Tuy nhiên, trong xu thế phát triển mạnh và đa dạng của các loại hình dịch vụ tài chính, đặc biệt là tài chính cá nhân hiện nay thì rất cần có những quy định riêng bảo vệ người tiêu dùng.

"Hiện nay việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tài chính có liên quan đến 4 cơ quan là Ngân hàng Nhà nước, Bộ Công Thương, Bộ Thông tin & Truyền thông và Hội Bảo vệ người tiêu dùng. Tuy nhiên, các cơ quan này đều chưa có bộ phận chuyên trách cũng như các quy trình quản lý cụ thể để thực hiện nhiệm vụ bảo vệ người tiêu dùng tài chính...", TS.Nguyễn Thị Hiền, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược ngân hàng chia sẻ.

NÂNG CAO NHẬN THỨC NGƯỜI TIÊU DÙNG TÀI CHÍNH 

Nhiều chuyên gia cho rằng, việc bảo vệ người tiêu dùng tài chính tại Việt Nam hiện nay chủ yếu dựa trên căn cứ pháp lý là Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng nhưng chưa có quy định riêng về bảo vệ đối tượng này. Trong khi đó, các luật theo các lĩnh vực tài chính như Luật Các tổ chức tín dụng, Luật Chứng khoán, Luật Kinh doanh bảo hiểm có quy định về việc bảo vệ quyền lợi của khách hàng nhưng chưa đầy đủ và thiếu những hướng dẫn cụ thể xử lý kịp thời, hiệu quả các khiếu nại của tiêu dùng tài chính. Việt Nam cũng chưa có các tổ chức chuyên trách quản lý tập trung đối với việc bảo vệ tiêu dùng tài chính.

Chia sẻ về việc này, Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Kim Anh cho rằng, bảo vệ người tiêu dùng dịch vụ tài chính không đơn thuần là bảo vệ cá nhân người tiêu dùng mà còn có ý nghĩa hết sức quan trọng đối với ổn định tài chính và tài chính toàn diện. Vì một khuôn khổ bảo vệ người tiêu dùng tài chính hiệu quả là điều kiện cần thiết để mở rộng tiếp cận và sử dụng các dịch vụ tài chính, mang lại lợi ích thiết thực cho người tiêu dùng, tạo điều kiện cho họ có đầy đủ thông tin để đưa ra quyết định sử dụng các dịch vụ tài chính một cách tốt nhất. Chỉ khi người tiêu dùng tài chính được bảo vệ an toàn thì mới có niềm tin vào khu vực tài chính chính thức, đóng góp vào sự phát triển lành mạnh, bền vững của thị trường tài chính.

"Lĩnh vực tài chính đang đứng trước những thay đổi lớn đó là xu hướng sử dụng dịch vụ tài chính số. Việt Nam đang đẩy mạnh triển khai tài chính toàn diện và để triển khai thành công tài chính toàn diện, công tác giáo dục tài chính và bảo vệ người tiêu dùng cần đi trước một bước. Không chỉ các cơ quan quản lý, các nhà hoạch định chính sách, các tổ chức đại diện người tiêu dùng mà cả các tổ chức tài chính đều cần chú trọng đến việc bảo vệ người tiêu dùng tài chính và điều này đã thể hiện rõ trong Chiến lược tài chính toàn diện quốc gia đến năm 2025 định hướng năm 2030...", Phó Thống đốc Nguyễn Kim Anh nhấn mạnh.

Trước đó, một khảo sát được thực hiện ở 124 quốc gia của Ngân hàng Thế giới thực hiện năm 2018 cho thấy khung pháp lý về bảo vệ người tiêu dùng tài chính đã xuất hiện ở 118 quốc gia. Theo đó, có 3 cách tiếp cận phổ biến với các quy định bảo vệ người tiêu dùng tài chính trên thế giới gồm: Đưa các quy định về bảo vệ người tiêu dùng nằm trong quy định cho các giao dịch trong ngành tài chính như trong Luật Ngân hàng; đưa các quy định về bảo vệ người tiêu dùng nằm trong luật bảo vệ người tiêu dùng nói chung nhưng có những tham chiếu riêng cho người tiêu dùng trong lĩnh vực tài chính; ban hành luật và quy định riêng, chuyên biệt dành cho bảo vệ người tiêu dùng trong lĩnh vực tài chính.

TS.Nguyễn Thị Hiền, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược ngân hàng cho rằng, việc luật Việt Nam chưa có các quy định riêng cho người tiêu dùng tài chính cho thấy nhóm này chưa được xem là đối tượng dễ bị tổn thương và đòi hỏi phải có các quy định bảo vệ phù hợp. Thực tế là người tiêu dùng tài chính sẽ dễ dàng gặp phải 5 nhóm rủi ro xung đột lợi ích, gồm: rủi ro về phát triển sản phẩm như các sản phẩm, dịch vụ tài chính không tuân thủ các yêu cầu pháp lý; rủi ro về công nghệ, như độ tin cậy của hệ thống bảo mật, lỗi hệ thống thông tin...; rủi ro tiếp thị khi tiếp nhận những quảng cáo sai sự thật, các mức thu phí dịch vụ..., rủi ro gian lận và rủi ro bán hàng như giao dịch nhầm, lộ thông tin khách hàng...

CẦN CÓ QUY ĐỊNH RIÊNG           

Một khảo sát nhỏ được phóng viên tờ Kinh tế Việt Nam thực hiện trong quy mô hẹp trên mạng xã hội cho thấy xu hướng xâm phạm quyền riêng tư, xâm phạm bí mật thông tin thậm chí là xúc phạm danh dự người tiêu dùng tài chính đang có xu hướng tăng mạnh, đặc biêt từ khi các công ty tài chính tiêu dùng xuất hiện.

Với công cụ tìm kiếm trên mạng xã hội cho thấy trung bình một ngày có gần 100 lời kêu về việc bị các công ty tài chính tiêu dùng và ngân hàng làm phiền như mời vay tiền, mời sử dụng dịch vụ, thậm chí có người còn bị gọi hàng chục cuộc điện thoại mỗi ngày từ một công ty tài chính, ngân hàng. Nhiều người còn phản ánh đã bị "mắng chửi" khi từ chối vay tiền. Điều đáng nói là phần lớn các cá nhân phản ánh bị làm phiền này cho biết đã từng ít nhất một lần giao dịch với chính công ty tài chính, ngân hàng hoặc đối tác liên kết của công ty tài chính, ngân hàng đang làm phiền họ.

Khảo sát trên Google với từ khoá "bị công ty tài chính làm phiền" cho khoảng 9.560.000 kết quả. Với từ khoá "bị công ty tài chính khủng bố đòi nợ" cho khoảng 2.050.000 kết quả. Điều này cho thấy khách hàng là người tiêu dùng tài chính của các công ty tài chính, ngân hàng đang bị xâm phạm ở mức độ cao. Trong khi các chế tài pháp luật chưa đủ sức mạnh để bảo vệ người tiêu dùng tài chính thì trên các trang mạng xã hội người tiêu dùng tài chính tự bảo vệ nhau bằng cách đưa ra các phương án đối phó với các cuộc gọi làm phiền của công ty tài chính, ngân hàng...

TS.Nguyễn Thị Hiền nhấn mạnh, vấn đề bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng tài chính nói chung và các khách hàng vay tiêu dùng nói riêng tại Việt Nam hiện nay vẫn đang bị bỏ trống. Việc bảo vệ người tiêu dùng hiện nay chủ yếu dựa trên Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010. Tuy nhiên, luật không có các quy định tách riêng người tiêu dùng sản phẩm dịch vụ tài chính với các đối tượng người tiêu dùng khác, do đó hiện nay chưa có một cơ quan chuyên trách chịu trách nhiệm về bảo vệ người tiêu dùng tài chính.

"Việc đặc thù hóa đối tượng người tiêu dùng tài chính là cần thiết đặt ra để có các quy định pháp lý bảo vệ quyền lợi phù hợp trong xu thế hiện nay...", TS.Nguyễn Thị Hiền nhấn mạnh.

Đồng tình với việc luật hoá riêng vấn đề bảo vệ người tiêu dùng tài chính, TS. Nguyễn Thị Hòa - Viện trưởng Viện Chiến lược ngân hàng kiến nghị, cần sớm hoàn thiện khung pháp lý liên quan đến bảo vệ người tiêu dùng tài chính, thành lập các cơ quan chuyên trách về bảo vệ người tiêu dùng tài chính và thiết lập cơ chế phối hợp giữa các cơ quan này với Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng và Hội Bảo vệ người tiêu dùng. Cùng với đó là xây dựng chương trình đào tạo, giáo dục tài chính, nâng cao năng lực và kiến thức tài chính cho người tiêu dùng tài chính. Xây dựng các chỉ tiêu định tính và định lượng đánh giá về mức độ bảo vệ người tiêu dùng tài chính tại Việt Nam để có thể định hướng đưa ra các giải pháp bảo vệ người tiêu dùng tài chính phù hợp...

Về phía các tổ chức tài chính, cần có quy định với chế tài mạnh về trách nhiệm của các tổ chức cung cấp dịch vụ tài chính trong vấn đề bảo mật thông tin, tài sản của người tiêu dùng tài chính. Có cơ chế tiếp nhận, quản lý, giải quyết khiếu nại hiệu quả. Các tổ chức tài chính cũng cần nghiên cứu, phân tích và đánh giá những rủi ro hay khó khăn mà người tiêu dùng tài chính có thể gặp phải khi sử dụng các sản phẩm dịch vụ tài chính của mình để có phương án bảo vệ khách hàng phù hợp. Việc cung cấp thông tin dịch vụ tài chính của các tổ chức tài chính phải rõ ràng, minh bạch dưới sự quản lý của cơ quan nhà nước. Đặc biệt, cần có những quy định cụ thể đối với các giao dịch liên quan đến các dịch vụ tài chính số tránh xâm phạm đến người tiêu dùng tài chính...