Cục Đường thuỷ Việt Nam cho biết nhằm bảo đảm cho việc thực hiện và hoàn thành các mục tiêu Hiệp định vận tải thủy Việt Nam - Campuchia, một nhóm tạo điều kiện thuận lợi cho giao thông thủy trên sông Mê Công (Nhóm tạo điều kiện thuận lợi) được thành lập, trong đó, Cục Đường thủy nội địa Việt Nam được giao là cơ quan thường trực Hiệp định; Nhóm có trách nhiệm tiếp nhận khó khăn, vướng mắc của tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp có sử dụng hệ thống sông Mê Công và xử lý những vấn đề bằng những biện pháp phù hợp nhất.

Một trong các điểm sáng trong việc tháo gỡ khó khăn, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động giao thông thủy giữa hai nước, đó là các cơ quan Nhóm tạo điều kiện thuận lợi kiến nghị Bộ Tài chính ban hành Thông tư 74/2021/TT-BTC ngày 27/8/2021.

Theo đó, phương tiện thủy nội địa hoạt động vận tải trên các tuyến đường thủy theo Hiệp định khi vào, rời khu vực hàng hải thực hiện nộp phí, lệ phí theo mức phí, lệ phí đường thủy thay vì mức phí lệ phí hàng hải quốc tế, thấp hơn 10 - 11 lần so với mức phí cũ.

Một điểm sáng nữa của Nhóm tạo điều kiện thuận lợi là kịp thời kiến nghị với HĐND, UBND TP. Hồ Chí Minh sửa đổi và thông qua Nghị quyết số 07/2022/NQ-HĐND ngày 7/7/2022. Theo đó, miễn phí sử dụng hạ tầng cảng biển Hồ Chí Minh đối với hàng hóa vận tải bằng phương tiện thủy trên tuyến đường thủy Hiệp định.

Đây là một quyết định đúng của TP. Hồ Chí Minh, phù hợp với chỉ đạo và chủ chương của Chính phủ về thúc đẩy phát triển giao thông vận tải đường thủy để giảm ùn tắc, tai nạn giao thông và ô nhiễm môi trường trên đường bộ. Theo đánh giá của các doanh nghiệp nhờ được miễn phí, ngoài lợi ích tiết kiệm chi phí ước tính khoảng 900 tỷ đồng/năm cho các doanh nghiệp, chính sách này còn giúp giảm chi phí logistics vận tải đường thủy từ đó thúc đẩy hàng hóa dịch chuyển xuống vận tải bằng đường thủy thay vì đường bộ.

Tuy nhiên, Cục Đường thuỷ Việt Nam cũng chỉ rõ những khó khăn do việc cạnh tranh trong việc thu hút nguồn hàng quá cảnh.

Theo đó, hiện nay, hầu hết hàng hóa trên tuyến đường bộ kết nối Cát Lái và Cái Mép - Thị Vải với Phnompenh được chủ hàng chuyển về cảng biển Sihanoukville – Campuchia hoặc Laemchabang – Thái Lan do 4 lý do chính.

Một là, TP. Hồ Chí Minh thu phí sử dụng hạ tầng cảng biển đối với hàng hóa quá cảnh đi Campuchia được vận chuyển bằng đường bộ.

Hai là, kiểm hóa thủ công đối với hàng quá cảnh đi Campuchia.

Ba là, Campuchia đưa vào sử dụng tuyến đường cao tốc nối thủ đô Phnom Penh với cảng Sihanoukville vào tháng 10/2022, rút ngắn thời gian di chuyển từ 5 giờ xuống còn khoảng 2 giờ, đồng thời có chính sách miễn, giảm phí trong năm đầu để thu hút phương tiện.

Bốn là, thủ tục hành chính, đặc biệt là thủ tục kiểm hóa đối với hàng quá cảnh tại Thái Lan và hàng xuất, nhập khẩu tại Campuchia ngày càng được cải tiến và thuận lợi.

Tuyến đường thủy Hiệp định mặc dù vẫn duy trì được lợi thế nhờ điều kiện tự nhiên và hàng hóa vận tải bằng đường thủy được miễn phí sử dụng hạ tầng cảng biển TP. Hồ Chí Minh, tuy nhiên vẫn còn một số tồn tại.

"Tỷ lệ lớn hàng quá cảnh bị kiểm hóa thủ công; thời gian làm việc của các cơ quan chức năng tại cửa khẩu chỉ trong giờ hành chính; bắt buộc sử dụng tàu lai với phương tiện trên 80m; phương tiện VR-SI (tàu biển hạn chế I) không được hoạt động trên biển, đoạn từ Cửa Tiểu tới cảng Cái Mép - Thị Vải, đã làm tăng chi phí, thời gian làm giảm lợi thế cạnh tranh của tuyến vận tải thủy Hiệp định", Cục Đường thuỷ Việt Nam chỉ rõ.

Nhìn lại gần 12 năm từ khi Hiệp định vận tải thủy Việt Nam - Campuchia có hiệu lực kể từ ngày 20/1/2011, đến nay, hai nước đã làm thủ tục cho gần 78 nghìn lượt phương tiện, hơn 406 nghìn lượt thuyền viên, gần 20 triệu tấn hàng hóa và gần 1,3 triệu lượt hành khách thông qua, góp phần phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội và hữu nghị giữa hai nước.

Đặc biệt, lượng hàng hóa thông qua tuyến ngày càng tăng, riêng hàng container thông qua tuyến tăng trung bình 20%/năm. Tính riêng năm 2021 đạt gần 350.000 Teus và hơn 800.000 tấn hàng lỏng, hàng rời. Dự kiến năm 2022 đạt gần 400.000 Teus và gần 1.000.000 tấn hàng lỏng, hàng rời.

Lượng hàng thông qua tuyến nêu trên hàng năm đem lại công việc cho người lao động và nguồn lợi khoảng 60 triệu USD/năm cho các doanh nghiệp vận tải thủy, doanh nghiệp xếp dỡ của Việt Nam.

Về loại và cỡ phương tiện của Việt Nam hoạt động trên tuyến, hiện có khoảng 80 sà lan chở dầu (trọng tải đến 3.000 tấn), khoảng 150 sà lan chở hàng khô (trọng tải đến 4.600 tấn), khoảng 30 sà lan chở container (trọng tải 96-250 TEUs) và 20 phương tiện chở khách (30 đến 100 ghế).

Với khoảng 100 doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân khai thác vận tải trên tuyến, trong đó một số doanh nghiệp lớn khai thác hàng container có văn phòng đại diện ở Campuchia, gồm: SNP, Gemadept, GLS, Tân Cảng Cypress…