Trung Quốc bất ngờ siết chặt thêm xuất khẩu đất hiếm

Trung Quốc, nước thống lĩnh ngành công nghiệp đất hiếm toàn cầu, vừa công bố một loạt biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới nhằm củng cố vị thế số 1 về các khoáng sản quan trọng này.

Động thái trên diễn ra không lâu trước cuộc gặp thượng đỉnh dự kiến giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Hàn Quốc trong tháng này, cho thấy Bắc Kinh đang chuẩn bị đòn bẩy cho các vòng đàm phán thương mại quan trọng tiếp theo với Washington.

Theo quy định mới được Bộ Thương mại Trung Quốc công bố ngày 9/10, các công ty nước ngoài sẽ cần sự chấp thuận của Bắc Kinh để xuất khẩu nam châm chứa dù chỉ một lượng nhỏ đất hiếm có nguồn gốc từ Trung Quốc, hoặc được sản xuất bằng các phương pháp khai thác, tinh chế hoặc công nghệ sản xuất nam châm của nước này.

Đây là lần đầu tiên Trung Quốc áp dụng một phiên bản của quy tắc sản phẩm trực tiếp nước ngoài mà Mỹ đã áp dụng. Quy tắc này là cách để Washington kiểm soát hoạt động xuất khẩu liên quan đến bán dẫn từ các nước thứ ba sang Trung Quốc.

Trao đổi với tờ báo Financial Times, một quan chức Nhà Trắng cho biết chính phủ Mỹ đang "đánh giá kỹ lưỡng bất kỳ tác động nào từ các quy định mới" của Trung Quốc, đồng thời cho rằng động thái của Bắc Kinh dường như là một "nỗ lực nhằm kiểm soát chuỗi cung ứng công nghệ của toàn thế giới".

Ông Jimmy Goodrich, một chuyên gia về chuỗi cung ứng bán dẫn tại Viện Nghiên cứu xung đột và hợp tác toàn cầu của Đại học California, nhận xét: "Nếu quy định đó được thực thi, và Mỹ không có phản ứng mạnh mẽ, Bắc Kinh có thể kiểm soát hoàn toàn chuỗi cung ứng bán dẫn tiên tiến. Ngay cả các chip AI của Mỹ được sản xuất tại một nhà máy của Mỹ gửi đến một phòng thí nghiệm AI của Mỹ cũng sẽ cần có sự cho phép của Bắc Kinh”.

Ông Chris McGuire, một cựu quan chức Bộ Ngoại giao và Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ, nhận định quy định mới có phạm vi rộng, nhưng không rõ Bắc Kinh sẽ thực thi những quy định đó hiệu quả đến mức nào.

Ông McGuire cũng cho rằng việc thực thi những quy định đó có thể gây ra rủi ro đối với Trung Quốc. "Mỹ có thể sẽ phản công mạnh mẽ, chẳng hạn như yêu cầu giấy phép của Mỹ cho việc xuất khẩu bất kỳ chip nào được sản xuất bằng công nghệ của Mỹ sang Trung Quốc. Một quy định như vậy sẽ đặt toàn bộ ngành công nghệ của Trung Quốc vào tình thế nguy hiểm, vì nước này phụ thuộc rất nhiều vào các chip được sản xuất bằng thiết bị của Mỹ”, ông nói.

Trung Quốc lần đầu tiên áp dụng các hạn chế xuất khẩu đất hiếm vào tháng 4 năm nay để trả đũa thuế quan mà chính quyền Tổng thống Donald Trump áp lên nước này. Mỹ đã ngồi vào bàn đàm phán thương mại với Trung Quốc sau khi sự thiếu hụt đất hiếm từ Trung Quốc bắt đầu ảnh hưởng đến sản xuất trong chuỗi cung ứng xe cộ của Mỹ. Kể từ đó, vấn đề đất hiếm đã trở thành một chủ đề quan trọng trong các vòng đàm phán thương mại giữa hai nước.

Bà Gracelin Baskaran, một chuyên gia về khoáng sản quan trọng tại Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS), nhận định: "Thời điểm của chính sách mới này là có chiến lược. Trung Quốc vừa đặt một số quân cờ mới lên bàn đàm phán”.

Trung Quốc hiện kiểm soát khoảng 70% hoạt động khai thác đất hiếm, 90% hoạt động phân tách và chế biến, và 93% hoạt động sản xuất nam châm đất hiếm trên thế giới - theo phân tích của Financial Times.

Bộ Thương mại Trung Quốc cho biết các biện pháp mới nhằm "bảo vệ an ninh và lợi ích quốc gia" và ngăn chặn "việc sử dụng sai mục đích các vật liệu đất hiếm trong các lĩnh vực quân sự và nhạy cảm khác". Bộ này nói rằng một số công ty nước ngoài đã gây hại đáng kể cho an ninh của Trung Quốc bằng cách chuyển giao các vật liệu và công nghệ đất hiếm có nguồn gốc từ Trung Quốc cho các mục đích quân sự.

Chế độ cấp phép mới sẽ bao trùm các nam châm đất hiếm sản xuất ở nước ngoài và một số vật liệu bán dẫn có giá trị chứa ít nhất 0,1% đất hiếm nặng có nguồn gốc từ Trung Quốc. Bộ Thương mại Trung Quốc cho biết các quy định sẽ được thực hiện từ ngày 1/12, và hầu hết các giấy phép xuất khẩu để bán hàng đến người dùng trong lĩnh vực quân sự sẽ bị từ chối. Việc bán cho các nhà sản xuất chất bán dẫn và thiết bị liên quan sẽ được xem xét theo từng trường hợp cụ thể.

Tin Trung Quốc tăng cường kiểm soát xuất khẩu đất hiếm đã đẩy giá cổ phiếu của các tập đoàn đất hiếm lớn thuộc sở hữu nhà nước của Trung Quốc tăng mạnh trong phiên ngày 9/10. Cổ phiếu của China Northern Rare Earth tăng 10%, trong khi cổ phiếu của Rising Nonferrous Metals Share tăng hơn 6%.

Việc Trung Quốc mở rộng kiểm soát đất hiếm thời gian qua đã buộc Mỹ phải triển khai các biện pháp hỗ trợ lớn dành cho cho các nhà khai thác đất hiếm và sản xuất nam châm của Mỹ cũng như của các nước đồng minh nhằm phá vỡ thế gọng kìm của Bắc Kinh trong lĩnh vực này. Nhóm 7 nền công nghiệp phát triển (G7) cũng đang tìm cách xây dựng một chuỗi cung ứng đất hiếm không phụ thuộc vào Trung Quốc.