Đề xuất có lộ trình thu bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh

Luật Bảo hiểm xã hội 2024, có hiệu lực từ ngày 1/7/2025 đã mở rộng đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký.

Tại dự thảo Nghị định quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Bảo hiểm xã hội về bảo hiểm xã hội bắt buộc, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội đề xuất hai phương án.

Phương án 1 gồm chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai; và nhóm không kê khai mà có đề nghị tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc.

Phương án 2 gồm chủ hộ của hộ kinh doanh có đăng ký và có đề nghị tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc.

Góp ý về nội dung này, Bảo hiểm xã hội Việt Nam đề nghị bổ sung lộ trình thực hiện đối với chủ độ của hộ kinh doanh có đăng ký.

Theo đó, từ ngày 1/7/2025, chủ hộ của hộ kinh doanh có đăng ký, nộp thuế theo phương pháp kê khai sẽ tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc.

Nhóm chủ hộ của hộ kinh doanh có đăng ký, nộp thuế theo phương pháp khoán sẽ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc từ ngày 1/7/2027.

Riêng nhóm chủ hộ của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh khác ngoài hai đối tượng nêu trên, sẽ tham gia đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc từ ngày 1/7/2029.

Trường hợp các chủ hộ đăng ký kinh doanh theo phương pháp kê khai, nhưng trước ngày 1/7/2027 chuyển thành nhóm nộp thuế theo phương pháp khoán, hoặc trước ngày 1/7/2029 không còn nằm trong nhóm kê khai lẫn nhóm khoán, thì vẫn tiếp tục phải tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc theo quy định.

Đối với chủ hộ kinh doanh có đăng ký, nộp thuế theo phương pháp khoán, nhưng trước ngày 1/7/2029 chuyển thành nhóm khác ngoài các nhóm trên, thì cũng thuộc đối tượng phải tiếp tục đóng bảo hiểm xã hội.

Lý giải cho đề xuất trên, Bảo hiểm xã hội Việt Nam dẫn chứng, năm 2024, theo thông tin cơ quan Thuế cung cấp, có khoảng 80.000 hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai; hơn 2 triệu hộ kinh doanh đóng thuế theo phương pháp khoán.

Nhiều trường hợp chủ hộ kinh doanh hết tuổi lao động, đang hưởng lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội, trợ cấp hằng tháng, hoặc đang tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc theo nhóm đối tượng khác.

Vì vậy, nếu chỉ đưa vào diện đóng bắt buộc đối với chủ hộ của hộ kinh doanh theo phương pháp kê khai, thì số người thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc rất ít.

Nếu quy định chủ hộ thuộc nhóm không kê khai, nhưng có đề nghị đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc lại không phù hợp với tính chất, nguyên lý về bảo hiểm xã hội bắt buộc. Đó là nhóm thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc thì phải tham gia.

Theo Bảo hiểm xã hội Việt Nam, phương án có lộ trình như đề xuất nêu trên để đảm bảo tính chất “bắt buộc” của việc tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, đồng thời bảo đảm “sự sẵn sàng” của chủ hộ kinh doanh thuộc hộ có đăng ký kinh doanh.

Theo số liệu thống kê, tính đến nay, có khoảng 9.200 hộ kinh doanh đang tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc cho người lao động. Sau khi loại trừ đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc theo nhóm đối tượng khác, người hết tuổi lao động, hưởng trợ cấp bảo hiểm xã hội, không có chứng nhận đăng ký kinh doanh, thì có khoảng từ 5.000 - 6.000 chủ hộ thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc.

Theo Luật Bảo hiểm xã hội 2024, chủ hộ của hộ kinh doanh có đăng ký tham gia theo quy định của Chính phủ được lựa chọn tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc, nhưng thấp nhất bằng mức tham chiếu và cao nhất bằng 20 lần mức tham chiếu tại thời điểm đóng.

Sau ít nhất 12 tháng thực hiện đóng bảo hiểm xã hội theo tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội đã lựa chọn, nhóm này được lựa chọn lại tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội.

Về mức đóng, chủ hộ kinh doanh sẽ đóng hằng tháng bằng 3% tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc vào quỹ ốm đau và thai sản; 22% vào quỹ hưu trí và tử tuất.

Họ sẽ đóng trực tiếp cho cơ quan Bảo hiểm xã hội hoặc đóng qua hộ kinh doanh, doanh nghiệp, hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã tham gia quản lý theo phương thức đóng hằng tháng, 3 tháng hoặc 6 tháng một lần.