Theo Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), kim ngạch xuất khẩu cá tra Việt Nam 4 tháng đầu năm 2023 chỉ đạt chưa đầy 600 triệu USD, giảm 46% so với cùng kỳ năm 2022.

Là loài cá thịt trắng nuôi đặc hữu của Việt Nam, sản lượng nuôi cá tra tại nước ta luôn chiếm 95% trong tổng sản lượng nuôi cá tra trên toàn thế giới. Cá tra Việt Nam đã chinh phục hơn 140 thị trường trên thế giới. Sự phổ biến của cá tra và sự nỗ lực của cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam đưa cá tra đi khắp năm châu, đã giúp cho ngành này mang về nguồn ngoại tệ lớn mỗi năm. Với kim ngạch xuất khẩu từ 1,5 – 2,4 tỷ USD/năm, cá tra đã chiếm 16-26% tổng giá trị xuất khẩu thủy sản của Việt Nam.

XUẤT KHẨU LUÔN BIẾN ĐỘNG TRỒI SỤT

Trong 10 năm qua, xuất khẩu cá tra cá tra đã trải qua một giai đoạn biến động trồi sụt thất thường. Kim xuất khẩu cá tra từng lập mốc kỷ lục hơn 2 tỷ USD vào năm 2012, sau đó liên tục sụt giảm trong các năm tiếp theo: đạt 1,8 tỷ USD vào năm 2013; đạt 1,7 tỷ USD năm 2014; đạt 1,6 tỷ USD năm 2015.

Xuất khẩu cá tra hồi phục trong các năm 2016 đến 2019, cụ thể: năm 2016 đạt 1,67 tỷ USD; năm 2017 đạt 1,78 tỷ USD; năm 2018 thiết lập mốc kỷ lục 2,26 tỷ USD, năm 2019 đạt 2 tỷ USD.

Đến năm 2020, xuất khẩu cá tra giảm xuống mức thấp nhất là gần 1,5 tỷ USD, giảm 26% so với năm 2019. Nguyên nhân là do Covid bùng phát mạnh trên thị trường thế giới, nhất là tại Mỹ và EU khiến nhu cầu sụt giảm và nghiêm trọng hơn là tình trạng đứt gãy chuỗi logistic thương mại toàn cầu, giá cước vận tải biển tăng mạnh khiến cho doanh nghiệp cá tra không thể trụ được trên những thị trường xa như châu Mỹ, châu Âu.

Năm 2021, thị trường tiêu thụ bắt đầu bình ổn trở lại, nhưng những làn sóng dịch Covid lại liên tục bùng phát tại Việt Nam, khiến toàn bộ chuỗi sản xuất thương mại thủy sản bị gián đoạn, trong đó nặng nề nhất là cá tra vì nằm trong trung tâm dịch và bị đình trệ đúng vào thời điểm cần tăng tốc sản xuất xuất khẩu cho cuối năm và năm mới. Do vậy, xuất khẩu cá tra dù đã hồi phục 8% nhưng vẫn chỉ đạt trên 1,6 tỷ USD năm 2021.

Năm 2022 là thời kỳ “phục hưng” của ngành hàng cá tra, xuất khẩu cá tra Việt Nam đã bứt phá mạnh mẽ với kỷ lục 2,4 tỷ USD. Sau đỉnh dịch, lượng tồn kho còn nhiều, sản xuất chế biến hồi phục, nhu cầu trên các thị trường đều tăng. Giá xuất khẩu cá tra sang các thị trường tăng từ 20 – 55%, nhất là tại thị trường Mỹ. Xung đột Nga – Ukraine khiến nguồn cung cá thịt trắng tại nhiều thị trường sụt giảm, tạo cơ hội cho cá tra tăng thị phần.

Tháng 12/2022, VASEP đã phát hành Báo cáo ngành hàng cá tra năm 2017-2022, trong đó đưa ra nhận định: Dự báo nguồn cung các loại cá thịt trắng vào năm 2023 giảm và xu hướng giá cá thịt trắng tăng mạnh, thì cá tra Việt Nam vẫn nhìn thấy cơ hội lạc quan trong năm 2023. Khi lạm phát ngấm sâu vào các nền kinh tế thế giới, nhất là các thị trường thuộc khối G7, người tiêu dùng đã và sẽ tiếp tục siết chặt chi tiêu đối với các mặt hàng thực phẩm giá cao. Do vậy, dù ít nhiều bị tác động đến nhu cầu tiêu thụ và thực phẩm, nhưng so với các mặt hàng thủy hải sản khác, năm 2023 tiêu thụ và cá tra vào các thị trường sẽ vẫn ổn định.

Tuy nhiên, trái với nhận định trong báo cáo của VASEP, xuất khẩu cá tra trong 4 tháng đầu năm 2023 đã giảm thê thảm, tới 46% so với cùng kỳ năm 2022.

CẦN XÂY DỰNG HÌNH ẢNH VÀ THƯƠNG HIỆU CHO CÁ TRA

Tại Hội nghị Thủ tướng Chính phủ với Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam và Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam diễn ra vào tháng trước, bà Trần Thị Vân Loan, Chủ tịch Hội đồng Quản trị - Công ty Thủy sản Cửu Long An Giang đã có bài phát biểu về một số giải pháp để khơi thông và phát triển thị trường xuất khẩu cá tra.

“Là loài cá độc quyền của Việt Nam, thiết nghĩ, lẽ ra con cá tra phải mang đến giá trị vô cùng to lớn cho người nông dân, cho doanh nghiệp, và trên hết là cho quốc gia. Nhưng đến nay, con cá tra Việt Nam vẫn chưa thể hiện đúng vị thế vốn có của nó”, bà Loan nhận định.

Biến động của thế giới như đại dịch Covid 19, chiến tranh, cũng như tình hình lạm phát toàn cầu khiến cho xuất khẩu cá tra Việt Nam thêm thăng trầm trong thời gian qua. Quý 1/2023, xuất khẩu cá tra đã giảm 35% so với cùng kì năm trước vì những khó khăn của thị trường tiêu thụ. Trung Quốc hiện nay đã vượt qua Hoa Kỳ trở thành thị trường nhập khẩu cá tra lớn nhất thế giới, mặc dù đã hoàn toàn mở cửa nhưng chưa có dấu hiệu phục hồi mạnh mẽ.

"Trung Quốc là một thị trường vô cùng khó tính, cách sử dụng con cá tra khác biệt so với những thị trường khác. Thông qua truyền thống ẩm thực của người Trung Quốc, cá tra được chế biến thành hàng trăm món ăn, phục vụ trong các nhà hàng sang trọng như một món ăn cao cấp. Cho nên, họ yêu cầu chất lượng rất cao và ổn định", lãnh đạoCông ty Thủy sản Cửu Long An Giang nhấn mạnh.

Do tính đặc thù của hai quốc gia có chung đường biên giới nên vẫn tồn tại hai hình thức xuất khẩu. Thông thường những công ty lớn nhập khẩu bằng đường chính ngạch và yêu cầu chất lượng cao, còn những công ty nhập khẩu thông qua đường tiểu ngạch yêu cầu chất lượng không quá khắt khe.

“Với Trung Quốc, việc xây dựng chiến lược riêng cho xuất khẩu cá tra là cần thiết. Theo đó, phải kiểm soát chất lượng xuất khẩu đồng nhất và luôn giữ hình ảnh con cá tra. Bởi vì, với 1,4 tỷ dân, vẫn còn rất nhiều tiềm năng phát triển và nhiều cơ hội để chúng ta có thể mở rộng thị trường, tăng kim ngạch xuất khẩu vào thị trường Trung Quốc”, Chủ tịch Hội đồng Quản trị - Công ty Thủy sản Cửu Long An Giang kiến nghị.

Với thị trường Mỹ, bà Loan cho biết mặc dù luôn nằm trong top 2 thị trường nhập khẩu cá tra Việt Nam, nhưng hiện nay xuất khẩu sang Mỹ vẫn vướng vụ kiện chống bán phá giá cho cá tra, cho nên chỉ một số rất ít doanh nghiệp được xuất khẩu vào thị trường này, đó cũng là một điều bất lợi cho cá tra Việt Nam.

Thông tin về thị trường EU, bà Loan chia sẻ: "EU từng là thị trường nhập khẩu cá tra lớn nhất Việt Nam, chiếm 40% kim ngạch xuất khẩu của ngành hàng cá tra. Nhưng vì nhiều lý do cạnh tranh không lành mạnh, giảm giá bán, giảm chất lượng, hình ảnh con cá tra Việt Nam bị bôi nhọ làm sụt giảm đáng kể thị phần. Hiện nay, xuất khẩu sang thị trường EU chỉ còn chiếm trên 8% giá trị xuất khẩu cá tra của Việt Nam".

EU vẫn là thị trường có tính định hướng và chi phối trên thế giới. Do vậy, bà Loan kiến nghị Chính phủ và Bộ Nông nghiệp, Bộ Công Thương quan tâm việc xây dựng thương hiệu và hình ảnh cá tra Việt Nam trên thị trường EU.

Về nội tại, cá tra cũng giống ngành khác phải chịu chi phí đầu vào tăng cao, cộng với thắt chặt tín dụng và lãi suất tăng cao khiến cho doanh nghiệp khó khăn về nguồn vốn, phải bán sản phẩm với giá rẻ để xoay vòng vốn, làm cho doanh nghiệp ngày càng khó khăn hơn.

Vì vậy, đề nghị các bộ ngành và chính phủ quan tâm đặc biệt để tháo gỡ, khơi thông nguồn vốn ưu tiên vốn cho sản xuất, và giảm lãi suất vay để hỗ trợ doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp rất cần những biện pháp hỗ trợ sớm nhất từ Thủ tướng Chính phủ như giảm giá thuê đất, giá điện... Rất mong Thủ tướng Chính phủ và các Bộ ngành kịp thời tháo gỡ những khó khăn cho doanh nghiệp, tránh tình trạng giống như cuộc khủng hoảng năm 2008-2009, rất nhiều doanh nghiệp cá tra đã lâm vào tình cảnh kiệt quệ và phá sản.