TẠP CHÍ ĐIỆN TỬ
“Giải mã bí ẩn Kiến trúc điện Kính Thiên”: Tôn cao giá trị di sản Hoành thành Thăng Long
Kiến trúc điện Kính Thiên được giải mã bởi Viện Nghiên cứu Kinh thành là một tòa điện xây dựng trên cấp nền cao, quy mô to lớn với diện tích 1.188 m2, dài 9 gian, rộng 6 gian, có 60 cột gỗ. Bộ khung mái thuộc loại kiến trúc đấu củng, trùng diêm, trên mái lợp ngói rồng men vàng đặc sắc…
Chiều 29/11/2023, tại Bảo tàng Hà Nội, Viện Nghiên cứu Kinh thành (thuộc Viện Hàn Lâm khoa học xã hội Việt Nam) phối hợp với Sở Văn hóa - Thể thao Hà Nội và Bảo tàng Hà Nội tổ chức khai mạc triền lãm “Giải mã bí ẩn Kiến trúc điện Kính Thiên”.
LÀM SÁNG RÕ GIÁ TRỊ TOÀN CẦU CỦA DI SẢN HOÀNG THÀNH THĂNG LONG
Phát biểu khai mạc. PGS.TS Bùi Minh Trí, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh thành, cho biết hơn 20 năm về trước (2002-2004), cuộc khai quật khảo cổ học lịch sử tại khu di tích Hoàng thành Thăng Long đã đưa lại nhiều phát hiện quan trọng về lịch sử tồn tại của Kinh đô Thăng Long. Phát hiện này đã tạo ra tiếng vang lớn trong dư luận và quốc tế. Hoàng thành Thăng Long sau đó đã được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa thế giới vào năm 2010.
Theo PGS.TS Bùi Minh Trí, khảo cổ học đã tìm thấy nhiều dấu tích nền móng của các công trình kiến trúc cung điện, lầu gác, minh chứng thuyết phục về sự tồn tại của Kinh đô thăng Long qua 13 thế kỷ (gồm cả thời kỳ thành Đại La từ thế kỷ 8-10). Các dấu tích cung điện được các nhà khảo cổ xác định là kiến trúc gỗ, có quy mô to lớn, có bộ mái lợp ngói công phu, tráng lệ, không thua kém kiến trúc các cung điện cổ ở Đông Á.
“Tuy nhiên, các công trình kiến trúc cung điện trong Hoàng thành Thăng Long xưa đều không còn tồn tại trên mặt đất, tất cả chỉ còn là những vết tích và những mảnh vỡ bị chôn vùi dưới lòng đất. Lịch sử, diện mạo, quy mô, hình dáng kiến trúc cung điện trong Hoàng thành Thăng Long xưa vẫn là điều bí ẩn của lịch sử”, ông Trí chia sẻ.
"Trong nhiều năm qua, Viện Nghiên cứu Kinh thành đã tiến hành chương trình nghiên cứu giải mã những bí ẩn kiến trúc trong Hoàng cung Thăng Long, hợp tác nghiên cứu và trao đổi học thuật với các chuyên gia nghiên cứu kiến trúc cổ nổi tiếng của Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc với mong muốn làm sáng rõ hơn giá trị khoa học của những phát hiện khảo cổ học. Từ đó, góp phần làm sáng rõ hơn giá trị nổi bật toàn cầu của Khu di sản Hoàng thành Thăng Long, đưa giá trị di sản đến gần hơn với công chúng, tạo sự lan tỏa các giá trị văn hóa, lịch sử của Kinh đô Thăng Long, của Thủ đô Hà Nội và các giá trị văn hiến của đất nước nói chung".
Theo PGS.TS Bùi Minh Trí, dựa trên 4 nguồn tư liệu: khảo cổ học, mô hình kiến trúc, tư liệu minh văn và tư liệu điều tra, nghiên cứu so sánh với các cung điện cổ ở Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, các nhà khoa học của Viện Nghiên cứu Kinh thành đã từng bước nghiên cứu giải mã hình thái kiến trúc cung điện Việt Nam thời Lý. Năm 2015, Viện Nghiên cứu Kinh thành đã phục dựng thành công hình ảnh 3D hình thái kiến trúc cung điện thời Lý. Những hình ảnh này đã được trình chiếu dưới tầng hầm Nhà Quốc hội.
Từ năm 2016-2021, Viện Nghiên cứu Kinh thành tiếp tục nghiên cứu phục dựng hình ảnh 3D tổng thể hình thái kiến trúc thời Lý của Khu di tích Hoàng thành Thăng Long. Từ đây bức tranh toàn cảnh về cung điện, lầu gác thời Nhà Lý được tái hiện trên nền các vết tích khảo cổ học dưới lòng đất khu di tích 18 Hoàng Diệu và khu vực xây dựng Nhà Quốc hội, gồm 64 công trình kiến trúc cung điện, lầu gác, tường bao, cổng ra vào các công trình. Các nhà khoa học của Viện Nghiên cứu Kinh thành đã từng bước giải mã kỹ thuật lợp ngói, kỹ thuật dựng hệ khung giá đỡ mái và tiến hành phục dựng hình ảnh 3D hình thái bộ mái, hình thái kiến trúc của thời Đại La, thời Đinh – Tiền Lê, thời Trần.
NGHIÊN CỨU PHỤC DỰNG ĐIỆN KÍNH THIÊN THỜI LÊ SƠ
Trong Khu di tích Hoàng thành Thăng Long, công trình quan trọng nhất là Điện Kính Thiên được vua Lê Thái Tổ cho xây dựng từ năm 1428. Năm 1886, điện bị thực dân Pháp phá huỷ để xây nhà ban chỉ huy pháo binh, nên ngày nay công trình này chỉ còn di tích thềm bậc và nền điện.
Từ năm 2020 đến nay, dựa vào các nguồn tư liệu khảo cổ học, sử học và kết quả nghiên cứu so sánh với cá kiến trúc cung điện cổ ở Đông Á, Viện Nghiên cứu Kinh thành đã tập trung vào nghiên cứu mặt bằng nền móng, bộ khung giá đỡ mái, các loại ngói lợp mái và sau đó đã phục dựng thành công hình ảnh 3D hình thái kiến trúc điện Kính thiên thời Lê Sơ.
“Dựa vào các cấu kiện gỗ, đặc biệt là các loại “đấu xuyên tâm” trong hệ đấu củng được sơn son màu đỏ đào được tại di tích 18 Hoàng Diệu và khu vực nền điện Kính Thiên, hình vẽ kiến trúc cung điện trên đồ gốm xuất khẩu và tư liệu mô hình kiến trúc thời Lê Sơ, Viện Nghiên cứu Kinh thành đã có đủ cơ sở tin cậy để xác định chắc chắn rằng: Kiến trúc Điện Kính Thiên thuộc loại kiến trúc đấu củng. Đây là phát hiện quan trọng, là chìa khóa nghiên cứu giải mã bí ẩn về hình thái kiến trúc Điện Kính Thiên”, PGS.TS Bùi Minh Trí khẳng định.
Nói rõ hơn về đấu củng, PGS.TS Bùi Minh Trí cho biết trong lịch sử kiến trúc Việt Nam, đấu củng hay kiến trúc đấu củng không phổ biến, thậm chí còn xa lạ đối với hầu hết các nhà nghiên cứu khảo cổ học và kiến trúc của nước ta. Trong khi đó, đấu củng xuất hiện rất phổ biến trong kiến trúc cổ tại Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc. Tại Việt Nam, các kiến trúc cung điện từ Đinh – Lê – Lý – Trần – Lê (từ thế kỷ 10 đến thế kỷ 18) đều không còn tồn tại. Trong khi đó, các kiến trúc gỗ truyền thống ở miền Bắc nước ta hiện còn phổ biến là các công trình kiến trúc tôn giáo tín ngưỡng (đền, đình, chùa) đều có kiến trúc kiểu kẻ truyền, chồng rường hoặc chồng rường giá chiêng.
"Việc giải mã được kiến trúc điện Kính Thiên có thể khẳng định là một bước tiến dài trong lịch sử nghiên cứu về giá trị khu di tích Hoàng thành Thăng Long sau hơn 20 năm khai quật, nghiên cứu khảo cổ học. Trưng bày “Giải mã bí ẩn kiến trúc Điện Kính Thiên” là dịp công bố những thành quả nghiên cứu khoa học của Viện Nghiên cứu Kinh thành trong gần 4 năm qua”.
PGS.TS Bùi Minh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh thành.
Đấu củng là một loại kết cấu đỡ mái nằm ở vị trí dưới mái nhà, vừa có tác dụng mở rộng diện tích hiên nhà, vừa tăng khả năng chịu lực, vừa đóng vai trò trang trí tạo vẻ đẹp cho công trình. Bằng cách lắp ghép nhiều khung gỗ hình chữ nhật, đấu củng có thể chuyển trọng lượng lớn của mái vào các cột đỡ, giúp kiến trúc đứng vững, không bị rung chuyển khi gặp các trận động đất.
Điện Kính Thiên được giải mã bởi Viện Nghiên cứu Kinh thành là một tòa điện xây dựng trên cấp nền cao, phía trước có thềm bậc đá chạm rồng gồm 11 bậc, phân làm 3 lối đi, lối chính giữa dành cho nhà vua, hai bên dành cho các quan đại thần. Chính giữa phía sau và hai bên nền điện có các thềm bậc đơn bằng đá chạm rồng. Trên thềm điện có lan can bằng đá bao quanh kiến trúc gỗ.
Toàn bộ Kiến trúc của Điện Kính Thiên là kiến trúc gỗ được sơn son màu đỏ sặc sỡ, quy mô to lớn gồm 9 gian, chiều sâu của lòng Điện có 6 gian. Tổng diện tích của Điện Kính Thiên 1.188 mét vuông, chiều ngang có 10 hàng cột, chiều dọc 6 cột, như vậy tổng cộng công trình có 60 cột gỗ. Bộ khung mái thuộc loại kiến trúc đấu củng, trùng diêm, trên mái lợp ngói rồng men vàng đặc sắc và được trang trí bởi các tượng đầu rồng vươn cao lên trời, tạo nên vẻ đẹp cao sang và đầy quyền lực của vương triều.
