Sở hữu trí tuệ là “lá chắn” để doanh nghiệp Việt giữ sức cạnh tranh

Tại Diễn đàn “Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ – Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo” do Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức, ông Võ Tân Thành, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho biết theo số liệu từ Cục Sở hữu trí tuệ, dù Việt Nam đã có hơn 700.000 nhãn hiệu được bảo hộ, nhưng mỗi năm vẫn xảy ra hàng nghìn vụ xâm phạm, riêng năm 2024 đã có hơn 2.000 vụ, với giá trị hàng hóa vi phạm lên tới hàng trăm tỷ đồng.

TỒN TẠI NHIỀU “LỖ HỔNG SINH TỬ”

Ông Võ Tân Thành nhận định Việt Nam đã đi qua giai đoạn tăng trưởng nhờ tài nguyên, lao động giá rẻ. Nhưng điều đó không còn là lợi thế bền vững, bộ đôi Nghị quyết 57-NQ/TW và Nghị quyết 68-NQ/TW cũng đã khẳng định đổi mới sáng tạo là động lực tăng trưởng mới, và thể chế bảo hộ tài sản trí tuệ là nền móng cần được ưu tiên hoàn thiện.

Trong thời gian qua, Nhà nước đã ban hành và từng bước hoàn thiện khung khổ pháp luật về sở hữu trí tuệ. Việt Nam cũng đã có những cam kếtquốc tế rất cao về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ khi tham gia WTO và các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTPP, EVFTA, RCEP... Đây là động lực quan trọng để chúng ta nâng tầm hệ thống pháp luật, tiệm cận với chuẩn mực quốc tế.

Tuy nhiên, trên thực tế, hành lang pháp lý về sở hữu trí tuệ (SHTT) tại Việt Nam vẫn tồn tại nhiều “lỗ hổng sinh tử”. Chỉ trong nửa đầu năm 2025, hơn 3.270 vụ xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ bị phát hiện, gây thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng.

“Không chỉ doanh nghiệp nhỏ, mà cả thương hiệu lớn cũng bị làm giả trắng trợn. Theo các nghiên cứu quốc tế, tỷ lệ vi phạm quyền sở hữu trí tuệ ở Việt Nam vẫn ở mức cao so với nhiều quốc gia trong khu vực. Điều này không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn ảnh hưởng đến uy tín quốc gia, môi trường đầu tư và tiến trình hội nhập quốc tế của Việt Nam”.  

Tuy đã đạt được nhiều tiến bộ, nhưng công tác quản lý và thực thi quyền sở hữu trí tuệ vẫn còn hạn chế. Từ kinh nghiệp thực tế, Luật sư Mai Thị Thảo, Phó Giám Đốc TAT Law Firm, cho biết: “Thông thường doanh nghiệp nghĩ rằng khi nhãn hiệu được đăng ký bảo hộ thì sẽ được pháp luật bảo vệ. Nhưng thực tế từ những vụ việc cho thấy “có bảo hộ, chưa chắc đã được bảo vệ”.

Từ những vụ việc thực tế mà TAT Law Firm đang xử lý, Luật sư Thảo nhận thấy nếu không có hệ thống giám định linh hoạt, nếu không có Toà án chuyên trách về SHTT đủ mạnh, thì ngay cả những thương hiệu quốc dân lớn cũng có thể bị tổn thương ngay chính thị trường nội địa. “Bảo vệ thương hiệu là bảo vệ sống còn, làm thương hiệu không thể chỉ quảng bá, mà phải có chiến lược pháp lý song hành”, Luật sư Mai Thị hảo nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, việc xử lý xâm phạm thương hiệu tại Việt Nam hiện gặp nhiều khó khăn từ nhận diện, thu thập chứng cứ đến thực thi biện pháp. Sự phức tạp của thị trường, sự phát triển nhanh của thương mại điện tử cùng những hạn chế về khung pháp lý và năng lực thực thi khiến công tác bảo vệ thương hiệu trở thành thách thức lớn.

Hiện nay, các hành vi vi phạm thường đa dạng, diễn ra cả trực tuyến lẫn ngoại tuyến, trong khi đối tượng vi phạm ngày càng tinh vi, gây khó khăn cho phát hiện và chứng minh. Nhiều doanh nghiệp lại thiếu thông tin, kinh nghiệm và nguồn lực nên dễ bỏ qua hoặc đánh giá thấp rủi ro vi phạm.

DOANH NGHIỆP VÀ "CUỘC CHIẾN" CHỐNG HÀNG GIẢ, HÀNG NHÁI

Thực trạng hàng giả, hàng nhái đang trở thành vấn đề nhức nhối, gây tổn hại nghiêm trọng cho cả doanh nghiệp lẫn người tiêu dùng.

Tại diễn đàn, bà Lê Thị Đông Phương, Phó Giám đốc, Công ty Yến sào Khánh Hòa tại TP.HCM, cho biết hiện nay trên thị trường cả nước xuất hiện rất nhiều sản phẩm hàng giả, hàng nhái Yến sào Khánh Hòa với giá rẻ, làm sai lệch giá trị thực của sản phẩm chính hãng. Các sản phẩm này len lỏi đến cả vùng nông thôn, nơi người tiêu dùng còn hạn chế về nhận thức và thiếu thông tin, khiến người tiêu dùng và doanh nghiệp chịu thiệt hại lớn.

Để chống hàng giả, công ty đã áp dụng mã QR truy xuất nguồn gốc, tem chống giả, đồng thời phối hợp với cơ quan chức năng xử lý hành vi sản xuất hàng nhái. Trên các sàn thương mại điện tử, doanh nghiệp cũng triển khai bao bì độc quyền. Tuy nhiên, nhiều vụ khiếu nại về hàng giả vẫn chưa được xử lý, gây ảnh hưởng lớn đến giá trị và uy tín thương hiệu cũng như sức khỏe người tiêu dùng

“Bảo vệ sở hữu trí tuệ của doanh nghiệp cũng chính là bảo vệ sức mạnh và năng lực cạnh tranh quốc gia, đồng thời gìn giữ tinh thần sáng tạo, đổi mới của người Việt”.

“Doanh nghiệp kiến nghị hoàn thiện hành lang pháp lý với quy định rõ ràng và chế tài đủ mạnh; tăng cường kiểm tra, giám sát, đặc biệt là trên kênh online; phát triển công nghệ định danh người bán trên sàn thương mại điện tử, xác minh thông tin pháp lý, mã số thuế; đồng thời ứng dụng AI để cảnh báo vi phạm hàng giả, hàng nhái; rà soát và ban hành tiêu chuẩn quốc gia cho sản phẩm”, bà Phương đưa ra kiến nghị.

Chia sẻ từ thực tế, ông Bông Hoa Việt, Cố vấn Ban Giám đốc, Công ty CP Nhựa Bình Minh, cho biết khách hàng nhiều lần phản ánh về tình trạng hàng giả, hàng nhái, thậm chí hàng hư hỏng khiến họ nhầm lẫn với sản phẩm chính hãng, chỉ khi kiểm tra kỹ mới phát hiện. Điều này khiến doanh nghiệp mất uy tín, mất khách hàng và thương hiệu bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Để ứng phó, Nhựa Bình Minh đã áp dụng nhiều biện pháp như đưa sản phẩm kém chất lượng đi giám định, khởi kiện ra tòa, kiên trì kiến nghị và đẩy mạnh tuyên truyền giúp khách hàng phân biệt hàng thật – giả. Đồng thời, doanh nghiệp còn đầu tư công nghệ in logo rõ ràng, tăng khả năng nhận diện thương hiệu cho người tiêu dùng.

“Tuy vậy, cuộc chiến chống hàng giả còn rất gian nan. Doanh nghiệp dù có lý lẽ nhưng thiếu cơ sở pháp lý rõ ràng, dẫn đến nhiều khó khăn. Một công ty đã có hơn 50 năm phát triển, có tiềm lực mà còn vất vả như vậy, thì các SME hay startup càng khó bảo vệ mình”, ông Việt trăn trở.

Do đó, doanh nghiệp cũng kiến nghị cần sớm hoàn thiện cơ chế vận hành Tòa án chuyên trách sở hữu trí tuệ cùng đội ngũ thẩm phán có trình độ chuyên sâu. Đồng thời, mở rộng cơ chế giám định độc lập theo hướng xã hội hóa, tránh tình trạng độc quyền và kiểm soát nghiêm ngặt đạo đức nghề nghiệp của giám định viên.

Bên cạnh đó, đại diện nhựa Bình Minh cho rằng cần ban hành quy chuẩn tính toán thiệt hại phi vật chất, nhất là uy tín thương hiệu vốn có thể tổn thất lớn hơn cả doanh thu. Tăng cường giám sát lực lượng thực thi để những người có chuyên môn và bản lĩnh thực sự trở thành “chốt chặn” bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ tại “cửa ngõ” quốc gia.