Đối với hãng xe Nhật Bản Toyota Motor, cái giá của việc gián đoạn chuỗi cung ứng là khoảng 520 USD. Đây là mức tăng chi phí sản xuất ước tính trên mỗi chiếc xe Toyota khi cuộc chiến ở Ukraine khiến chuỗi cung ứng rơi vào tình trạng hỗn loạn và đẩy giá vật liệu thô tăng vọt. Nhân con số này với khoảng 10 triệu ô tô mà Toyota dự kiến sản xuất trong năm nay, kết quả sẽ là một con số khổng lồ.

Tính chung, từ tháng 3/2021 đến tháng 3/2022, bảy nhà sản xuất ô tô chở khách Nhật Bản chứng kiến chi phí vật liệu thô tăng khoảng 1.400 tỷ Yên (khoảng 11,5 tỷ USD) so với cùng kỳ năm trước - theo nhà phân tích Seiji Sugiura tại Viện Nghiên cứu Tokai Tokyo.

Cùng với đó, Toyota, Nissan Motor và nhiều nhà sản xuất ô tô Nhật Bản khác còn chật vật do tình trạng thiếu chip toàn cầu và gần đây là trận động đất xảy ra tại vùng Đông Bắc nước này.

“Các hãng ô tô có thể sẽ chịu một phần mức tăng chi phí này thông qua các nỗ lực cắt giảm chi phí, nhưng sẽ rất khó để hấp thụ toàn bộ mức tăng”, ông Sugiura nói.

BẤP BÊNH NGUỒN CUNG PALLADIUM, NICKEL, NHÔM

Tuy nhiên, vấn đề không chỉ dừng lại ở chi phí vật liệu tăng, trung tâm của ngành công nghiệp ô tô toàn cầu còn đang bị tấn công. Đó là hệ thống mua sắm “kịp thời” tồn tại lâu nay, có nhiệm vụ đảm bảo 30.000 linh phụ kiện cần thiết để lắp ráp một chiếc ô tô chở khách phải được vận chuyển tới kịp thời, không sớm không muộn.

“Lý thuyết rằng khi bạn đặt hàng, các linh phụ kiện sẽ được giao tới ngay lập tức đang sụp đổ”, Sanshiro Fukao, thành viên cấp cao tại Viện nghiên cứu Itochu, nhận xét.

Tình trạng thiếu chip xảy ra từ cuối năm 2020 đã khiến các công ty phải đặt câu hỏi về việc họ đã cần bắt đầu tích trữ mặt hàng này trong thời gian mô hình “kịp thời” nói trên đang ngưng hoạt động hay không.

Với cuộc xung đột tại Ukraine cùng các biện pháp trừng phạt nhằm vào Nga, tâm điểm giờ đây dồn vào các kim loại – vật liệu quan trọng trong sản xuất ô tô. Giá của palladium, nickel và nhôm đã tăng lên mức kỷ lục vào đầu tháng 3. Palladium được dùng trong bộ lọc khí thải, nickel dùng trong pin xe điện, còn nhôm là vật liệu quan trọng với nhiều bộ phận ô tô.

Nga hiện chiếm khoảng 40% sản lượng palladium toàn cầu, trong đó phần lớn từ hãng khai khoáng khổng lồ Norilsk Nickel. Nam Phi chiếm khoảng 40% sản lượng, phần còn lại là từ Canada, Mỹ và Zimbabwe. Việc sử dụng trong bộ lọc khí thải ô tô chiếm tới 80% tổng nhu cầu đối với kim loại này.

Gặp khó khăn trong việc mua kim loại từ Nga – quốc gia hiện bị trừng phạt nhiều nhất thế giới, các nhà sản xuất ô tô đang tìm kiếm nguồn cung thay thế nhưng việc này không hề dễ dàng.

"Mất đi nguồn cung từ Nga ảnh hưởng lớn tới thị trường palladium” Hiroo Suzaki, Chủ tịch nhà sản xuất kim loại Impala Platinum Japan tại Nam Phi, cho biết. “Các hãng ô tô và nhiều khách hàng khác thường ký hợp đồng bao tiêu hàng năm, vì vậy rất khó để đột ngột tăng sản lượng nhằm đáp ứng nhu cầu của các khách hàng mới”.

Bên cạnh đó, một rủi ro khác mà các doanh nghiệp này phải đối mặt là uy tín bị ảnh hưởng nếu tiếp tục mua hàng từ Nga.

Theo một đại lý kim loại ở Tokyo, công ty này thường nhập palladium từ Nga nhưng giờ đây đang "đánh giá cẩn thận tình hình" và tham vấn ý kiến của các ngân hàng để xem những biện pháp trừng phạt nhằm vào Nga sẽ ảnh hưởng như thế nào đến hoạt động mua sắm và liệu trừng phạt có nhắm vào palladium hay không.

"Chúng tôi ngày càng lo ngại, đặc biệt là sau khi chứng kiến Shell bị chỉ trích gay gắt”, người này cho biết, đề cập tới việc hãng dầu khí khổng lồ của Anh hứng chỉ trích vì tiếp tục mua dầu từ Nga trong thời gian đầu của cuộc xung đột.

Điều đáng nói là, bất chấp việc tăng giá mạnh gần đây, sản lượng palladium được dự báo sẽ không tăng lên đáng kể thời gian tới bởi vì ngành công nghiệp ô tô đang hướng tới ít sử dụng kim loại này hơn.

"Ngành công nghiệp ô tô đang dịch chuyển sang xe điện và nhu cầu bộ lọc khí thải được dự báo sẽ giảm dần trong dài hạn”, nhà phân tích thị trường cấp cao Mikio Fujita của công ty năng lượng bền vững Johnson Matthey cho biết.

Tuy nhiên, với nickel thì ngược lại. Tập đoàn Norilsk Nickel của Nga hiện là nhà sản xuất nickel lớn thứ năm thế giới, chiếm khoảng 6% tổng sản lượng toàn cầu, theo Wood Mackenzie. Khoảng một nửa nickel của Norilsk Nickel được bán cho các khách hàng ở châu Âu và phần còn lại xuất sang Trung Quốc. Nhu cầu kim loại này được dự báo sẽ tăng mạnh thời gian tới khi xe điện ngày càng trở nên phổ biến.

Các kho dự trữ nickel cũng đang cạn kiệt, với lượng hàng tại các kho của Sàn giao dịch kim loại London đã giảm xuống còn khoảng 73.000 tấn - tương đương với nhu cầu toàn cầu trong khoảng một tháng - từ mức khoảng 260.000 tấn chỉ một năm trước.

Một nhà giao dịch nickel tại một công ty Nhật bản cho biết các đối tác và khách hàng châu Âu đã bắt đầu dừng mua hàng từ Nga, khiến thị trường càng thêm eo hẹp và giá nickel tăng kỷ lục ở khu vực này.

Trong khi đó, giá nhôm cũng tăng mạnh phản ánh nỗi tâm lý lo sợ trên thị trường tương tự hồi năm 2018, khi Mỹ áp đặt trừng phạt lên nhà cung cấp nhôm hàng đầu của Nga – Rusal. Nga hiện là quốc gia sản xuất nhôm lớn thứ hai thế giới, chiếm 5% tổng sản lượng toàn cầu.

"Các kim loại này không thiết yếu như dầu, do đó dễ gặp các rủi ro về nguồn cung hơn hoặc trở thành mục tiêu của các biện pháp trừng phạt”, Takayuki Honma, nhà kinh tế trưởng của Sumitomo Corporation Global Research, cho biết.

"BÃO" GIÁ NGUYÊN VẬT LIỆU

Kể cả trước xung đột ở Ukraine, các nhà sản xuất ô tô đã cảnh báo rằng giá vật liệu thô tăng cao đang ảnh hưởng tới tình hình tài chính của họ. Toyota hôm 9/2 cho biết chi phí tăng như vậy đã gây tác động tiêu cực khoảng 630 tỷ Yên đối với công ty này trong năm tài khóa 2021. Trong khi đó, con số tác động đối với Nissan là 81 tỷ Yên trong 9 tháng tính tới tháng 12/2021.

Với người tiêu dùng, điều này đồng nghĩa với việc giá xe sẽ tăng lên. Hãng xe điện Mỹ Tesla trong tháng này đã hai lần tăng giá bán xe tại Trung Quốc và Mỹ do chi phí vật liệu và hậu cần tăng. Làn sóng tăng giá xe được dự báo sẽ tràn tới Nhật Bản.

Honda Motor vào tháng trước dự báo chi phí của công ty năm nay sẽ tăng 290 tỷ Yên do chi phí vật liệu đầu vào tăng.

“Chúng tôi thường cố gắng hấp thụ phần chi phí tăng lên này thông qua các nỗ lực nội bộ, tuy nhiên, giờ đây mức tăng quá lớn nên khó có thể làm vậy nữa”, Kohei Takeuchi - giám đốc tài chính của Honda, cho biết. “Chúng tôi dự kiến tăng giá xe tại Bắc Mỹ và có thể cân nhắc tăng giá tại thị trường Nhật nếu cần thiết”.

Các hãng xe nước ngoài như Volkswagen và Audi tại Nhật dự kiến điều chỉnh giá xe tăng khoảng 2% từ tháng 4 tới.

Theo các nhà phân tích, xung đột ở Ukraine, cuộc khủng hoảng thiếu chip và gián đoạn do đại dịch Covid-19 đang diễn ra đúng thời điểm ngành công nghiệp ô tô dịch chuyển sang một kỷ nguyên mới.

Sự dịch chuyển sang xe điện đã thu hút nhiều bên tham gia thị trường, đồng nghĩa mối quan hệ giữa các nhà cung cấp và các nhà sản xuất ô tô truyền thống đang thay đổi.

“Các hãng xe truyền thống không còn là ưu tiên hàng đầu của các nhà cung cấp nữa”, ông Fukao tại Viện nghiên cứu Itochu, nhận xét. 

Đơn cử, Tesla đang thúc đẩy đảm bảo nguồn cung tương lai đối với các vật liệu thô quan trọng của xe điện. Năm 2021, công ty Mỹ đã ký hợp đồng 3 năm với công ty Ganfeng Lithium của Trung Quốc – nhà sản xuất lithium dùng trong pin xe điện lớn nhất thế giới. Cũng trong năm ngoái, công ty này ký hợp đồng 4 năm để mua tấm anode than chì từ công ty Syrah Resources của Australia.