Báo cáo tại Hội nghị thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công năm 2025 (lần thứ 2) mới đây, Bộ Tài chính cho biết tính đến ngày 30/6, tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công cả nước ước đạt 32,06%, cao hơn cùng kỳ năm 2024 cả về giá trị tuyệt đối và tỷ lệ phần trăm.

Với mục tiêu giải ngân 100% kế hoạch vốn trong năm 2025 vẫn là một thách thức lớn, khi vẫn còn 17 bộ, cơ quan trung ương và 21 địa phương chưa phân bổ hết kế hoạch vốn được giao; phần lớn các đơn vị còn lại có tỷ lệ giải ngân dưới mức bình quân cả nước.

NHIỀU VƯỚNG MẮC ẢNH HƯỞNG ĐẾN TIẾN ĐỘ GIẢI NGÂN

Theo Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng, mặc dù Chính phủ đã có nhiều chỉ đạo quyết liệt, tiến độ giải ngân vẫn bị ảnh hưởng bởi hàng loạt vướng mắc. Bộ Tài chính tổng hợp các nhóm vấn đề nổi bật gồm công tác giải phóng mặt bằng; thiếu nhân lực; giá và nguồn cung vật liệu xây dựng; đơn giá, định mức chưa phù hợp; vướng mắc về quy hoạch; địa giới hành chính; tổ chức lại đơn vị hành chính; thủ tục vốn ODA và việc phân bổ, sử dụng vốn cho các chương trình mục tiêu quốc gia. Trong đó, giá vật liệu tăng cao, nhất là cát xây dựng, tiếp tục là yếu tố gây áp lực lớn đối với tiến độ triển khai dự án.

Về phía Bộ Xây dựng, Bộ trưởng Trần Hồng Minh đánh giá hiện nay, việc giải ngân vốn đầu tư công tại một số địa phương có "nhanh", nhưng thực tế chưa chắc là "nhanh". Cụ thể, sau khi ký hợp đồng, nhiều địa phương tạm ứng ngay 20% vốn, khiến tỷ lệ giải ngân tháng đầu rất cao, nhưng tháng sau lại không có khối lượng thực hiện, dẫn đến tỷ lệ giải ngân giảm mạnh.

Theo tư lệnh ngành xây dựng, các dự án của Bộ Xây dựng, trong 2-3 năm trước giải ngân đạt 40-50%, thì năm nay cơ bản khối lượng giảm nên tỷ lệ giải ngân chậm

Một nguyên nhân nữa được Bộ trưởng Trần Hồng Minh chỉ ra là do thi công theo giai đoạn, giai đoạn đầu khối lượng tập trung thì làm trước, nhưng đến mùa mưa, các khối lượng nhỏ lẻ, rải rác khiến tiến độ bị chậm, giải ngân cũng chậm.

Ngoài ra, nguyên nhân chậm giải ngân chậm còn do vốn dư sau đấu thầu, có dự án dư 14–15%, chỉ định thầu cũng dư, quy trình kiểm toán, thanh – quyết toán các đợt hiện vẫn phải căn cứ đơn giá, định mức nên cũng dư.

Về phía lãnh đạo Chính phủ, Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc cho rằng nguyên nhân giải ngân vốn đầu tư công chậm hiện nay chủ yếu xuất phát từ công tác chuẩn bị đầu tư còn yếu kém, nhiều dự án xin được vốn rồi mới bắt đầu triển khai bước chuẩn bị đầu tư.

Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc nêu rõ một dự án muốn tổ chức đấu thầu bài bản cũng phải mất 1,5 đến 2 năm, mà thời gian chờ hoàn tất thủ tục thì lại bị kéo dài do vướng mắc về quy trình. Vì vậy, cần điều chỉnh lại toàn bộ quy trình, cắt giảm mạnh các thủ tục hành chính không cần thiết, thì mới khắc phục được tình trạng chậm giải ngân như hiện nay.

Vấn đề thứ hai là về đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP), Phó Thủ tướng cho rằng điểm quan trọng nhất trong các dự án PPP là phải kiểm soát chặt tổng mức đầu tư, nếu không sẽ gây nguy cơ thất thoát rất lớn khi nhà đầu tư đề xuất, lập, thẩm định rồi điều chỉnh thiết kế theo ý mình. Do đó, Phó Thủ tướng đề nghị đối với các dự án PPP cần phải làm hết sức kỹ lưỡng, minh bạch, để giữ được niềm tin của người dân và nhà đầu tư.

Về tháo gỡ vướng mắc thủ tục về ODA, Phó Thủ tướng cho rằng việc đầu tiên là phải thống nhất sớm với các nhà tài trợ, làm cơ sở để sửa đổi các quy định hiện hành, nhất là về yêu cầu kỹ thuật, vai trò của tư vấn…

Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Đỗ Văn Chiến cho rằng một số dự án chưa đủ điều kiện nhưng vẫn được bố trí vốn, dẫn đến chậm giải ngân. Ông đề nghị trao quyền điều chỉnh linh hoạt kế hoạch vốn cho Chính phủ, đồng thời rà soát danh mục dự án để điều chuyển hoặc thu hồi các trường hợp không khả thi.

Về phía các địa phương, Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Nguyễn Mạnh Quyền cho biết vướng mắc lớn nhất vẫn là công tác giải phóng mặt bằng, nhất là việc xác định nguồn gốc đất, giá đất. Các dự án ODA gặp khó khăn do thời gian đàm phán, ký kết, điều chỉnh hiệp định vay kéo dài, thường từ 12-18 tháng.

Lãnh đạo TP. Hà Nội kiến nghị đối với dự án đường sắt đô thị số 2 (Nam Thăng Long - Trần Hưng Đạo), do Hiệp định vay cũ đã hết hạn, hiệp định mới dự kiến ký vào Quý I/2026, Thành phố đề xuất điều chỉnh giảm toàn bộ kế hoạch vốn ODA năm 2025 là 572 tỷ đồng. Thành phố cam kết sẽ sử dụng ngân sách địa phương để đảm bảo khởi công dự án trong năm 2025.

Là một trong số những địa phương được giao nguồn vốn lớn, chiếm khoảng 10% cả nước, Phó Chủ tịch UBND Thành phố Hồ Chí Minh Bùi Xuân Cường cho biết tỷ lệ giải ngân của hiện đạt 19,4% và dự kiến đạt 27,1% vào cuối tháng 6/2025.

Theo Phó Chủ tịch UBND Thành phố Hồ Chí Minh Bùi Xuân Cường, thành phố đã xác định các điểm nghẽn và tập trung nguồn lực, với khoảng 50% vốn đầu tư công (khoảng 41.000 tỷ đồng) sẽ được dồn vào các dự án có khả năng giải ngân cao từ cuối quý II. Các giải pháp đã được áp dụng như tăng tỷ lệ tạm ứng hợp đồng lên 50% cho các dự án quan trọng và cho phép đấu thầu trước các gói tư vấn.

Để thúc đẩy giải ngân hơn nữa, thành phố kiến nghị Chính phủ sớm ban hành quyết định cho phép dừng hiệp định vay vốn từ ngân hàng KFW (Đức) đối với dự án Tuyến Metro số 2 (Bến Thành - Tham Lương) và chuyển sang sử dụng toàn bộ ngân sách thành phố.

"Điều này sẽ tháo gỡ vướng mắc thủ tục, giúp thành phố chủ động trong việc giải ngân và triển khai thi công. Bộ Tài chính thực hiện thủ tục giao vốn ODA cấp phát cho dự án tuyến Metro số 1", ông Bùi Xuân Cường nói.

KIÊN QUYẾT XỬ LÝ NHỮNG ĐƠN VỊ YẾU KÉM

Phát biểu kết luận hội nghị, Thủ tướng Phạm Minh Chính khẳng định Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các bộ, ngành đã rất quyết liệt, khẩn trương chỉ đạo sát sao công tác giải ngân ngay từ đầu năm. Bên cạnh việc tập trung hoàn thiện thể chế, ban hành các nghị quyết, tổ chức các hội nghị triển khai, Chính phủ đã kịp thời nắm bắt tình hình, xử lý ngay các vướng mắc, khó khăn phát sinh.

Đặc biệt, Thủ tướng duy trì hoạt động của 7 Tổ công tác kiểm tra, đôn đốc, tháo gỡ khó khăn tại các bộ, cơ quan, địa phương; đồng thời yêu cầu các đơn vị thành lập tổ công tác riêng để thúc đẩy giải ngân kế hoạch đầu tư công của chính mình.

Tuy nhiên, Thủ tướng cũng chỉ rõ nhiều tồn tại, hạn chế. Một số địa phương còn chưa chủ động, thiếu quyết liệt và lúng túng trong chỉ đạo điều hành. Tính đến hết tháng 6, còn 17 bộ, cơ quan trung ương và 21 địa phương chưa phân bổ hết kế hoạch vốn; 35/41 bộ, cơ quan và 26/63 địa phương có tỷ lệ giải ngân dưới mức trung bình; nhiều đơn vị có số vốn lớn nhưng tỷ lệ giải ngân lại thấp.

Thủ tướng yêu cầu các bộ, cơ quan, địa phương liên quan phải kiểm điểm, rút kinh nghiệm, làm rõ trách nhiệm tập thể, cá nhân và đề ra giải pháp cụ thể nhằm cải thiện tình hình trong thời gian tới. Các cơ quan chưa thực hiện tốt phải chấn chỉnh, không để các vướng mắc kéo dài, dẫn đến phải kiểm điểm nhiều lần.

Thủ tướng lưu ý cần nâng cao chất lượng công tác chuẩn bị dự án, tổ chức thực hiện phải đi đôi với kiểm tra, đôn đốc thường xuyên. Các công trình hoàn thành phải được thanh quyết toán kịp thời theo đúng quy định.

Từ thực tiễn điều hành, Thủ tướng rút ra ba bài học kinh nghiệm quan trọng. Một là, cần quán triệt nghiêm túc, triển khai hiệu quả các chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, Quốc hội và Chính phủ; thúc đẩy giải ngân phải gắn với chất lượng công trình và phòng, chống tiêu cực, tham nhũng, lãng phí.

Hai là, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, cá thể hóa trách nhiệm; nâng cao tính linh hoạt, chủ động trong tổ chức thực hiện; gắn kiểm tra với chỉ đạo, theo tinh thần “6 rõ: rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm, rõ thẩm quyền, rõ thời gian, rõ kết quả”.

Ba là, các bộ, ngành, địa phương cần hành động quyết liệt, năng động, sáng tạo, phát huy tinh thần phối hợp thực chất và hiệu quả.

Về nhiệm vụ, giải pháp thời gian tới, Thủ tướng yêu cầu người đứng đầu các bộ, ngành, địa phương phát huy vai trò trách nhiệm trong tổ chức thực hiện, “chỉ bàn làm, không bàn lùi”; thường xuyên rà soát, đôn đốc và tháo gỡ khó khăn tại từng dự án, nhất là dự án trọng điểm. Việc giải ngân phải gắn với đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ của từng tổ chức, cá nhân.

Các bộ, ngành, địa phương cần thực hiện nghiêm các nghị quyết, chỉ thị, công điện của Chính phủ và Thủ tướng về phân bổ, giải ngân vốn đầu tư công năm 2025. Trong đó, phải khẩn trương rà soát, phân loại dự án theo tiến độ giải ngân, xây dựng tiến độ cụ thể theo từng tháng, quý và có giải pháp thúc đẩy phù hợp.

Đồng thời, Thủ tướng yêu cầu phân công cụ thể lãnh đạo phụ trách, theo dõi từng dự án hoặc nhóm dự án; điều chuyển vốn kịp thời từ dự án chậm sang dự án có khả năng giải ngân tốt. Công tác giải phóng mặt bằng phải được thực hiện quyết liệt, huy động cả hệ thống chính trị cùng vào cuộc.

Đối với các địa phương đang sáp nhập đơn vị hành chính, Thủ tướng lưu ý cần sớm hoàn tất thủ tục điều chỉnh kế hoạch vốn, tránh để ách tắc. Các địa phương cũng cần chủ động phối hợp, trao đổi với Bộ Tài chính, Bộ Xây dựng và các cơ quan liên quan để thống nhất phương án xử lý các tình huống cụ thể.

Cuối cùng, Thủ tướng nhấn mạnh yêu cầu tăng cường kỷ luật, kỷ cương; kiểm tra, giám sát chặt chẽ và xử lý nghiêm các trường hợp làm chậm tiến độ, không hoàn thành nhiệm vụ. Bộ Xây dựng, Bộ Nông nghiệp và Môi trường và UBND các tỉnh, thành phố cần chủ động tháo gỡ vướng mắc, bảo đảm nguồn cung vật liệu xây dựng thiết yếu cho các dự án. Các Tổ công tác của Chính phủ và bộ, ngành, địa phương tiếp tục phát huy vai trò để thúc đẩy giải ngân đạt mục tiêu đề ra.