Năm 2023 sẽ đánh dấu tròn 10 năm thảm họa sập nhà máy dệt Rana Plaza ở Bangladesh. Kể từ sự kiện tiết lộ những góc tối của ngành may mặc ấy, báo chí đã liên tục nói về tính bền vững của thời trang. Đã có rất nhiều dữ liệu cho thấy tác động to lớn của sản xuất và tiêu dùng hàng may mặc lên môi trường và xã hội, bao gồm sự quản lý yếu kém trong sản xuất và tình trạng thải bỏ quần áo khi sử dụng.

THỜI TRANG SẼ PHẢI ĐI THEO VÒNG TUẦN HOÀN

Theo Ủy ban châu Âu (EC), mỗi năm có khoảng 5,8 triệu tấn hàng dệt may, tương đương với 11 kg/người bị vứt bỏ ở các nước Liên minh châu Âu (EU). Cứ mỗi giây lại có một lượng quần áo tương đương với một chiếc xe tải được chôn lấp hoặc đốt ở một nơi nào đó trên thế giới. Trong những năm 1995 - 2020, số lượng quần áo được mua đã tăng gấp đôi nhưng chất lượng và tuổi thọ lại giảm tới 36%.

Không những thế, tác động tiêu cực của ngành dệt may ngày càng gia tăng. Theo Cơ quan Môi trường Châu Âu, việc sản xuất quần áo, giày dép và hàng dệt gia dụng trở thành ngành phát thải lớn thứ năm trong tiêu dùng cá nhân. Mỗi năm, ngành này sử dụng hết 79 tỷ lít nước, tương đương với 20% mức tiêu thụ của cả thế giới.

Vào năm 2022, EC đã thông qua một chiến lược chung về tính bền vững và tái chế được của hàng may mặc. Mục tiêu của chiến lược là đến năm 2030, quần áo đưa vào thị trường EU phải “bền vững” và “tái chế được”. Thay vì chỉ đi theo đường thẳng với điểm kết thúc là ngoài bãi phế liệu, thời trang ở châu Âu sẽ phải đi theo vòng tuần hoàn để được tái chế và tái sản xuất.

Theo Reuters, chính sản lượng hàng may mặc khổng lồ của Inditex - chủ thương hiệu Zara, nhà bán lẻ thời trang nhanh lớn nhất thế giới - cùng với lo ngại ô nhiễm rác thải thời trang nhanh đã thúc đẩy EC đề xuất các quy định nhằm đảo ngược tình trạng sản xuất thừa và tiêu thụ quần áo quá mức này. Tuần trước, Cao ủy phụ trách môi trường của EU, Virginijus Sinkevičius cho biết EU sẽ công bố các đề xuất quan trọng nhất cho ngành thời trang vào cuối tháng 3 năm nay.

Ông Sinkevičius nói rằng EU muốn các công ty thời trang chỉ sản xuất số lượng sản phẩm vừa đủ cho nhu cầu. Ông nói các quy định mới sẽ yêu cầu các công ty tự kiểm soát các hoạt động để bảo đảm tính bền vững. “Nếu bạn tung ra hàng tấn quần áo, hàng dệt may, giày dép ra thị trường, chính bạn sẽ là người phải thu gom rác thải từ chúng”, ông nói.

Trong khi đó, tập đoàn Inditex đưa ra thị trường 565.027 tấn hàng may mặc trong 2021, nhiều hơn so với 528.797 tấn vào năm 2018, theo báo cáo thường niên của tập đoàn này. Con số này có thể đã cao hơn trong năm 2022 và Inditex không có dấu hiệu kìm hãm hoạt động sản xuất. Thay vào đó, tập đoàn này đưa ra kế hoạch thay đổi một số quy trình nhằm giảm tác động đến môi trường, trong khi vẫn bám sát chiến lược liên tục tung ra liên tục các mẫu áo quần mới.

Trọng tâm kế hoạch của tập đoàn này là sử dụng sợi tái chế, cắt giảm sử dụng nước, năng lượng và nguyên liệu thô. “Chúng tôi tin rằng vấn đề không phải là sản xuấ bao nhiêu mà là sản xuất như thế nào”, Inditex nói với Reuters. Theo báo cáo thường niên của Inditex, 50% sản lượng hàng may mặc của tập đoàn được sản xuất theo cách bền vững hơn trong năm 2021, chẳng hạn như sử dụng sợi bông (cotton) hoặc sợi hữu cơ, tăng mạnh so với 9% vào năm 2018.

Inditex cũng cho biết  đã điều chỉnh sản xuất để phù hợp với nhu cầu của khách hàng và chỉ 2% hàng tồn kho cần tái chế hoặc hiến tặng. Nhà sản xuất thời trang nhanh lớn nhất thế giới đang nhắm mục tiêu đưa phát thải về mức zero ròng vào năm 2040.

TRÁCH NHIỆM CỦA NHÀ SẢN XUẤT

Một số thương hiệu thời trang nhỏ ở thành phố A Coruna – nơi đặt trụ sở của Tập đoàn Inditex, đã tiên phong đi theo hướng ngược lại với tập đoàn thời trang nhanh này bằng cách chỉ sản xuất hai bộ sưu tập theo đơn đặt hàng mỗi năm, chủ yếu sử dụng sợi hữu cơ. Họ không tung ra sản phẩm mới vào giữa mùa.

Họ thậm chí đã đăng video hàng tuần trên mạng xã hội hướng dẫn khách hàng cách xây dựng tủ quần áo “có trách nhiệm”, với những bộ váy có thể sử dụng cho nhiều dịp và nhiều mùa. Giới chuyên gia cho rằng các công ty thời trang nhỏ và bền vững ở A Coruna có thể là hình mẫu để các nhà sản xuất áo quần khác học tập.

“Các nhà sản xuất quần áo phải chịu trách nhiệm về sản phẩm của mình trong suốt chuỗi giá trị, kể cả khi chúng đã trở thành phế liệu”, ông Sinkevičius nhấn mạnh. EU kỳ vọng hệ sinh thái ngành dệt may trước tiên là ở A Coruna (Tây Ban Nha) sẽ phát triển mạnh và sau đó sẽ lan ra toàn châu Âu, nhờ thế ngành có đủ năng lực để tái chế và giảm thiểu tối đa việc đốt và chôn lấp quần áo. Theo đó, EU đề xuất các chương trình EPR (Extended producer responsibility - Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất) để hỗ trợ chi phí thu gom và tái chế hàng dệt may.

Tính minh bạch ở đây được coi trọng vì đến nay ngành dệt may vẫn sử dụng lao động giá rẻ ở các nước châu Á nghèo trong điều kiện lao động tồi tàn và nguy hiểm. Sau thảm họa sập nhà máy dệt may ở Bangladesh vào năm 2013, các phong trào như “Who made my clothes” (Ai sản xuất quần áo cho tôi) đã xuất hiện và lan tỏa khắp thế giới nhằm đánh giá tính đạo đức của các sản phẩm thời trang.

Bà Cecilia Strömblad Brännsten, người đứng đầu bộ phận sử dụng tài nguyên và tác động tuần hoàn của H&M, cho biết, đến năm 2025, công ty đặt mục tiêu chỉ mua sợi cellulose nhân tạo được chứng nhận bởi Hội đồng quản lý rừng (FSC), một tổ chức phi lợi nhuận, có trụ sở ở Đức, hoặc thay thế loại sợi này bằng các loại sợi có nguồn gốc từ áo quần tái chế và phế phẩm thải nông nghiệp.

Mới đây, H&M cùng với 32 công ty khác bao gồm chủ sở hữu của các thương hiệu thời trang nổi tiếng cũng đã cam kết mua 550.000 tấn sợi carbon thấp được sản xuất từ áo quần cũ tái chế và phế phẩm nông nghiệp. Những loại sợi được xem là bền vững này sẽ được sử dụng để sản xuất áo quần mới và bao bì đóng gói.

Hiện cuộc cách mạng đang len lỏi vào từng công đoạn của chuỗi sản xuất. Evrnu, một công ty đã hồi sinh hàng chục triệu tấn chất thải dệt may mỗi năm, là một ví dụ tiêu biểu. Công nghệ đột phá của Evrnu biến những phế phẩm may mặc thành sợi nguyên sinh có chất lượng ngang bằng hoặc cao hơn cả nguyên bản ban đầu, chúng thậm chí vẫn có thể được tiếp tục tái chế nhiều lần.

Công ty này đã bắt tay với Stella McCartney, Adidas, Levi’s, Target và hướng đến mục tiêu tái sinh thành công tất cả các mặt hàng dệt may vào năm 2030. Nếu thành công, điều này sẽ thực sự thay đổi cuộc chơi.