Gỡ điểm nghẽn về thể chế: Khơi thông dòng chảy kinh doanh

Tại hội thảo công bố “Báo cáo Dòng chảy pháp luật kinh doanh năm 2024” do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức mới đây, ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban pháp chế kiêm Phó Tổng thư ký VCCI, cho rằng quá trình thay đổi dòng chảy của pháp luật kinh doanh năm 2024 là một bức tranh nhiều màu sắc và tác động rất nhiều đến doanh nghiệp.

PHẢN ỨNG CHÍNH SÁCH NHANH NHƯNG DOANH NGHIỆP VẪN LO NGẠI

Năm 2024, Quốc hội đã ban hành 31 luật, Chính phủ ban hành 182 nghị định, các bộ ban hành 629 thông tư. Khối lượng văn bản pháp luật năm 2024 đã tăng đáng kể so với năm 2023, đặc biệt là số lượng luật và nghị định đều tăng gần gấp đôi. Số lượng văn bản tăng đồng thời khối lượng công việc lập pháp, lập quy cũng ngày càng nhiều hơn, chặt chẽ hơn về quy trình.

Kỳ họp thứ 9 mà Quốc hội chuẩn bị khai mạc (ngày 5/5/2025) sẽ cho thấy chỉ riêng một kỳ họp Quốc hội đã dự kiến thảo luận và thông qua đến 35 luật và nghị quyết. Đây là một con số rất khổng lồ, khối lượng các luật đang ngày càng tăng lên rất nhiều. Nếu nhìn trong chương trình xây dựng luật của kỳ họp bất thường vừa qua và kỳ họp thứ 9 dự kiến sẽ khai mạc sắp tới, chúng ta sẽ thấy một điểm mới là xu hướng một luật sửa nhiều luật và theo trình tự rút gọn.

Đối với góc nhìn của các doanh nghiệp kinh doanh thì thấy ưu điểm là phản ứng chính sách nhanh. Những vấn đề đặt ra trong cuộc sống đang cản trở sự phát triển, thì cách tiếp cận của Quốc hội, của Chính phủ là giải quyết nhanh, toàn diện các vướng mắc, khó khăn từ đó nhanh chóng khơi thông tổng thể các điểm nghẽn pháp lý, thay vì phải mất thời gian sửa đổi nhiều luật theo quy trình thông thường.

Đơn cử như Luật Đấu thầu 2023 được ban hành vào tháng 6/2023, có hiệu lực vào ngày 1/1/2024. Chưa đầy một năm sau, các quy định tại luật này tiếp tục được sửa đổi trong Luật sửa đổi, bổ sung Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư đối tác công tư và Luật Đấu thầu 2024 có hiệu lực từ ngày 15/1/2025. Hay như Luật Đất đai 2024, có hiệu lực vào ngày 1/8/2024, nhưng quy định tại luật này đã được sửa đổi ngay tại Luật Đầu tư công 2024 (sửa đổi liên quan đến nội dung của kế hoạch sử dụng đất cấp huyện).

Đặc biệt, thời gian qua việc hiện thực hóa chính sách, nghị quyết quan trọng của Đảng cũng được thực thi nhanh chóng, như ngày 22/12/2024, Tổng Bí thư Tô Lâm đã ký ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW4 ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Nghị quyết số 57-NQ/TW4 khẳng định về đường hướng phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đang là yếu tố quyết định phát triển của các quốc gia; là điều kiện tiên quyết, thời cơ tốt nhất để nước ta phát triển giàu mạnh, hùng cường trong Kỷ nguyên mới - Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Chỉ trong vòng chưa đầy hai tháng sau đó, ngày 19/2/2025, tại kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 193/2025/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

“Phải nói rằng ít có luật, nghị quyết nào liên quan đến doanh nghiệp, kinh tế được thông qua trong thời gian ngắn như vậy để thực hiện Nghị quyết của Đảng. Quốc hội đã thể hiện tinh thần chủ động, quyết liệt và trách nhiệm chính trị cao, khi chỉ trong vòng chưa đầy hai tháng kể từ khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW5, đã kịp thời thông qua Nghị quyết số 193/2025/QH156 nhằm thể chế hóa các chủ trương lớn của Đảng. Đây là minh chứng rõ nét cho sự phối hợp chặt chẽ, nhịp nhàng giữa các cơ quan trong hệ thống chính trị, bảo đảm sự thống nhất giữa ý chí của Đảng và hành động của Nhà nước”, ông Tuấn nhấn mạnh.

Mặc dù quá trình xây dựng và triển khai chính sách nhanh chóng mang lại nhiều lợi ích, nhưng cũng không tránh khỏi những quan ngại nhất định. Việc thay đổi liên tục có thể dẫn đến sự thiếu ổn định trong môi trường pháp lý, gây khó khăn và lo ngại cho các doanh nghiệp trong việc thích nghi và điều chỉnh chiến lược kinh doanh. Ngoài ra, nếu không có sự giám sát chặt chẽ, với quy trình ban hành rất nhanh chóng, các chính sách mới có thể bị lợi dụng, ảnh hưởng đến tính minh bạch và công bằng trong xã hội.

Các doanh nghiệp cho rằng xu hướng này chỉ nên áp dụng để giải quyết trọn vẹn một chủ đề nhất định mà đã rà soát, phát hiện kỹ lưỡng vướng mắc từ trước. Các nội dung này phù hợp với quy trình soạn thảo rút gọn, thời gian xem xét và lấy ý kiến rất ngắn. Còn các vấn đề khác nên soạn thảo theo quy trình thông thường để có thể tham vấn và cân nhắc kỹ lưỡng trước khi ban hành, đảm bảo tính tổng thể, thống nhất của hệ thống pháp luật.

CẮT GIẢM, ĐƠN GIẢN HÓA QUY ĐỊNH KINH DOANH CHƯA ĐỘT PHÁ

Đối với hoạt động cắt giảm, đơn giản hóa quy định kinh doanh, ông Tuấn cho rằng dường như chưa thực sự đột phá, triệt để và được như kỳ vọng của doanh nghiệp. Như với lĩnh vực khuyến mại, yêu cầu phải thực hiện báo cáo sau mỗi lần thực hiện khuyến mại đối với một số loại hình khuyến mại, khiến cho chi phí tuân thủ của doanh nghiệp tăng lên.

 

 

Cần tháo gỡ điểm nghẽn thể chế

"Tổng Bí thư Tô Lâm đưa ra những yêu cầu rất đúng về phát triển kinh tế Việt Nam trong bối cảnh hiện nay. Tổng Bí thư đã nhấn mạnh “điểm nghẽn” của “điểm nghẽn” là “thể chế”. Rà soát của VCCI cho thấy “điểm nghẽn” còn nghẽn hơn, khi các quy định hoàn toàn đi ngược với những điều Tổng Bí thư đưa ra là giải quyết những vấn đề của thể chế. Cùng với thể chế là bộ máy tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả. Do đó, trong năm 2025 dứt khoát phải làm được.

Tôi rất ủng hộ khát vọng vươn mình của đất nước, vì hơn lúc nào hết chúng ta rất cần đến sự thay đổi căn bản để vượt lên, bởi nguy cơ tụt hậu là rất lớn. Thế giới đi với tốc độ rất nhanh, nhưng chúng ta vẫn tiếp tục tạo ra điểm nghẽn, cản trở rất nhiều vào đổi mới sáng tạo.

Khu vực tư nhân là động lực quan trọng nhất, nhưng với thể chế như hiện nay họ không “cựa nổi”. Vì vậy, theo tôi cải cách hành chính, cải cách bộ máy cần tập trung vào nguyên tắc Nhà nước tập trung làm những nhiệm vụ đích thực của Nhà nước và ủy quyền tối đa cho các tổ chức khác những công việc mà không nhất thiết Nhà nước phải làm. “Cần buông những vấn đề nhỏ nhặt, lặt vặt, chỉ nắm những vấn đề lớn”.

"Tổng Bí thư Tô Lâm đưa ra những yêu cầu rất đúng về phát triển kinh tế Việt Nam trong bối cảnh hiện nay. Tổng Bí thư đã nhấn mạnh “điểm nghẽn” của “điểm nghẽn” là “thể chế”. Rà soát của VCCI cho thấy “điểm nghẽn” còn nghẽn hơn, khi các quy định hoàn toàn đi ngược với những điều Tổng Bí thư đưa ra là giải quyết những vấn đề của thể chế. Cùng với thể chế là bộ máy tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả. Do đó, trong năm 2025 dứt khoát phải làm được. Tôi rất ủng hộ khát vọng vươn mình của đất nước, vì hơn lúc nào hết chúng ta rất cần đến sự thay đổi căn bản để vượt lên, bởi nguy cơ tụt hậu là rất lớn. Thế giới đi với tốc độ rất nhanh, nhưng chúng ta vẫn tiếp tục tạo ra điểm nghẽn, cản trở rất nhiều vào đổi mới sáng tạo. Khu vực tư nhân là động lực quan trọng nhất, nhưng với thể chế như hiện nay họ không “cựa nổi”. Vì vậy, theo tôi cải cách hành chính, cải cách bộ máy cần tập trung vào nguyên tắc Nhà nước tập trung làm những nhiệm vụ đích thực của Nhà nước và ủy quyền tối đa cho các tổ chức khác những công việc mà không nhất thiết Nhà nước phải làm. “Cần buông những vấn đề nhỏ nhặt, lặt vặt, chỉ nắm những vấn đề lớn”.

Trong giai đoạn 2020 – 2024, hàng năm, các bộ đều đưa ra phương án cắt giảm, đơn giản hóa quy định về kinh doanh theo chỉ đạo của Nghị quyết số 68/NQ-CP9. Tuy nhiên, dưới góc nhìn của doanh nghiệp, vẫn chưa có nhiều đột phá, đôi chỗ còn mang tính hình thức, chưa thực chất. Trong khi đó, những đề xuất như bỏ các ngành nghề kinh doanh có điều kiện; bãi bỏ các điều kiện kinh doanh; bỏ hoàn toàn các thủ tục hành chính… mặc dù có được đề xuất, nhưng rất ít trong các phương án.

Báo cáo của VCCI cũng cho thấy vấn đề phân cấp trong giải quyết thủ tục hành chính cũng là một trong những hoạt động được đẩy mạnh. Trong năm 2024, tổng số thủ tục hành chính đã được các bộ, ngành phân cấp là 172 thủ tục hành chính tại 32 văn bản quy phạm pháp luật, từ năm 2022 -2024, đã có 19/21 bộ, cơ quan thực hiện phân cấp 328/699 thủ tục hành chính tại 65 văn bản quy phạm pháp luật.

Tuy vậy, trong các phương án về phân cấp và việc sửa đổi các văn bản pháp luật tương ứng, rất nhiều đề xuất phân cấp theo hướng từ người đứng đầu cơ quan xuống cho người đứng đầu đơn vị chuyên môn và giữ nguyên về trình tự, thời gian giải quyết thủ tục, nên thủ tục sau phân cấp gần như không thay đổi, trong khi đáng lẽ ra, việc phân cấp này sẽ giảm các tầng nấc trung gian và thời gian giải quyết thủ tục sẽ rút ngắn.

Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 17 18-2025 phát hành ngày 28/4 - 11/5/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:  

https://postenp.phaha.vn/tap-chi-kinh-te-viet-nam