Theo kế hoạch năm 2009, Việt Nam sẽ xuất khẩu 4,5 đến 5 triệu tấn gạo. Song, số lượng gạo đăng ký xuất khẩu từ đầu năm đến nay đã hơn 5 triệu tấn, vượt qua con số dự kiến ban đầu, trong đó, đã giao hơn 3,46 triệu tấn.

Trong thời gian qua, với lý do an ninh lương thực, việc điều hành xuất khẩu gạo thường hay bị “hãm phanh” đột ngột, khiến cho nông dân mất tiền một cách “oan ức”. Theo một quan chức của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, vẫn còn một số điều cần liên kết chặt chẽ hơn nữa giữa Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) với Bộ để không nên đánh mất cơ hội xuất khẩu gạo giá tốt của nông dân.

Hiện nay nông dân đồng bằng sông Cửu Long đã thu hoạch xong lúa đông xuân và đang thu hoạch lúa hè thu sớm. Giá lúa dao động từ 4.200 - 4.300 đồng/kg, tuỳ chất lượng lúa và địa phương. Giá gạo nguyên liệu loại 1 khoảng 5.600 - 5.670 đồng/kg; giá gạo nguyên liệu loại 2 khoảng 5.200 - 5.300 đồng/kg, tuỳ từng địa phương. Gạo thành phẩm 5% tấm không bao bì giao tại mạn khoảng 6.950 - 7.000 đồng/kg; gạo 15% tấm khoảng 6.450-6.500 đồng/kg, gạo 25% tấm ở mức 5.700-5.800 đồng/kg.

Trung tâm thông tin Viện Chính sách và chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn dự báo, sản lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam năm nay có thể đạt 5,5 triệu tấn, tăng 0,5 triệu tấn so với năm 2008.

Còn theo VFA, sản lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam năm nay sẽ đạt 6 triệu tấn. Ông Huỳnh Minh Huệ - quyền Tổng thư ký VFA - cho biết, kế hoạch xuất khẩu gạo trong 6 tháng cuối năm 2009, chủ yếu tập trung vào tiêu thụ lúa gạo hàng hoá vụ hè thu và thu đông.

Do tình hình khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế hiện nay, dự báo nhu cầu nhập khẩu gạo của các nước phần lớn để đủ ăn, chứ không dự trữ như năm 2008 và nhu cầu sẽ đến muộn, giao dịch mua bán và giao hàng thường diễn ra trong thời gian ngắn từ 2 - 3 tháng. Do vậy, tình hình xuất khẩu, tiêu thụ lúa gạo hàng hoá 6 tháng cuối năm còn tuỳ thuộc vào diễn biến của thị trường. Cùng với đà ký hợp đồng xuất khẩu gạo như hiện nay nông dân hoàn toàn có thể tiêu thụ được hết lượng lúa hàng hoá của vụ hè thu 2009.

"Nhiều ngày qua giá gạo trong nước đang nhích lên, các hợp đồng xuất khẩu gạo vẫn gia tăng về số lượng, với tiến độ này khả năng xuất khẩu 6 triệu tấn gạo trong năm 2009 là hoàn toàn khả thi", ông Huệ nhận định.

Tuy nhiên, VFA và các doanh nghiệp xuất khẩu cũng lo ngại số lượng gạo phẩm chất cao trong vụ hè thu 2009 có khả năng giảm mạnh, bởi phần đông nông dân đang trồng lại các giống lúa có phẩm cấp thấp, như giống IR 50404.

Vụ hè thu nông dân thu hoạch lúa trong điều kiện mưa nhiều, lượng lúa dễ bị ẩm ướt làm cho chất lượng gạo bị giảm. Nhưng qua thực tế kiểm tra của Cục Trồng trọt, cơ cấu chung của giống IR 50404 ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long trong vụ hè thu 2009 chỉ chiếm 18,2%,  chỉ vượt quá 3,2% so với khuyến cáo, tương đương 51.200 ha (so với 1,6 triệu ha).

GS.TS. Bùi Chí Bửu - Viện trưởng Viện Khoa học kinh tế nông nghiệp miền Nam - cũng nhận định, khả năng Việt Nam có thể xuất khẩu  5,5 - 6 triệu tấn gạo năm nay là hoàn toàn khả thi, vì sản lượng gạo là rất lớn.

Theo dự báo của Tổ chức Lương nông Quốc tế (FAO), trong năm 2009, nhu cầu gạo của thế giới là gần 32 triệu tấn, tăng hơn năm 2008 khoảng 2 triệu tấn.