Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tổn thương gan do thuốc (Drug-Induced Liver Injury - DILI) là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây suy gan cấp tính trên toàn thế giới. WHO cảnh báo rằng việc lạm dụng thuốc giảm đau và kháng sinh không chỉ gây nguy cơ cao đối với gan mà còn làm tăng tỷ lệ kháng thuốc, gây ra những hệ lụy nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng.

Một nghiên cứu đăng trên The Journal of Clinical Investigation mới đây cho biết acetaminophen (hay còn gọi là paracetamol) là một trong những loại thuốc giảm đau phổ biến nhất nhưng cũng là nguyên nhân hàng đầu gây suy gan cấp tính tại Mỹ. Khi sử dụng liều cao hoặc kéo dài, acetaminophen có thể làm suy giảm chức năng gan do tăng sản sinh các chất chuyển hóa độc hại, khiến gan quá tải và tổn thương nghiêm trọng.

Bác sĩ Anurag Maheshwari từ Viện Sức khỏe Tiêu hóa và Bệnh gan tại Trung tâm Y tế Mercy, Mỹ, cảnh báo rằng sử dụng quá 4.000mg acetaminophen mỗi ngày có thể gây tổn thương gan nghiêm trọng. Hơn nữa, acetaminophen có mặt trong nhiều loại thuốc kết hợp, chẳng hạn như thuốc cảm cúm và thuốc giảm đau không kê đơn, khiến người dùng dễ dàng vô tình vượt quá giới hạn an toàn.

Ngoài acetaminophen, các loại thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) như ibuprofen và naproxen cũng có thể gây tổn thương gan nếu sử dụng không đúng cách. Một nghiên cứu trên Hepatology Journal cho thấy NSAIDs có thể làm tăng nguy cơ viêm gan và xơ gan do tác động tiêu cực đến hệ thống chuyển hóa của gan. Bên cạnh thuốc giảm đau, nhiều loại thuốc kháng sinh cũng có thể gây hại cho gan nếu sử dụng không hợp lý.

Nghiên cứu của Đại học Harvard chỉ ra rằng Augmentin (chứa Amoxicillin và Acid clavulanic) là một trong những loại kháng sinh có liên quan đến tổn thương gan do thuốc. Biểu hiện tổn thương gan có thể xuất hiện sau vài ngày đến vài tuần sử dụng thuốc, đặc biệt là ở những bệnh nhân có tiền sử bệnh gan hoặc sử dụng thuốc kéo dài. 

Tại Việt Nam, mới đây trên mạng xã hội xuất hiện đoạn clip ghi lại hình ảnh một người phụ nữ vào hiệu thuốc mua paracetamol với lý do chồng cô bị đau đầu sau khi uống rượu. Người này cho hay, hễ chồng đau đầu sau khi uống rượu là lại mua paracetamol uống ngay. Đoạn clip nhanh chóng nhận được sự quan tâm lớn của cộng đồng mạng. Bên dưới, nhiều người bình luận rằng họ cũng có thói quen tương tự, vì thấy việc uống paracetamol giúp giảm nhẹ đau đầu nhanh chóng.

Theo ThS.BS. Đoàn Dư Mạnh, thành viên Hội Bệnh Mạch máu Việt Nam, việc lạm dụng thuốc giảm đau như paracetamol sau khi uống rượu là mối đe dọa chính cho sức khỏe gan. Bởi lẽ, khi rượu bia đi vào cơ thể, gan phải hoạt động hết công suất để chế biến và loại bỏ chất độc ethanol. Việc này đã tạo áp lực rất lớn lên gan. Trong khi đó, paracetamol cũng được chuyển hóa qua gan, gây tăng gánh nặng, thậm chí khiến gan bị độc tính nặng, tăng nguy cơ viêm gan, suy gan và xơ gan.

"Khi uống rượu, ethanol làm mất nước, rối loạn điện giải, làm giãn mạch máu và gây đau đầu. Việc uống paracetamol ngay sau đó khiến gan làm việc nhiều hơn, đồng thời kích ứng niêm mạc dạ dày, đặc biệt nguy hiểm với những người có bệnh lý gan trước đó", BS. Mạnh chỉ ra.

Tương tự, hồi tháng 9/2024, một bệnh nhân nam 42 tuổi, sốt cao, đau đầu, mệt, khi nhập viện đã được bác sĩ chẩn đoán tổn thương phổi, tăng men gan. Bệnh nhân cho biết không nhớ rõ số lần dùng paracetamol dạng sủi để hạ sốt nhanh, "cứ lên cơn sốt là tôi uống thuốc", anh nói.

ThS.BS. Đào Phương Thúy, khoa Hô hấp, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, cho biết phổi của người bệnh bị tổn thương đông đặc do viêm, men gan tăng cao. "Người bệnh có dấu hiệu lạm dụng paracetamol thời gian dài để giảm sốt dẫn tới tổn thương gan, biểu hiện là tăng men gan", bác sĩ Thúy nói và giải thích phần lớn thuốc khi vào cơ thể được chuyển hóa tại gan trước khi đào thải qua đường mật hoặc qua thận.

Một số loại thuốc sau khi được chuyển hóa tại gan trở thành chất gây độc cho gan. Khi vào cơ thể, paracetamol hấp thu vào máu và chuyển hóa qua gan thành nhiều chất, trong đó khoảng 4% paracetamol biến thành chất N-acetylbenzoquinonimin có hại cho gan.

Theo bác sỹ Thúy, thuốc ở dưới dạng bào chế viên uống, tiêm truyền hay sử dụng ngoài da đều có thể gây độc cho gan ở các mức độ khác nhau. Biểu hiện bệnh thường xuất hiện trong vòng 5 - 90 ngày sau khi dùng thuốc. Triệu chứng dễ nhận thấy là vàng da, chán ăn, mệt mỏi, đau tức hạ sườn phải, buồn nôn, sốt, tiêu chảy, ngứa, phát ban...

Theo Viện Quốc gia về Bệnh tiểu đường, Tiêu hóa và Thận (NIDDK), có hơn 1.000 loại thuốc và hóa chất có thể gây tổn thương gan. Trong đó có thuốc chống viêm không steroid, thuốc kháng sinh, thuốc điều trị tim mạch... Để tránh tổn thương gan do thuốc, người bệnh chỉ sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ. Người bệnh tự uống thuốc không kê đơn khiến điều trị không hiệu quả, tăng nguy cơ biến chứng bệnh, có thể kháng thuốc. Không nên tự ý giảm hoặc tăng liều lượng thuốc khi chưa có tư vấn của bác sĩ.

Theo các bác sỹ, do có tác dụng nhanh nên thực tế hiện nay nhiều người dân thường lạm dụng các loại thuốc giảm đau dẫn đến bị lệ thuộc. Khi người dân sử dụng các thuốc giảm đau như paracetamol hoặc nhóm giảm đau khác chỉ được sử dụng trong thời gian ngắn. Nếu thấy bệnh tình càng nặng hơn, bệnh cứ tái đi tái lại nhiều lần cần phải đến các bác sĩ thăm khám để bác sĩ quyết định việc dùng thuốc. 

TS.BS. Nguyễn Trung Nguyên, Giám đốc Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội), khuyến cáo liều paracetamol tối đa với người Việt Nam có thể trạng trung bình và không có các yếu tố nguy cơ nêu trên là không quá 3 gam/24 giờ với người trưởng thành và trẻ em 15mg/kg cân nặng cho mỗi lần và không quá 6 lần/24 giờ. Để sử dụng paracetamol an toàn, với người trưởng thành mỗi ngày chỉ nên dùng 2 đến 3 viên paracetamol loại 500mg.

"Tuy nhiên, nếu sử dụng liều này cho người có nhiều yếu tố và nguy cơ nêu trên thì lại gây ngộ độc. Người bệnh cần biết rõ tên và thành phần các thuốc đang dùng và dùng đúng hướng dẫn.

Cần chú ý đến các loại thuốc khác đang dùng (đặc biệt một số thuốc chữa bệnh lao hoặc động kinh làm tăng độc tính của paracetamol) và thể trạng của người bệnh dễ bị ngộ độc paracetamol (lạm dụng rượu, gầy yếu, suy nhược, ăn kém, nhiễm trùng nặng...). Những người có bệnh lý nền cần sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ để đảm bảo an toàn", bác sĩ Nguyên khuyến cáo.