Trong giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn đến năm 2050, toàn tỉnh Ninh Bình quy hoạch 115 cụm công nghiệp với tổng diện tích hơn 5.400ha. Hà Nam (cũ) quy hoạch 21 cụm công nghiệp, diện tích khoảng 1.035ha. Đến cuối năm 2024, đã thành lập 19 cụm, 14 cụm hoạt động với tỷ lệ lấp đầy trung bình 98%, tạo việc làm cho 12.325 lao động. Tuy nhiên, mới có 3 cụm công nghiệp được đầu tư hệ thống xử lý nước thải tập trung, trong đó chỉ 2 cụm đạt chuẩn môi trường.

Nam Định (cũ) có quy mô lớn nhất với 70 cụm công nghiệp, diện tích 3.178,5ha. Tỉnh đã thành lập 36 cụm, 20 cụm hoạt động, thu hút 545 dự án, tạo việc làm cho hơn 20.900 lao động. Năm cụm công nghiệp đã đầu tư trạm xử lý nước thải tập trung, trong đó 3 trạm vận hành ổn định, góp phần giảm áp lực ô nhiễm.

Ninh Bình (cũ) quy hoạch 24 cụm công nghiệp, diện tích 1.253,7ha. Đến cuối năm 2024, đã có 17 cụm thành lập, 13 cụm hoạt động, thu hút 362 dự án, tạo việc làm cho trên 30.000 lao động. Tám cụm công nghiệp đã và đang đầu tư hệ thống xử lý nước thải tập trung, trong đó 5 cụm đạt chuẩn theo quy định.

Sau sáp nhập, toàn tỉnh có 47 cụm công nghiệp đang hoạt động. Một số địa phương đã đi trước trong đầu tư hạ tầng bảo vệ môi trường, tiêu biểu là Nam Định với 3 cụm đạt chuẩn xử lý nước thải và Ninh Bình với 5 cụm đạt chuẩn. Đây là nền tảng quan trọng để chuyển hướng sang mô hình cụm công nghiệp xanh – thân thiện môi trường, tiết kiệm năng lượng và có khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu.

Dù vậy, nhiều cụm công nghiệp vẫn gặp khó về tiến độ xây dựng hạ tầng đồng bộ, nhất là hệ thống xử lý chất thải và cấp thoát nước, còn thiếu những cụm công nghiệp theo chuyên ngành hoặc chuỗi giá trị. Mô hình sản xuất làng nghề tại nhiều khu vực vẫn phân tán, tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm và sử dụng đất chưa hiệu quả.

Việc hợp nhất 3 tỉnh mở ra cơ hội tích hợp quy hoạch cụm công nghiệp liên vùng, hình thành mạng lưới vệ tinh xanh cho các khu công nghiệp lớn như Đồng Văn, Bảo Minh, Khánh Phú, Gián Khẩu… Đây không chỉ là giải pháp phân bổ hợp lý nguồn lực mà còn tạo ra “hạ tầng thông minh” cho công nghiệp hỗ trợ, từng bước hình thành chuỗi giá trị bền vững.

Theo định hướng của tỉnh, công nghiệp sẽ tiếp tục là trụ cột phát triển kinh tế, với ưu tiên hàng đầu là phát triển cụm công nghiệp xanh và cụm công nghiệp làng nghề sinh thái. Mô hình này tập trung hóa sản xuất, kết hợp chế biến, trưng bày, du lịch và áp dụng công nghệ sạch như tuần hoàn nước, tiết kiệm năng lượng, từ đó vừa bảo vệ môi trường, vừa tạo sinh kế bền vững cho người dân.

Sở Công Thương tỉnh Ninh Bình cho rằng, để đạt mục tiêu, cần sự vào cuộc đồng bộ từ chính quyền đến nhà đầu tư. Trước hết, phải rà soát, tích hợp lại quy hoạch cụm công nghiệp liên tỉnh, bảo đảm sử dụng đất hiệu quả, gắn với chiến lược tăng trưởng xanh và ứng phó biến đổi khí hậu. Song song đó là cải cách thủ tục hành chính, ưu đãi có chọn lọc, hỗ trợ doanh nghiệp thứ cấp về vốn, công nghệ và tiêu chuẩn môi trường, khuyến khích các ngành nghề có giá trị gia tăng cao, ít tiêu tốn năng lượng.

Với chiến lược này, các cụm công nghiệp trong tương lai sẽ không chỉ là nơi sản xuất, mà còn là trung tâm đổi mới sáng tạo, vùng đệm sinh thái cho công nghiệp lớn, góp phần đưa Ninh Bình mới trở thành cực tăng trưởng xanh năng động của khu vực phía Nam Đồng bằng sông Hồng.