Trên toàn cầu, mỗi năm ước tính có hơn 300 triệu người ở mọi lứa tuổi bị nhiễm nấm nghiêm trọng, đây là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ 5 trên thế giới. Trong đó, nấm phổi là căn bệnh đã biết đến từ rất lâu, tuy nhiên vẫn chưa có sự quan tâm đúng mức về căn bệnh này.

Hít phải bào tử nấm là nguyên nhân phổ biến nhất gây bệnh nấm phổi. Bào tử nấm có kích thước rất nhỏ, bay lơ lửng trong không khí và dễ dàng xâm nhập hệ hô hấp. Trong môi trường tồn tại nhiều nấm như nông trại, nhà máy chế biến thực phẩm hoặc môi trường sống ẩm thấp,... nguy cơ tiếp xúc với bào tử nấm tăng lên.

Ba loại nấm thường gặp là Candida, Aspergillus, Cryptococcus. Trong đó, các chủng nấm Aspergillus gây bệnh phổ biến hơn. Nấm Aspergillus thường tồn tại trong thực phẩm như ngô, lúa, thức ăn ôi thiu... Điều kiện thời tiết nước ta nóng ẩm, môi trường sinh hoạt và vệ sinh chưa cao nên bào tử nấm dễ phát triển.

Tại Việt Nam, dù chưa có số liệu chính thức về bệnh nấm phổi xâm lấn do Aspergillus nhưng theo TS.BS. Nguyễn Thị Bích Ngọc, Giám đốc Trung tâm Bệnh phổi hiếm và các bệnh nhiễm khuẩn hô hấp, Bệnh viện Phổi Trung ương, có khoảng 50% bệnh nhân từng mắc lao phổi khi tái khám được chẩn đoán nhiễm nấm Aspergillus. Nếu như với bệnh lao, Việt Nam là nước có gánh nặng bệnh tật đứng thứ 11 thế giới, thì với bệnh nấm mạn tính, chúng ta đứng thứ 5 trên thế giới với trên 55.000 ca.

Theo TS.BS. Nguyễn Thị Bích Ngọc, Aspergillus là loại nấm phổ biến trong môi trường, chúng xuất hiện cả trong nhà và ngoài môi trường. Mỗi lần hít thở, chúng ta hít vào từ 1 đến 10 bào tử nấm. Đối với người bình thường có sức đề kháng tốt, khả năng nhiễm bệnh không cao.

Tuy nhiên, có một số nhóm dễ bị bệnh nấm Aspergillus như người bị các bệnh mãn tính ở phổi như lao phổi, từng phẫu thuật phổi, ung thư phổi đã điều trị hóa trị, xạ trị, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, xơ nang phổi… Những người có hệ miễn dịch suy giảm nặng như bệnh nhân ung thư máu, ung thư các cơ quan khác, sau cấy ghép tạng hoặc điều trị các thuốc ức chế miễn dịch dài ngày cũng là đối tượng nguy cơ cao.

Tại Hội thảo khoa học “Ngày nấm toàn cầu 2025”,. TS.BS. Nguyễn Kim Cương, Phó Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương, cho biết, nhiều năm qua, các chuyên gia của Bệnh viện Phổi Trung ương đã nghiên cứu về bệnh nấm phổi và đã có nhiều báo cáo khoa học. Dù là bệnh không mới, nhưng vấn đề phát hiện sớm, chẩn đoán bệnh còn khó khăn, nhiều trường hợp bị bỏ sót, chẩn đoán nhầm. Năm 2024, riêng tại Bệnh viện Phổi Trung ương ghi nhận hơn 700 trường hợp nhiễm nấm phổi, tăng nhiều so với các năm trước.

Theo các bác sỹ, mặc dù tỷ lệ bệnh nấm phổi chỉ chiếm 0,02% các bệnh phổi, tuy nhiên khi bị nấm phổi, chi phí điều trị rất cao, bệnh chưa được bảo hiểm y tế thanh toán, đặc biệt nếu không được phát hiện, điều trị kịp thời, tỷ lệ tử vong cũng rất cao. Trên thế giới, tỷ lệ sống của bệnh nhân sau 1 năm, 5 năm, 10 năm tương ứng là 86%, 62%, 47%. Tỷ lệ mắc nấm phổi mạn tính ở bệnh nhân lao mới 14% và lao đã điều trị 56%. Rất nhiều quốc gia không đủ nguồn lực để chẩn đoán và điều trị.

Việc chẩn đoán nhiễm nấm hiện nay còn gặp nhiều khó khăn về vấn đề nghi ngờ lâm sàng và các xét nghiệm cần thiết để chẩn đoán bệnh. Các bác sĩ và nhân viên y tế cần được đào tạo để cân nhắc nhiễm trùng nấm và thường biểu hiện lâm sàng không rõ ràng. Nhiều xét nghiệm chẩn đoán nấm không nhạy, không đặc hiệu, nhiều xét nghiệm không có sẵn ở nhiều nơi trên thế giới.

Theo TS.BS. Đinh Văn Lượng, Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương, một vấn đề quan trọng là hiện nay việc chẩn đoán và điều trị dưới mức với bệnh nấm phổi Aspergillosis xâm lấn và mạn tính. Bệnh nhân phải mất nhiều năm để được chẩn đoán Aspergillosis mạn tính. Do đó, các bác sĩ cần tiếp cận chẩn đoán đúng chuẩn quốc tế để điều trị cho đúng.

Ở giai đoạn đầu, bệnh thường khó phát hiện do không có triệu chứng, biểu hiện các triệu chứng ở giai đoạn muộn. "Thời gian không có triệu chứng có thể kéo dài 2 - 10 năm. Bệnh nhân có thể có nhiều triệu chứng không đặc trưng", bác sĩ Lượng cho hay. Những dấu hiệu cảnh báo có thể mắc nấm phổi bao gồm: Sốt cao kéo dài; ho khan, đôi khi ho ra máu; đau tức ngực; khó thở giống như mắc bệnh hen; sụt cân không rõ nguyên nhân; mệt mỏi…

TS.BS. Đinh Văn Lượng đề xuất các bác sĩ hãy lưu ý mọi người cần nghĩ tới Aspergillosis trong các trường hợp: có đợt cấp của bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính nhập viện không đáp ứng với điều trị kháng sinh; bệnh nhân chẩn đoán lao phổi có hang mà không tìm thấy bằng chứng vi khuẩn.

Nếu bệnh nhân điều trị nhiễm khuẩn phổi tái đi tái lại nhiều lần hãy nghĩ tới có thể nhiễm Aspergillosis. Nếu hen bùng phát ở bệnh nhân hen tuân thủ điều trị tốt, sử dụng thuốc đúng kỹ thuật hãy nghĩ đến có thể nhiễm nấm. Aspergillosis có thể gặp ở những trường hợp hen không được kiểm soát.

Tại buổi hội thảo, TS. Ngọc đề nghị để phòng bệnh do nấm, người dân cần bảo đảm điều kiện sống, môi trường sống khô ráo, thoáng đãng sẽ ít nấm mốc hơn điều kiện ẩm mốc. Mọi người cũng có thể tiêm vaccine phòng cúm, phế cầu để giảm tình trạng nhiễm trùng ở phổi. Song song với đó, người dân cần thường xuyên rèn luyện thân thể, ăn nhiều hoa quả tươi, nâng cao sức đề kháng.

Tránh nấm mốc phát triển trong nhà hoặc nơi làm việc bằng cách sắp xếp không gian gọn gàng, đủ á‌nh nắng. Những đoạn tường có nấm mốc cần cạo bỏ và phủ bằng sơn chống bám. Không để thực phẩm rơi vãi trong nhà, tạo điều kiện cho nấm sinh sôi. Khi vệ sinh, cần mang khẩu trang để tránh hít phải bụi nấm...

Trên thế giới, cảnh báo mới đây từ một số nhà nghiên cứu nhấn mạnh nhiễm trùng nấm đang vượt ra ngoài khả năng của y học và có nguy cơ gây ra một "đại dịch thầm lặng", cần được giải quyết khẩn cấp. Norman van Rhijn, nhà sinh học phân tử tại Đại học Manchester (Anh), cho biết: "Mối đe dọa từ các tác nhân gây bệnh nấm đang ngày càng gia tăng, nhưng bị bỏ qua trong các cuộc tranh luận".

So với vi khuẩn hoặc virus, nấm là sinh vật phức tạp hơn, vì có cấu trúc tương tự động vật. Điều này khiến các nhà khoa học gặp nhiều khó khăn và tốn kém hơn trong việc phát triển thuốc tiêu diệt tế bào nấm mà không làm tổn hại đến các tế bào quan trọng khác trong cơ thể.

Năm 2022, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã công bố danh sách tác nhân gây bệnh nấm ưu tiên. Đây được xem là nỗ lực toàn cầu đầu tiên nhằm ưu tiên các tác nhân gây bệnh nấm một cách có hệ thống.