Thanh, kiểm tra doanh nghiệp chồng chéo, có doanh nghiệp một năm vẫn phải tiếp tới 5 đoàn thanh tra; cụm từ "thanh kiểm tra" đang là nỗi ám ảnh của doanh nghiệp... Nguyên nhân do đâu và trách nhiệm của cơ quan thanh, kiểm tra đến đâu? Phương thức nào giải quyết mối quan hệ giữa thanh tra và doanh nghiệp?

Khảo sát của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) về năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI 2017) cho thấy, hoạt động thanh, kiểm tra doanh nghiệp có những dấu hiệu cải thiện tích cực.

Cụ thể, nếu như năm 2017 có 7,2% doanh nghiệp bị thanh, kiểm tra từ 5 cuộc trở lên, thì năm 2018 chỉ còn là 6,42%. Đặc biệt là con số 10,8% doanh nghiệp cho biết nội dung làm việc của các đoàn thanh, kiểm tra bị trùng lặp đã giảm rất đáng kể so với con số 25,8% của năm 2015. Số giờ thanh, kiểm tra thuế cũng có dấu hiệu giảm bớt so với năm 2017.

99% chủ doanh nghiệp ngại thanh tra

Nhiều chuyên gia nhận định, dù thước đo cho thấy dấu hiệu này có giảm nhưng vẫn chưa bền vững. Tại tọa đàm "Để công tác thanh, kiểm tra tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển" do Viện Nghiên cứu thanh tra và Phòng, chống tham nhũng tổ chức mới đây, TS. Trần Đức Lượng, nguyên Phó Tổng thanh tra Chính phủ cho biết, báo cáo tại hội nghị toàn quốc triển khai nhiệm vụ công tác ngành thanh tra năm 2019, hoạt động thanh tra năm 2018 đạt được kết quả rất tích cực. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, công tác thanh, kiểm tra cũng nảy sinh một số vướng mắc, bất cập, chồng chéo.

Theo khảo sát của VCCI năm 2017, các cơ quan thanh, kiểm tra doanh nghiệp nhiều nhất là cơ quan thuế, cảnh sát phòng cháy chữa cháy (PCCC) và cơ quan quản lý thị trường. Theo đó, có đến 43% doanh nghiệp bị thanh, kiểm tra về thuế, 30% về an toàn phòng chống cháy nổ và 20% về quản lý thị trường. Thậm chí, nhiều doanh nghiệp cho biết họ chưa bao giờ tiếp một đoàn kiểm tra, thanh tra liên ngành nào. Các cơ quan có chức năng thanh, kiểm tra vẫn đi riêng khiến doanh nghiệp mất nhiều thời gian.

Ông Nguyễn Trung Thực, Chủ tịch Hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt-Đức, thanh tra đang rất sung sức nên thanh tra hết mọi thứ. Doanh nghiệp là đối tượng bị thanh, kiểm tra nhiều. Đặc biệt với doanh nghiệp sản xuất, vô cùng khó khăn và rất ngại thanh tra. Quan điểm "Thanh tra là bạn tốt của doanh nghiệp" mới chỉ là mong muốn. Chứ 99% chủ doanh nghiệp ngại thanh tra, bởi sau mỗi lần thanh tra phải "thank you".

Hăng hái là vậy, nhưng dường như khi được các doanh nghiệp đặt vấn đề kiểm tra theo yêu cầu của doanh nghiệp thì lại không được các cơ quan thanh, kiểm tra đáp ứng. Ông Thực nói, doanh nghiệp có quyền đề nghị cơ quan thanh, kiểm tra vấn đề gì đó ảnh hưởng tới doanh nghiệp (như bị chiếm dụng nhà xưởng...)... thì nội dung này đang rất yếu, thậm chí chưa được quan tâm và hiệu quả rất kém. Doanh nghiệp gặp cơ quan thanh tra khiếu nại cũng không được giải quyết. Có vụ việc doanh nghiệp khiếu nại thanh tra 10 năm nay vẫn chưa được quan tâm giải quyết...

Có bao nhiêu doanh nghiệp qua thanh tra mà tốt lên?

"Có bao nhiêu cuộc thanh tra mà qua đó doanh nghiệp được hưởng lợi. Có bao nhiêu doanh nghiệp thông qua thanh tra mà doanh nghiệp hoạt động tốt hơn? Nói thẳng ra là không có, mà chủ yếu thanh tra để xử lý hình sự", ông Thực thẳng thắn chia sẻ.

Một doanh nghiệp có rất nhiều nội dung phải kiểm tra như: PCCC, an toàn lao động, thuế, quản lý thị trường... Vậy chúng ta nên có sự thống nhất, nếu có kiểm tra thì thống nhất các nội dung cùng kiểm tra một lần thôi, khi đó doanh nghiệp không phải tiếp nhiều đoàn thanh tra, đồng thời giúp tiết kiệm chi phí cho doanh nghiệp.

Điều này từ trước tới nay chúng ta chưa làm được. Thanh, kiểm tra hiện nay chỉ kiểm tra khi có nội dung chứ chưa phải là mục tiêu giúp doanh nghiệp phát triển. Bởi đã là doanh nghiệp họ phải có hệ thống kiểm tra, kiểm soát nội bộ, tài chính, thuế... chứ không trông mong các ngành đến kiểm tra để xem mình làm sai hay đúng.

"Việc lạm dụng thanh, kiểm tra sẽ gây tổn hại cho môi trường kinh doanh chung, thay vì bảo đảm môi trường kinh doanh lành mạnh. Doanh nghiệp luôn phải chịu áp lực bị giám sát, kiểm tra thường xuyên bởi nhiều cơ quan khác nhau, dễ buộc họ phải tìm cách né tránh, thậm chí thông đồng để được yên ổn làm ăn. Khi đó môi trường đầu tư - kinh doanh cũng sẽ bị ảnh hưởng", ông Lượng nói.

Nhiều dẫn chứng về câu chuyện lạm dụng công tác thanh, kiểm tra gây khó khăn cho doanh nghiệp được đưa ra như vụ Con Cưng, cơm tấm Kiều Giang, vụ đổi 100 USD bị phạt 90 triệu đồng tại Cần Thơ... bị cơ quan quản lý kiểm tra nhưng không phát hiện sai phạm, hoặc chỉ là lỗi nhỏ nhưng đã làm ảnh hưởng không nhỏ tới uy tín của doanh nghiệp, làm doanh nghiệp có tâm lý sợ, né đoàn thanh, kiểm tra.

Ông Nguyễn Văn Kim, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Thanh tra Chính phủ nhấn mạnh, công tác thanh tra và xử lý vi phạm hiện có nhiều bất cập và chồng chéo, gây khó khăn, phiền phức cho doanh nghiệp. Kết luận thanh tra nhiều khi không đầy đủ, thậm chí không chỉ ra được lỗi của người sai phạm. Và đây là gốc gác dẫn đến một loạt doanh nghiệp xảy ra những sai phạm. Bên cạnh đó, năng lực, trình độ, tính chịu trách nhiệm, vấn đề xử lý những thanh tra sai phạm chưa nghiêm...