Với 89% sản phẩm nông nghiệp của Việt Nam là xuất khẩu dưới dạng thô, chưa qua chế biến, dư địa để các doanh nghiệp đầu tư ngành nông nghiệp vô cùng lớn.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đang gấp rút xây dựng đề án thí điểm phát triển 5 vùng nguyên liệu nông sản trên cả nước, với tổng diện tích khoảng 160.000 ha. Theo kế hoạch quý 4/2021, đề án sẽ được thực thi và vận hành thí điểm trong 5 năm.

MỖI VÙNG NGUYÊN LIỆU SẼ CÓ ĐỀ ÁN RIÊNG

Ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, cho biết: “Đề án phát triển vùng nguyên liệu phục vụ chế biến và tiêu thụ nông lâm sản giai đoạn 2021-2025” đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phê duyệt về chủ trương và đang tích hợp thêm những hợp phần về khuyến nông, bảo hiểm nông nghiệp và tín dụng.

Đề án có tổng vốn hơn 1.500 tỷ đồng, với mục tiêu tạo ra 5 vùng nguyên liệu chuyên canh trên tổng diện tích khoảng 160.000 ha. Theo đó, đề án sẽ xây dựng vùng nguyên liệu phát triển chanh leo, dứa, xoài lên tới 14.000 ha tại các tỉnh Sơn La, Hòa Bình. 

Vùng Duyên hải miền Trung, thuộc tỉnh Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế, sẽ xây dựng vùng chuyên canh diện tích 22.900 ha, phát triển gỗ rừng trồng. Vùng chuyên canh cà phê dự kiến thiết lập trên diện tích 11.200 ha tại các tỉnh Gia Lai, Đăk Lăk.

Khu vực Tứ giác Long Xuyên, thuộc các tỉnh Kiên Giang, An Giang sẽ phát triển vùng chuyên canh lúa gạo với diện tích 50.000 ha. Vùng Đồng Tháp Mười, thuộc tỉnh Đồng Tháp, Tiền Giang, Long An, diện tích 60.200 ha, phát triển cây ăn quả.

Mỗi vùng nguyên liệu ứng với một đề án riêng, phù hợp với đặc trưng của từng vùng với mỗi loại nguyên liệu. Một điểm đáng chú ý là 5 vùng nguyên liệu lớn trong dự án sẽ là nơi thí điểm áp dụng nhiều chính sách mới như chính sách cho vay tín dụng theo chuỗi, bảo hiểm nông nghiệp... để khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ phối hợp các địa phương xây dựng hạ tầng, bao gồm đường giao thông, hệ thống thủy lợi, hệ thống kho lạnh, nhà sơ chế… tại 5 vùng nguyên liệu. Nông dân đóng góp sức lao động và ruộng đất. Các doanh nghiệp ban đầu sẽ đóng vai trò then chốt trong dẫn dắt chuỗi giá trị nông sản, cam kết bao tiêu sản phẩm, đầu tư vật tư sản xuất. 

Để triển khai xây dựng các đề án, Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn đã gửi đề cương tới 11 tỉnh liên quan. Nội dung đề án gồm 5 hợp phần chính là: Đầu tư kết cấu hạ tầng liên kết vùng nguyên liệu; Củng cố, nâng cao năng lực cho hợp tác xã và thành viên; Khuyến nông, chuyển giao khoa học công nghệ; Ứng dụng công nghệ thông tin quản lý vùng nguyên liệu phục vụ liên kết gắn với truy xuất nguồn gốc;  Thí điểm và triển khai áp dụng cơ chế, chính sách khuyến khích, hỗ trợ phát triển vùng nguyên liệu phục vụ liên kết.

Riêng hợp phần kết cấu hạ tầng vùng nguyên liệu được xác định là trọng tâm, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ hỗ trợ 440 tỷ đồng từ nguồn vốn đầu tư công trung hạn 2021-2025. Khi triển khai, hợp phần sẽ cải tạo 132 km đường giao thông phục vụ sản xuất nông nghiệp, nâng cấp hệ thống thủy lợi cho hơn 4.000 ha cây lúa và ăn quả. 

Về phía địa phương, các tỉnh cam kết bố trí 347,9 tỷ đồng vốn đối ứng để nạo vét 31,5 km kênh mương và hỗ trợ trang thiết bị, máy móc cho hợp tác xã. Phía các  doanh nghiệp,  hợp tác xã cũng hứa đối ứng 40,6 tỷ đồng vốn đối ứng và 20,8 tỷ đồng vốn vay tín dụng.

Ông Lê Đức Thịnh cho hay từ nửa đầu năm 2021, Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn đã tổ chức các đoàn khảo sát thực tế về triển vọng các mô hình. Bước đầu, 10/11 tỉnh đã phê duyệt và gửi Đề án chính thức. Khi đi vào thực tiễn, 17 doanh nghiệp chế biến, tiêu thụ nông sản, 250 hợp tác xã và 185.000 hộ nông dân sẽ hưởng lợi trực tiếp từ đề án.

 THAY ĐỔI TƯ DUY VÀ CÁCH TIẾP CẬN 

Theo ông Trần Công Thắng, Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển nông nghiệp nông thôn, tỷ trọng vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước cho đề án hiện hơn 30% là quá cao. Trong vùng chuyên canh phải triển khai cấp mã số vùng trồng cho toàn bộ diện tích quy hoạch, đồng thời đẩy mạnh số hóa từ quản lý mã số vùng trồng cho đến ứng dụng khuyến nông điện tử.

Ông Nguyễn Quốc Oánh, Hiệu trưởng Trường Cán bộ quản lý Nông nghiệp khuyến nghị, nên chọn một vùng nguyên liệu có quy mô lớn để Bộ tập trung chỉ đạo, thí điểm, và tìm ra nút thắt qua thực tiễn sản xuất.

"Muốn phát triển vùng nguyên liệu tập trung bài bản, cần thay đổi chính sách cho vay từ Ngân hàng Chính sách xã hội. Thay vì ưu tiên bằng cách hạ lãi suất, chúng ta có thể hỗ trợ người dân về khâu tư vấn, kỹ thuật, hoặc chủ động tìm đầu ra cho bà con", ông Oánh đề xuất.

Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Trần Thanh Nam,  xây dựng vùng nguyên liệu chuyên canh là nhiệm vụ cấp thiết trong bối cảnh chuyển đổi từ tư duy sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp. Vì vậy, cần huy động thêm nguồn vốn xã hội, kết hợp nguồn đầu tư từ doanh nghiệp, hợp tác xã để tạo ra những mô hình chất lượng, hoạt động tốt cả sau khi kết thúc đề án.

Nhất trí với mục tiêu nâng cao vai trò của doanh nghiệp, nông dân, và hợp tác xã trong đề án, hướng tới mục tiêu đẩy mạnh kinh tế tập thể, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan cho rằng cái thiếu đôi khi không phải ở công cụ, kỹ năng, hay phương pháp mà nằm ở thái độ, cách tiếp cận vấn đề.

"Chúng ta vận động người dân xây dựng vùng nguyên liệu chuyên canh, thì phải cho họ thấy được lợi ích, tại sao cần làm như vậy. Nguồn vốn thực chất nằm trong tư duy của người nông dân, của doanh nghiệp. Nếu chỉ tập trung phát triển hạ tầng, chúng ta khó nâng cao được giá trị thặng dư, bởi những bên tham gia chưa ý thức được vai trò của mình", Bộ trưởng Lê Minh Hoan nhấn mạnh.