01:25 22/04/2007

Lobby, nhìn từ Việt Nam

Minh Quang

"Đầu tư vào hoạt động lobby khá tốn kém, nhưng đây là phương pháp ngừa bệnh và giảm đau"

Trụ sở Quốc hội Mỹ, địa điểm quen thuộc của các nhà vận động hành lang hoạt động tại nước này.
Trụ sở Quốc hội Mỹ, địa điểm quen thuộc của các nhà vận động hành lang hoạt động tại nước này.
Lobby hay còn gọi là vận động hành lang với suy nghĩ của nhiều người đó là chuyện đi đêm, bôi trơn, là phi pháp... nhưng một số người khác thì cho rằng lobby là nghệ thuật trong kinh doanh hoặc vĩ mô hơn, đó là sách lược quốc gia.

Lobby không phải là một hoạt động mới xuất hiện mà tồn tại khá lâu nhưng dưới nhiều hình thái và nó được cảm nhận theo nhiều cách khác nhau. Bất kỳ nơi đâu cũng có lobby và trong các trường hợp người sử dụng nó với nhiều phương thức khác nhau từ tử tế cho đến không tử tế, từ hợp pháp cho đến phi pháp..., hòng đạt được mục tiêu.

Sau đây là ý kiến từ các chuyên gia trong và ngoài nước về vấn đề này. Và tại Việt Nam vận động hành lang được nhìn nhận ra sao và có hợp pháp hay không cũng được các chuyên gia chia sẻ...

“Việt Nam cần thời gian để có lobby đích thực”

(Bà Tôn Nữ Thị Ninh, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội)

“Mặc dù trong lobby có liên quan đến quyền lợi vật chất nhưng nói lobby là mua chuộc ai đó là cách nói thô thiển về hoạt động này. Thực chất lobby là sự trao đổi lợi ích, là sự trao đổi quyền lợi khả thi và hiệu quả. Đó không chỉ là hoạt động của doanh nghiệp mà còn là công việc của quốc gia.

Chính phủ các nước đều xem trọng hoạt động này. Chỉ nói riêng ở khu vực Đông Nam Á, chính phủ những nước từ Campuchia hoặc Mynamar đến những nước phát triển hơn đều có hoạt động lobby và thuê lobby quốc tế, ngoại trừ Việt Nam và Lào.

Hoạt động lobby phát triển rất mạnh ở Hoa Kỳ vì đây là một quốc gia đặc thù. Hoa Kỳ có đời sống chính trị và kinh tế khác hẳn với nhiều quốc gia khác trên thế giới. Ở đó vấn đề luật pháp rất được đề cao và Quốc hội là nơi có quyền lực, quyết định những vấn đề của toàn xã hội. Lobby hoạt động khá sôi nổi ở khu vực liên quan đến các dân biểu, thượng nghị sĩ. Để làm thay đổi chính sách hay đạo luật nào đó có tính lâu dài thì người ta thường tìm đến các thượng nghị sĩ. ở Mỹ quyền lợi và lợi ích của các bên đan xen vào nhau và chính hoạt động lobby sẽ giúp các bên hiểu được đâu là quyền lợi và lợi ích thực sự của họ khi họ đưa ra một quyết định nào đó.

Hoạt động lobby xuất hiện ở khắp nơi, ở mọi cấp độ và mọi đối tượng đều có thể lobby hoặc được lobby. Đối với vụ kiện cá tra, ba sa hay dệt may... đều rất cần và sử dụng hoạt động lobby. Khi thực hiện hoạt động này Việt Nam không chỉ tranh thủ sự ủng hộ của doanh nghiệp trong nước mà cả doanh nghiệp Mỹ, và những quan chức Hoa Kỳ. Việc Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và có được Quy chế Quan hệ bình thường thương mại vĩnh viễn (PNTR) nếu không sử dụng hoạt động lobby thì rất khó thành công.

Lobby cần xác định lợi ích và tập hợp các lực lượng để vận động từ phía ủng hộ, trung lập và đến cả phía đối lập để đạt mục tiêu của lobby. Vì vậy khi làm ăn với thị trường Mỹ và đương đầu với các khó khăn như kiện chống bán phá, doanh nghiệp Việt Nam phải hiểu rằng doanh nghiệp Mỹ không phải chỉ là đối thủ mà còn là đồng minh. Có rất nhiều doanh nghiệp Mỹ ủng hộ Việt Nam. Và khi làm lobby là vận động tất cả các nguồn lực có thể.

Ở Việt Nam cũng có hoạt động lobby nhưng chưa có nhiều người nghĩ đúng về hoạt động này. Nhiều người nghĩ đó là hoạt động lén lút, không công khai và phạm pháp. Có một số người tự nhận mình là có thể làm lobby, là đầu mối, là đại diện... Nhưng thực chất chỉ là đút lót phong bì. Với một số phi vụ họ có thể làm được nhưng về lâu dài điều đó làm ảnh hưởng đến đất nước. Trong mắt các nhà đầu tư nước ngoài đó là hình ảnh xấu.

Năng động nhưng kém hiểu biết và tham lam làm cho hoạt động lobby xấu đi. Mong rằng các công ty khi tham gia vào hoạt động lobby cần rõ ràng và nghiêm túc. Hoạt động lobby thường tạo ra những lợi ích cụ thể như quyền lợi lá phiếu hay thuế như đối với Mỹ nhưng cũng có hoạt động lobby vì quyền lợi vật chất, đó là phong bì.

Việt Nam cần nhiều thời gian để có được hoạt động lobby đích thực”.

“Lobby là nghề phải đăng ký ở Mỹ”

(Ông William Carnahan, Luật sư tư vấn các vấn đề thương mại và đầu tư quốc tế ở Washington)

“Ở Hoa Kỳ có hai đạo luật chi phối hoạt động lobby. Thứ nhất là luật liên quan đến đăng ký hoạt động lobby và thứ hai là quảng bá, phổ cập thông tin liên quan. Theo luật, muốn tham gia vào hoạt động lobby các cá nhân phải đăng ký. Họ phải đăng ký rõ ràng và chi tiết hoạt động lobby trên nước Mỹ. Hầu hết các thông tin về hoạt động lobby ở Mỹ đều được công khai cho công chúng biết.

Thông qua hệ thống mạng Internet người ta có thể biết được hoạt động lobby đang diễn ra như thế nào ở Mỹ. Thông qua những chương trình lobby này người ta cũng có thể đoán trước những thay đổi trong chính trường Mỹ hoặc chính sách kinh tế, thương mại của Chính phủ Mỹ vì bao giờ các cuộc vận động hành lang cũng đi trước các chính sách được đưa ra.

Các lobbyist ở Mỹ có quan hệ khá tốt với giới chức, có hiểu biết về chính trị nhưng những kiến thức về kinh doanh lại giới hạn. Tại Mỹ người dân có thể tiếp cận giới chức rất dễ dàng và khi là lobbyist họ càng dễ dàng tiếp cận với chính khách Hoa Kỳ. Giới chức phải có nhiệm vụ nghe những trình bày đó trước khi đưa ra quyết định có liên quan. Thường có những hoạt động lobby về chính trị, lobby về thương mại...

Mỹ là quốc gia có nhiều luật nhất trên thế giới, trong số dân số Mỹ là 300 triệu người thì số người hành nghề luật sư là 1 triệu trong khi ở Nhật là 150 triệu dân chỉ có khoảng 20.000 luật sư, con số này cũng tương tự ở châu Âu. Doanh nghiệp có thể lobby với các chính khách, các cựu nghị sĩ, hạ nghị sĩ, cựu bộ trưởng thậm chí cựu tổng thống cũng có thể là đối tượng giúp cho doanh nghiệp lobby.

Doanh nghiệp lobby cần tránh hai điều. Thứ nhất là đừng tin ai nói rằng họ có thể giúp doanh nghiệp lobby thành công và thứ hai là tham gia gây quỹ cho những cá nhân cần lobby tham gia tranh cử”.

Để có lobby lành mạnh ở Việt Nam

(Ông Lương Văn Lý, Tổng giám đốc Công ty Tư vấn DNL - nguyên Phó giám đốc Sở Kế hoạch và Đầu tư Tp.HCM)

“Theo tôi, lobby là động tác nhằm dễ dàng hóa và thuận lợi hóa mối quan hệ giữa chính quyền là những người có thẩm quyền ra quyết định nào đó. Nếu hoạt động này hiệu quả sẽ tạo ra một sự đồng cảm giữa chính quyền và doanh nghiệp và từ đó tạo điều kiện cho sự phát triển của nền kinh tế.

Việt Nam cần có qui định về hoạt động lobby và công khai hóa hoạt động này. Chỉ khi nào Nhà nước ra tay thì lobby mới có thể phát triển. Phân tích đúng và đủ giữa lợi ích liên quan, đó là một hoạt động kỹ thuật và cũng đầy nghệ thuật của lobby. Thông thường lợi ích của hoạt động lobby không phải là phong bì mà là lá phiếu và nó được xem như là một loại lobby tử tế. Muốn có hoạt động lobby tử tế thì cần phải có hệ thống pháp chế (governance) tốt. Nền governance tốt khi có trách nhiệm và đáng tin cậy, đồng thời cũng phải công khai và minh bạch trong hoạt động. Nếu thể chế đó không tốt thì khó có thể có lobby tử tế.

Ở Việt Nam hiện tại rất khó có hoạt động lobby tử tế vì hai lý do. Thứ nhất đó là vì lobby chưa được công nhận. Theo cảm nhận của xã hội và chính quyền, hoạt động này bị bóp méo không đúng như bản chất của nó. Các nhà đầu tư nước ngoài khi làm ăn tại Việt Nam đều mong muốn có hoạt động lobby và nó phải được nhìn nhận là hoạt động công khai, hợp pháp. Lý do thứ hai là hệ thống pháp chế.

Việc phân tích đủ và đúng lợi ích của các bên liên quan trong hoạt động lobby không đơn giản chút nào. Ngay cả xác định người có thẩm quyền ra quyền định cũng không dễ vì hệ thống phân quyền, phân cấp của Việt Nam không rõ ràng. Việt Nam đã cố gắng minh bạch hóa các quyết định từ 2004 nhưng đến nay còn khá nhiều công việc cần phải làm”.

“Lobby không chỉ để đối phó với vụ kiện”

(Ông Diệp Thành Kiệt, Phó chủ tịch Hiệp hội Dệt may thêu đan Tp.HCM)

“Lobby là vấn đề hoàn toàn mới và cũng rất tế nhị đối với Việt Nam. Lobby không chỉ là phương cách nhằm đối phó với các vụ kiện chống bán phá giá mà còn là cách đối phó với các chính sách hay chiến lược có thể ảnh hưởng đến doanh nghiệp hoặc quốc gia.

Làm lobby không chỉ kêu gọi sự ủng hộ của doanh nghiệp trong nước mà còn kéo theo những doanh nghiệp ở Hoa Kỳ nhất là những doanh nghiệp lớn có quyền lợi liên quan. Đây là những doanh nghiệp có tiếng nói và có thể gây ảnh hưởng lớn trong xã hội. Tạo dư luận đối với báo chí cũng được xem là một vận động hành lang cần thiết để đạt được mục tiêu. Chúng ta cũng lôi kéo nhiều tổ chức, đoàn thể khác của thế giới để tham gia bênh vực chúng ta.

Như các vụ kiện chúng tôi đã làm có sự tham gia của tổ chức Action Aid. Đây là tổ chức phi chính phủ, họ nói lên tiếng nói của người lao động. Khi thuế áp lên hàng hóa của Việt Nam thì người lao động sẽ bị ảnh hưởng, tình trạng thất nghiệp sẽ gây khó khăn cho người lao động.

Chúng tôi có kinh nghiệm về lobby đối với vụ kiện da giày. Cuộc điều tra kéo dài hơn 1 năm mới có kết quả sau cùng. Trong thời gian này chúng tôi thực hiện nhiều chương trình lobby.

Chúng tôi muốn chia sẻ một trong những chương trình lobby của chúng tôi, đó là việc áp dụng mức giá của bên thứ ba. Cơ quan điều tra chọn Brazil để làm thị trường tham chiếu khi đề nghị mức thuế phá giá. Chúng tôi làm những cuộc vận động hành lang và kết quả là thay vì chọn mức giá của Brazil, cơ quan điều tra lại chọn Thái Lan. Chúng tôi cũng đã làm những cuộc lobby với nhiều tổ chức kể cả các hiệp hội Thái Lan để họ chấp nhận và ủng hộ chúng tôi. Đối với doanh nghiệp Thái Lan chấp nhận giúp đỡ Việt Nam không phải vì doanh nghiệp Việt Nam mà cũng vì lợi ích quốc gia.

Và kết quả là thuế suất chống bán phá giá đối với Việt Nam thấp hơn so với Trung Quốc. Thêm vào đó thời gian áp dụng của Việt Nam chỉ 2 năm thay vì 5 năm, điều mà từ trước đến giờ chưa có tiền lệ. Đó là thắng lợi của hoạt động lobby mà doanh nghiệp da giày Việt Nam đạt được.

Hoặc đối với ngành dệt may cũng vậy. Trước đây xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ chỉ có 900 triệu USD nhưng nay đã trên 2,7 tỷ USD mặc dù có quota. Việt Nam đã có cuộc vận động để được kết quả đó. Đó là một kết quả đáng khích lệ vì tổng lượng quota xuất khẩu được cấp phép của Trung Quốc chỉ hơn gấp 5 lần Việt Nam trong khi khả năng xuất khẩu của Trung Quốc nhiều gấp 20-25 lần Việt Nam.

Hoa Kỳ là một quốc gia đa sắc tộc, suy nghĩ phong phú đa dạng hơn. Hoa Kỳ có rất nhiều gu. Chính vì vậy mà cần phải có những cuộc lobby để hiểu và đáp ứng những gu rất riêng đó của người Mỹ.

Thực sự ngành dệt may chưa có chương trình lobby thường xuyên lâu dài mỗi doanh nghiệp có chương trình hành động riêng của mình. Mỗi khi có những đoàn doanh nghiệp hoặc quan chức đến Việt Nam chúng tôi đều giới thiêụ họ đến gặp gỡ chính quyền thành phố để tạo mối quan hệ. Đây cũng được xem là hoạt động lobby nhằm tạo điều kiện tốt cho những vụ việc sau này”.

“Bàn tay vô hình trên chính trường”

(Ông Trần Sĩ Chương, Chủ tịch Công ty Le & Associates, nguyên Chuyên viên Cố vấn kinh tế, ngân hàng và Trợ lý pháp lý ngoại giao và ngoại thương Quốc hội Hoa Kỳ)

“Làm ăn với Mỹ phải biết lobby vì đó là thể chế chính trị mà người Mỹ thường vận dụng tối đa để tranh thủ quyền lợi kinh tế thương mại khi giao dịch với nhau và với nước ngoài.

Từ ngày lập quốc, những cha đẻ của nước Mỹ đã hình dung một xã hội dân chủ trong đó tiếng nói của người dân phải được chuyển tải một cách đầy đủ nhất đến chính quyền. Một trong những công thần lập quốc của nước Mỹ là ông James Madison (sau này trở thành tổng thống thứ tư của Mỹ năm 1809) là người phổ biến thuyết bàn tay vô hình trong chính trường, tương tự thuyết bàn tay vô hình trong kinh tế thị trường của Adam Smith.

Theo ông, chính trường cũng như thương trường, nếu thông tin được lưu hành tốt thì cung sẽ gặp cầu và chính trường sẽ ổn định. Từ đó, vai trò của lobbyist (người vận động hành lang) trong chính trường Mỹ được xem là cần thiết như vai trò của những người làm dịch vụ thông tin, tiếp thị, môi giới, trung gian...trên thương trường.

Lobbyist ở Mỹ có thể đại diện bất cứ cá nhân hay tập thể chính trị, xã hội, kinh tế, thương mại nào, kể cả những cá nhân hay tập thể là chính phủ nước ngoài, chỉ với điều kiện lobbyists phải đăng ký minh bạch với chính quyền Mỹ. Phần lớn những người làm lobby là những quan chức hội đoàn hoặc những chuyên viên từng làm việc ở Quốc hội, hoặc một số luật sư có kinh nghiệm chuyên ngành.

Ngoài ra những người có tên tuổi lớn như cựu bộ trường, thủ tướng, tướng lãnh, cố vấn, trợ lý của tổng thống, dân biểu, thượng nghị sĩ đã từng nắm những chức vụ chủ chốt ở Quốc hội và ngay cả những cựu tổng giám đốc Cục Tình báo Liên bang Mỹ cũng có thể làm lobby.

Khi đã có các quan hệ chính trị, thương mại, kinh tế, xã hội..., thì tất yếu phát sinh những vấn đề phức tạp, xung đột lẫn nhau từ tranh chấp quyền lợi đơn thuần đến những cảm nhận sai lệch hoặc những hiểu lầm khó tránh... Nói chung, tính công bằng của người Mỹ theo nghĩa tốt nhất là khá cao. Nhiều người nước ngoài thường ngộ nhận điều này vì nghĩ người Mỹ luôn nói theo luật, sống theo luật. Tuy nhiên nhiều người phải ngỡ ngàng rằng làm việc với người Mỹ chỉ cần nói lý là đủ. Công bằng đối với người Mỹ có nghĩa sòng phẳng nhiều hơn “đúng” theo nghĩa đạo đức.

Chính trường Mỹ tương đối minh bạch nhưng hệ thống vận hành thì lại chằng chịt, phức tạp, không phải lúc nào cũng công bằng. Trong lĩnh vực chính trị, ngay cả những nước thân thiện với Mỹ và có văn hóa gần gũi với Mỹ như Anh, Pháp, Đức, Úc... cũng phải cần đến chuyên gia lobby để vận động thường xuyên với chính khách Mỹ.

Tại châu Á, các nước đồng minh của Mỹ như Nhật, Hàn Quốc cũng có đội lobby hùng hậu ngay tại nước Mỹ. Chính quyền Đài Loan nhờ có lobby giỏi mới có được sự hậu thuẫn trong chính giới Mỹ để giúp họ quản lý được nhiều vấn đề cực kỳ phức tạp trong quan hệ tay ba với Mỹ và Trung Quốc.

Trong mười năm qua, Trung Quốc đã đầu tư rất nhiều cho nhu cầu hiểu biết về người Mỹ đồng thời thực hiện các hoạt động lobby rất tinh vi ở Mỹ. Chính vì vậy Trung Quốc có được một quan hệ tương đối tốt và ổn định với nước này mặc dù quan hệ song phương giữa Mỹ và Trung Quốc cũng cực kỳ phức tạp.

Hoạt động lobby ở Mỹ tuy là hợp pháp, công khai nhưng giá trị chính của nó là những hoạt động hậu trường, vì các cuộc gặp gỡ của chính phủ thường có giá trị rất giới hạn. Các chính khách khi gặp nhau thường giữ kẽ, ít cởi mở, làm gì cũng phải theo bài và không quan chức nào muốn bị xem là vì áp lực trực tiếp của một chính phủ nước khác để thay đổi chính sách. Cho nên những nước khôn khéo làm việc với Mỹ thường cật lực lobby chính trường Mỹ và đạt được những thương lượng hoặc dàn xếp được một số tình thế tối ưu trước khi họ gặp nhau chính thức hóa câu chuyện.

Đầu tư vào hoạt động lobby khá tốn kém nhưng đây là phương pháp ngừa bệnh và giảm đau. Nhưng xem ra việc này còn ít tốn kém hơn nhiều so với chi phí chữa bệnh. Kinh nghiệm của các nước làm lobby hữu hiệu với Mỹ là dùng các chuyên gia lobby có kinh nghiệm và có thế lực ở Mỹ.

Người nước ngoài khó có kiến thức, quan hệ, tư cách và pháp nhân cần thiết để tiếp cận dễ dàng với chính giới Mỹ. Những chuyên gia này đã chi trả những phí lót đường hợp pháp để khi gõ cửa thì được người ta mời vào. Và họ cũng là người có phương tiện và khả năng “có qua có lại” để có được ảnh hưởng với các dân biểu.

Những nước thường gặp trở ngại trong quan hệ với Mỹ là những nước chủ quan, không chịu đầu tư nghiêm túc để hiểu người Mỹ và biết cách vận động hành lang của hệ thống quyền lực của họ, hoặc đặt quá nhiều trách nhiệm và kỳ vọng vào khả năng của các viên chức ngoại giao của sứ quán ở nước ngoài.

Trên thực tế các viên chức ngoại giao ở nước ngoài có kiến thức không sâu về quốc gia mà cơ quan sứ quán đặt trụ sở. Đơn giản là do nhiệm kỳ của họ chỉ có ba hoặc bốn năm. Mặc dù phần lớn đều có sự chuẩn bị cơ bản trước khi nhận nhiệm vụ nhưng họ không đủ khả năng để tự tin và năng nổ xông vào chính trường Mỹ.

Trong tất cả các sứ quán châu Á ở Mỹ, Singapore là quốc gia có đội ngũ nhân viên sứ quán có khả năng cao trong quan hệ với nước Mỹ vì họ được đào tạo bài bản. Họ có đủ tự tin để chấp nhận mòn gót giày trên các hành lang của Quốc hội thay vì thụ động ngồi trong văn phòng sứ quán như phần lớn các nhân viên của các sứ quán khác. Singapore có một nhóm các chuyên gia lobby để giúp họ bắt nhịp chính trường Mỹ, hoạch định kế hoạch chiến lược, duy trì những quan hệ ưu tiên trong chính giới Mỹ.

Để làm ăn lâu dài trên đất Mỹ cần phải có một chiến lược và chương trình lobby cụ thể với Mỹ. Phần lớn doanh nghiệp trong nước chưa có thói quen làm việc với luật sư và chuyên gia lobby vì không thấy được những hiệu quả rõ ràng trước mắt”.