự, thủ tục thông thường, công tác phê duyệt chủ trương đầu tư sẽ mất khoảng 3 đến 5 năm, thậm chí một số dự án mất hơn 5 năm, sẽ không bảo đảm tiến độ theo yêu cầu tại Kết luận số 49-KL/TW của Bộ Chính trị.

Bên cạnh đó, sự cần thiết của các tuyến đường sắt đô thị đã được xác định trong quá trình lập các quy hoạch có liên quan. Do đó, mặc dù không thực hiện thủ tục quyết định chủ trương đầu tư, nhưng các dự án vẫn được lập, thẩm định, phê duyệt đầu tư dự án theo quy định để bảo đảm việc quyết định đầu tư các dự án phải thực sự phù hợp, hiệu quả.  Do đó trong quá trình lập báo cáo nghiên cứu khả thi, đề nghị Chính phủ chỉ đạo các cơ quan liên quan tính toán kỹ lưỡng để quyết định đầu tư dự án hợp lý.

Về đề xuất cân nhắc không thực hiện thi tuyển phương án kiến trúc đối với các công trình nhà ga, cầu, nút giao, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng để bảo đảm tiến độ của các dự án và các yếu tố mang tính tầm nhìn dài hạn của các công trình này, dự thảo Nghị quyết đã quy định theo hướng giao quyền cho hai thành phố "được quyết định" việc có hay không thi tuyển kiến trúc đối với các công trình đường sắt đô thị.

Theo đó, UBND thành phố sẽ xem xét, quyết định tổ chức thi tuyển kiến trúc đối với các công trình cần bảo đảm bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa, cảnh quan đô thị, tạo sức hút và tăng tính hấp dẫn đối với hành khách sử dụng đường sắt đô thị.

Đối với các công trình đường sắt đô thị không thực hiện thi tuyển phương án kiến trúc, các thành phố quyết định lựa chọn trên cơ sở một số phương án kiến trúc do tư vấn đề xuất.

Về phát triển công nghiệp, chuyển giao công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho biết Chính phủ đang nghiên cứu xây dựng đề xuất cơ chế, chính sách tổng thể phát triển, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển giao công nghệ để tháo gỡ các điểm nghẽn, rào cản, giải phóng các nguồn lực, khuyến khích, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia, phát triển nguồn nhân lực; cải cách phương thức quản lý, triển khai các nhiệm vụ khoa học và công nghệ phù hợp với từng loại hình nghiên cứu; đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, đơn giản hóa tối đa các thủ tục hành chính; giao quyền tự chủ trong sử dụng kinh phí nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ.

Ngoài ra, về các quy định áp dụng riêng cho Thành phố Hồ Chí Minh, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho hay tại khoản 4, Điều 5 Nghị quyết số 98/2023/QH15, Quốc hội đã cho phép Thành phố được “vay thông qua phát hành trái phiếu chính quyền địa phương, vay từ các tổ chức tài chính trong nước, các tổ chức khác trong nước và từ nguồn vay nước ngoài của Chính phủ vay về cho Thành phố vay lại với tổng mức dư nợ vay không vượt quá 120% số thu ngân sách Thành phố được hưởng theo phân cấp.”

Bên cạnh đó, Chính phủ đã trình Quốc hội Đề án về phát triển kinh tế-xã hội năm 2025 với mục tiêu tăng trưởng đạt 8% trở lên và phấn đấu tăng trưởng GDP 2 con số trong giai đoạn 2026-2030 và Nghị quyết số 25/NQ-CP ngày 05/02/2025 của Chính phủ đã giao chỉ tiêu tăng trưởng cho Thành phố Hồ Chí Minh năm 2025 là 8,5%, nên hạn mức vay nợ của Thành phố còn tiếp tục tăng thêm.

Ngoài ra, tại khoản 3 Điều 9 dự thảo Nghị quyết đã quy định: “Trường hợp vượt quá 120% thì Quốc hội xem xét, điều chỉnh tăng mức dư nợ vay phù hợp theo nhu cầu thực tế của Thành phố” để bảo đảm việc kiểm soát trần nợ công và hạn mức vay.