Tại buổi làm việc với Vụ Khoa học kỹ thuật và công nghệ, Vụ Khoa học Xã hội, Nhân văn và Tự nhiên và Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia (Nafosted) mới đây, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng, chỉ rõ sức mạnh của một tổ chức khoa học và công nghệ không chỉ được đo bằng số lượng đề tài hay nguồn vốn đầu tư, mà phải thể hiện qua triết lý rõ ràng, phương pháp hệ thống và khả năng đặt đúng câu hỏi nghiên cứu. 

CƠ CHẾ CÀNG MỞ THÌ TRÁCH NHIỆM CÀNG LỚN 

Liên quan đến việc nâng cao hiệu quả đầu tư công cho khoa học và công nghệ, Bộ trưởng cho biết: "Nghị quyết số 193/2025/QH15 của Quốc hội đã "tháo khoán" đầu vào, nhưng không có nghĩa là buông lỏng quản lý. Ngược lại, chúng ta phải quản lý nghiêm đầu ra, có trách nhiệm với đất nước, với thể chế và với từng đồng ngân sách quốc gia". 

"Cơ chế càng mở thì trách nhiệm càng lớn. Nếu nhìn thấy đầu ra, kiểm toán sẽ dễ dàng. Nếu không, kiểm soát tài chính sẽ càng ngặt nghèo hơn", Bộ trưởng cho biết thêm. 

Tại buổi làm việc, đại diện lãnh đạo các đơn vị đã báo cáo với Bộ trưởng về tình hình hoạt động, đồng thời cũng tích cực trao đổi, thảo luận nhằm tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, từ đó đề xuất những định hướng phát triển trọng tâm trong thời gian tới.

Một trong những nội dung được Bộ trưởng đặc biệt lưu ý là yêu cầu chuyển đổi tư duy trong đánh giá nghiên cứu khoa học: từ "đếm số lượng đầu vào" sang "đo lường hiệu quả đầu ra". 

Trong bối cảnh ngân sách dành cho lĩnh vực khoa học công nghệ dự kiến lên tới 50.000 tỷ đồng trong năm 2025, Bộ trưởng cho rằng cần thiết phải xây dựng một hệ thống đánh giá hiệu quả chi tiêu khoa học, lấy kết quả thực tế và tác động làm trung tâm, góp phần minh bạch hóa các khoản đầu tư từ ngân sách.

Đáng chú ý, tại buổi làm việc, đại diện Quỹ Nafosted đã báo cáo mô hình hỗ trợ nghiên cứu kết hợp doanh nghiệp - một hướng đi đang chứng minh hiệu quả thực tế. Tiêu biểu là dự án hợp tác sản xuất Stent y tế, đạt doanh thu lũy kế trên 400 tỷ đồng trong năm 2024, với chỉ 38,08 tỷ đồng đầu tư từ ngân sách nhà nước trong tổng số 190 tỷ đồng tổng mức đầu tư. 

Dự án cho thấy tính hiệu quả của việc đưa kết quả nghiên cứu ra thị trường, có sự đồng hành của khu vực tư nhân.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đánh giá cao mô hình này, đồng thời nhấn mạnh vai trò của các công nghệ chiến lược - những công nghệ có tiềm năng đóng góp vào định hướng phát triển quốc gia. 

Tuy nhiên, Bộ trưởng cũng lưu ý, để đạt mục tiêu làm chủ những công nghệ lớn, Việt Nam cần cả các công nghệ nhỏ, thiết thực, có khả năng đi sâu vào doanh nghiệp, tạo ra giá trị theo chuỗi và có tính lan tỏa cao.

CẦN THÊM NGUỒN LỰC TỪ CẢ DOANH NGHIỆP 

Theo Bộ trưởng, cơ cấu mới trong chi ngân sách khoa học và công nghệ là 80% cho doanh nghiệp và 20% cho viện, trường sẽ tạo cú hích lớn đối với nền kinh tế. Nhà nước chỉ chi 3% ngân sách cho khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số nhưng kỳ vọng cả xã hội sẽ đầu tư tương ứng 2,5-3% GDP. 

Nói cách khác, mỗi đồng chi từ ngân sách nhà nước cần kéo theo 3-4 đồng đầu tư từ doanh nghiệp. Nếu doanh nghiệp đầu tư mạnh cho khoa học công nghệ, tác động đến tăng trưởng sẽ trực tiếp, nhanh và bền vững. Bộ trưởng cảnh báo, nhiều quốc gia thất bại trong phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số chính vì không đạt được tỷ lệ "kéo" này, dù mức đầu tư từ ngân sách là rất lớn. Do đó, cần định hướng nguồn lực tài trợ, hỗ trợ của nhà nước vào doanh nghiệp, thay vì chỉ tập trung cho các viện nghiên cứu, trường đại học.

Người đứng đầu ngành cũng gửi gắm tới cộng đồng nghiên cứu một thông điệp rất rõ ràng: "Cơ chế đã mở, thì nghiên cứu phải hiệu quả. Đây là lúc hành động - hành động có trách nhiệm, hành động tạo ra giá trị".

Bộ trưởng cũng chỉ rõ sự khác biệt cốt lõi giữa khoa học và công nghệ. Khoa học là hành trình khám phá những bí ẩn của tự nhiên, của “trời đất”; còn công nghệ là quá trình vận dụng tri thức để tạo ra các sản phẩm, giải pháp phục vụ con người – một không gian sáng tạo không giới hạn. Chính sự khác biệt này đòi hỏi phải có cách tiếp cận, phương pháp quản lý và cơ chế đầu tư khác nhau đối với khoa học và công nghệ.

Theo đó, đối với các nghiên cứu thiên về công nghệ, cần đánh giá hiệu quả dựa trên kết quả đầu ra cụ thể. Trong khi đó, với các nghiên cứu cơ bản, không nên đặt nặng yếu tố hiệu quả trước mắt, mà cần tập trung vào việc đặt hàng những bài toán lớn của quốc gia – chẳng hạn như đổi mới mô hình quản trị nhà nước trong kỷ nguyên chuyển đổi số, hay phân tích vai trò của yếu tố văn hóa trong chiến lược phát triển đất nước.

Tư duy đổi mới, cách tiếp cận hệ thống, cùng với việc đánh giá theo kết quả đầu ra là những yếu tố mang tính quyết định, tạo động lực để khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đóng góp vào tăng trưởng kinh tế. Đây là nền tảng để hiện thực hóa mục tiêu mà Bộ Khoa học và Công nghệ đặt ra: đóng góp 1% vào tăng trưởng GDP trong giai đoạn 2026–2030 và nâng lên 5% sau năm 2030.