Tâp hợp kiến nghị từ các cơ quan được hỏi ý kiến cho thấy Phú Yên và Quảng Ninh đề nghị giám sát việc lập dự án, đầu tư và khai thác các công trình giao thông BOT.

Còn Ủy ban Kinh tế và Ninh Thuận kiến nghị giám sát việc thực hiện các hình thức đầu tư BOT.

Uỷ ban Thường vụ Quốc hội cho biết, việc lựa chọn nội dung giám sát chuyên đề dựa trên 4 tiêu chí cơ bản.

Thứ nhất là những vấn đề bức xúc, nổi lên ở tầm vĩ mô hoặc ảnh hưởng lớn đến đời sống kinh tế - xã hội, được đại biểu Quốc hội, cử tri và nhân dân quan tâm, gắn với công tác xây dựng pháp luật.

Hai là không trùng với các chuyên đề đã được Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội tiến hành giám sát trong khoảng từ 3 đến 5 năm tính đến thời điểm đề xuất.

Ba là đảm bảo cân đối, phù hợp giữa các lĩnh vực, và bốn là phạm vi giám sát phù hợp với điều kiện thực hiện của các cơ quan của Quốc hội.

Dựa trên các tiêu chí này và kiến nghị từ các cơ quan, một trong bốn chuyên đề được Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề xuất để Quốc hội xem xét, quyết định là việc thực hiện chính sách, pháp luật về đầu tư và khai thác các công trình giao thông theo hình thức hợp đồng xây dựng-kinh doanh-chuyển giao (BOT), xây dựng, chuyển giao (BT) và hợp tác công tư (PPP).

Đây là nội dung chưa từng được Quốc hội, Ủy ban Thường vụ tổ chức giám sát.

Thuyết minh sự cần thiết tiến hành giám sát chuyên đề này, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội nêu thực trạng, hiện tại trên cả nước có 96 trạm thu phí BOT, quy hoạch đến năm 2020 sẽ tăng lên 102 trạm thu và đến năm 2030 là 121 trạm thu phí BOT. 

Theo Uỷ ban Thường vụ Quốc hội, việc khai thác các công trình BOT thời gian vừa qua đã gây nhiều bất cập, gây bức xức trong nhân dân như: thu phí cao làm tăng giá cước vận tải, làm đường một nơi, thu phí một nơi khác bù cho dự án. Hay việc bố trí quá nhiều trạm thu phí chưa theo quy hoạch, gây ùn tắc giao thông, đặt trạm không đúng khoảng cách quy định…

Việc lập, thẩm định dự án, xác định giá trị công trình, phương án hoàn vốn, kiểm soát hoàn vốn, khai thác dự án… còn bất cập, dư luận bức xúc, tờ trình nêu rõ.

Sự cần thiết phải giám sát còn ở chỗ, Chính phủ quy định nhà đầu tư BOT được huy động vốn, trong đó phần đi vay của ngân hàng theo lãi suất được đưa vào để tính thời gian thu phí hoàn vốn. 

Phần lớn các dự án BOT được thực hiện trong thời gian vừa qua chủ yếu là do nguồn vốn vay từ ngân hàng và một số lớn dự án được Chính phủ bảo lãnh. Về bản chất, bảo lãnh của Chính phủ sẽ tạo ra nghĩa vụ nợ tiềm ẩn và trực tiếp làm tăng nợ công. Như vậy, trách nhiệm cuối cùng của khoản vay vẫn thuộc về nhà nước thay vì chuyển dịch trách nhiệm sang khu vực tư nhân như mục đích ban đầu, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đánh giá.

Nguyên nhân của thực trạng trên, theo Uỷ ban Thường vụ Quốc hội là các quy định của nhà nước liên quan đến các dự án đầu tư theo hình thức BOT, BT, PPP còn có những bất cập về: thủ tục đầu tư, lựa chọn nhà đầu tư, năng lực nhà đầu tư, chất lượng quản lý công trình, giá thành, hiệu quả đầu tư, vai trò quản lý nhà nước đối với dự án.

Bên cạnh đó, quy định của Nhà nước đối với dự án BOT đặc biệt là về chính sách thuế còn nặng về ưu đãi nhà đầu tư.

Ngoài ra, quy định về hình thức chọn lựa nhà thầu không cần đấu thầu, chỉ cần thẩm định dự án; về vốn chỉ cần nhà thầu có 10-15% vốn đầu tư.. còn chưa phù hợp.

Quá trình tổ chức thực hiện giám sát sẽ làm rõ hơn việc quản lý nhà nước về vốn đối với dự án BOT đặc biệt là các khoản tiền vay ngân hàng đầu tư vào dự án.

Vai trò quản lý nhà nước của Bộ Giao thông Vận tải (cụ thể Tổng Cục đường bộ Việt Nam) đối với dự án BOT đảm bảo hòa lợi ích của người dân và nhà đầu tư cũng sẽ được xem xét.

Phạm vi giám sát sẽ là giai đoạn 1996 - 2016. Đối tượng giám sát là Chính phủ, tập trung các bộ, ngành: Giao thông Vận tải, Khoa học và Công nghệ, Tài chính, Ngân hàng Nhà nước, Kiểm toán Nhà nước, các cơ quan bảo vệ pháp luật (Công an, viện Kiểm sát, Tòa án); các tỉnh, thành phố có liên quan.

Việc giám sát nội dung này giúp Quốc hội có thông tin để giải trình trước cử tri, trước dư luận xã hội, đưa ra những quyết sách quan trọng về tăng cường, thu hút, quản lý đầu tư để phát triển kinh tế-xã hội, khắc phục những tồn tại, hạn chế trong quản lý nhà nước đối với các dự án theo hình thức đầu tư BOT, BT, PPP, góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư xã hội, thúc đẩy sự phát triển kinh tế-xã hội, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội thuyết minh sự cần thiết.