Năm 2006, thị trường chứng khoán Việt Nam đánh dấu một sự tăng trưởng vượt bậc. Bên cạnh số lượng và quy mô của các công ty mới lên sàn, các chuyên gia trong và ngoài nước còn đánh giá cao sự tham gia của công chúng đầu tư Việt Nam.

Với khoảng 106.000 tài khoản giao dịch được mở tại thời điểm cuối năm 2006 và tiếp tục tăng mạnh trong những tháng đầu năm 2007, sự quá tải của các công ty chứng khoán trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết.

Hệ quả là một số công ty chứng khoán bắt đầu dựng lên những “hàng rào kỹ thuật” để hạn chế sự gia tăng của các tài khoản giao dịch mới, với những lý do như “bảo vệ quyền lợi khách hàng hiện hành” hay “xác định phân khúc thị trường”...

Những hàng rào này không những đi ngược lại với mục tiêu xã hội hóa thị trường chứng khoán của Chính phủ, cản trở sự phát triển cơ sở người đầu tư cần thiết cho sự tăng trưởng bền vững của thị trường chứng khoán, mà còn không thể coi là “quyền” của các công ty chứng khoán.

Công ty Chứng khoán Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam (VCBS) là công ty chứng khoán đầu tiên dùng tới biện pháp sàng lọc khách hàng. Tuy nhiên, sau vài tháng áp dụng biện pháp chỉ nhận những lệnh mua hoặc bán có giá trị từ 20 triệu đồng trở lên, tình trạng quá tải về đặt lệnh và giao dịch tại công ty vẫn không được cải thiện.

Đến ngày 13/3/2007, công ty quyết định ngừng nhận mở tài khoản giao dịch chứng khoán mới kể từ ngày 14/3/2007, với lý do nhằm đảm bảo tối ưu quyền lợi cho các khách hàng của công ty. Việc này được thực hiện trong toàn hệ thống VCBS gồm trụ sở chính Hà Nội, các chi nhánh, phòng giao dịch và đại lý nhận lệnh trên toàn quốc.

Tuy nhiên, những trường hợp khách hàng đã nộp hồ sơ đăng ký mở tài khoản giao dịch (đủ điều kiện hợp lệ) trước ngày 14/03/2007 nhưng chưa được cấp số tài khoản giao dịch sẽ vẫn được giao dịch bình thường tại VCBS ngay sau khi có số tài khoản.

Cùng với VCBS, Công ty Chứng khoán Sài Gòn (SSI) vốn được xem là địa chỉ đỏ của các nhà đầu tư, nay cũng đã gây sốc khi đưa ra quy định các nhà đầu tư phải ký quỹ 100 triệu đồng mới được mở tài khoản giao dịch.

Đối với người đầu tư, tham gia thị trường chứng khoán là một hoạt động, một quyền được khuyến khích và bảo vệ bởi pháp luật. Theo những quy định pháp lý hiện hành, bất kỳ người đầu tư nào có đủ tiền để mua một lô chẵn (10 cổ phần, hoặc 10 đơn vị chứng chỉ quỹ đầu tư) đều có quyền mở tài khoản và đặt lệnh tại các công ty chứng khoán.

Điều này cho thấy bất kỳ sự hạn chế nào đối với người đầu tư đều vi phạm quyền lợi hợp pháp của họ. Nói cách khác, một công ty chứng khoán không thể đặt ra những “luật chơi” cao hơn cả những văn bản pháp lý mà chính công ty đó phải tuân thủ. Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước cũng chưa có quy định nào về việc giới hạn số lượng nhà đầu tư của mỗi sàn và không khuyến khích các công ty chứng khoán làm như vậy.

Với tình hình giao dịch trên thị trường chứng khoán hiện nay, không quá khó để thấy rằng sàng lọc khách hàng có thể là cách hợp lý hóa sự phân biệt đối xử khách hàng và che dấu năng lực cung cấp dịch vụ thực sự của một số công ty chứng khoán, đặc biệt sau những sự lộn xộn trong hoạt động của các công ty chứng khoán bị công luận phản đối trong thời gian qua.

Ai cũng biết rằng công ty chứng khoán hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận, vì vậy không khó hiểu khi họ muốn nhắm đến nhóm khách hàng mang lại doanh thu cao nhất để tối đa hóa lợi nhuận. Song, với số lượng người đầu tư hiện nay, nếu khoảng 20-30 công ty chứng khoán đều tiến hành sàng lọc khách hàng, không hiểu sẽ có khoảng bao nhiêu người đầu tư nhỏ lẻ không thể tham gia thị trường? Khi đó bảo vệ lợi ích của công chúng đầu tư nên được hiểu như thế nào?

Cần lưu ý rằng môi giới chứng khoán là một ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Ngoài yêu cầu về giấy phép hành nghề đối với người môi giới, một công ty chứng khoán phải đáp ứng cả những điều kiện về cơ sở vật chất kỹ thuật mới được Ủy ban Chứng khoán cấp giấy phép hoạt động hoặc trung tâm giao dịch chứng khoán công nhận tư cách thành viên.

Những yêu cầu này chỉ để đảm bảo rằng công ty chứng khoán có đủ khả năng cung cấp dịch vụ cho khách hàng, qua đó quyền tham gia thị trường chứng khoán của công chúng đầu tư được bảo vệ.

Vì vậy, nếu một công ty chứng khoán bị hạn chế về khả năng cung cấp dịch vụ thì cũng cần phải xem xét khả năng duy trì giấy phép hoạt động hay tư cách thành viên của công ty chứng khoán đó.