Mở TikTok vào bất kỳ ngày nào, bạn có thể lướt qua một video cảnh báo về thuế quan sắp tới và nguy cơ sụp đổ thị trường, sau đó là hình ảnh một cô gái trong chiếc áo lông sang trọng đang nhâm nhi ly martini. Hay tiếp theo là một bản tin u ám về tình trạng nợ nần, thất nghiệp ngày càng tăng của Gen Z. Rồi đột nhiên, mọi thứ quay về “mùa hè châu Âu”: ai đó đang tắm nắng ở miền Nam nước Pháp đầy thư giãn.

Đây chính là thực tại đầy đối lập mà thế hệ Gen Z đang sống. Họ trưởng thành giữa chuỗi khủng hoảng liên tiếp: đại dịch, suy thoái kinh tế, biến đổi khí hậu, nhà ở vượt tầm với, nợ thẻ tín dụng chồng chất. Trong khi lương bổng trì trệ, chi phí sinh hoạt lại không ngừng leo thang. Trong hoàn cảnh như vậy, việc tiết kiệm cho tương lai bỗng trở nên ngây thơ – thậm chí là… vô nghĩa.

MUA SẮM ĐỂ THOÁT KHỎI THỰC TẠI

Thay vì theo đuổi những kế hoạch dài hạn ngày càng xa vời như mua nhà hay có một công việc ổn định với mức lương cao, nhiều người trẻ đang chọn cách chi tiêu quá tay và sống vượt khả năng tài chính như một cách để “tự xoa dịu” trong hiện tại.

Tiền bạc không còn là công cụ để xây dựng tài sản mà trở thành phương tiện để cảm thấy tốt hơn. Dù đó là một cốc cafe giá gần 100 nghìn đồng, một món đồ chơi bông Labubu móc vào túi xách, hay việc dốc ví để thuê một chiếc váy mini Miu Miu hoặc mua lại chiếc túi Louis Vuitton x Murakami phiên bản lưu trữ — thì những món đồ này đều có tác dụng cải thiện tâm trạng của Gen Z.

Việc mua sắm trở thành cách điều tiết cảm xúc. Logic về tài chính thông minh đang rạn nứt, thay vào đó là một tư duy tiêu dùng hoàn toàn mới đang hình thành.

“Hành vi này có phần liều lĩnh, nhưng nó cũng phản ánh nhu cầu rất bản năng của Gen Z là khát khao cảm thấy mình xứng đáng được trải nghiệm những điều tốt đẹp. Sự bất định là điều quá quen thuộc với thế hệ này. Họ khao khát cái đẹp, muốn được trải nghiệm, muốn cảm thấy bản thân có giá trị và được công nhận.

Khi mọi thứ xung quanh đều chơi vơi và bất định, họ cần cảm giác kiểm soát được ít nhất một điều gì đó”, bà Jackie Cooper, Giám đốc Thương hiệu toàn cầu tại Edelman và là người sáng lập Gen Z Lab, nhận xét.

KHẢ NĂNG CHI TIÊU GIẢM, HÀNH VI CHI TIÊU LIỀU LĨNH TĂNG

Theo một nghiên cứu của TransUnion, những người thuộc Gen Z trong độ tuổi từ 22 đến 24 có mức thu nhập trung bình khoảng 45.493 USD năm 2023. Trong khi đó, thế hệ millennials ở cùng độ tuổi cách đây một thập kỷ kiếm được trung bình 51.825 USD (đã điều chỉnh theo lạm phát). Điều này cho thấy Gen Z đang kiếm ít hơn khoảng 12% so với millennials ở cùng giai đoạn cuộc đời.

Không chỉ vậy, Gen Z còn đang đối mặt với chi phí sinh hoạt cao hơn đáng kể, họ phải chi tiêu nhiều hơn 31% cho nhà ở so với thế hệ millennials khi ở cùng độ tuổi. Tính đến năm 2024, Gen Z đang gánh khoản nợ thẻ tín dụng trung bình là 3.456 USD, tăng 5,95% so với năm trước, theo một nghiên cứu của Trung tâm Dữ liệu Kinh tế Vi mô thuộc Ngân hàng Dự trữ Liên bang New York.

Đây chính là chủ nghĩa “hư vô kinh tế” — không phải là sự từ chối giá trị của đồng tiền, mà là sự từ chối những hệ thống đã lỗi thời cùng các cột mốc tài chính ngày càng xa vời, từng được xem là nền tảng định hướng hành vi tài chính.

Hệ quả là hiện tượng “lifestyle creep” – tức sống theo lối sống vượt quá khả năng tài chính thực tế – đang ngày càng phổ biến, được thúc đẩy bởi nhu cầu giải tỏa cảm xúc và tìm kiếm cảm giác an toàn trong ngắn hạn.

Khi nói đến thời trang và hàng xa xỉ, điều này tạo ra một kiểu người tiêu dùng vẫn khao khát niềm vui, bản sắc và địa vị mà hàng hiệu mang lại, nhưng tiếp cận nó theo những cách phi truyền thống hơn. Hàng nhái (dupes), dịch vụ mua trước trả sau như Shopeepay, hay các nền tảng mua đi bán lại khiến hàng xa xỉ trở nên dễ chạm tới hơn trong ngắn hạn. Nhưng đồng thời, những lựa chọn này cũng khiến người tiêu dùng ngày càng xa rời lòng trung thành thương hiệu kiểu truyền thống, thay vào đó là các quyết định bốc đồng, tính thử nghiệm và mua sắm để xoa dịu cảm xúc.

Các thương hiệu giờ đây phải đối mặt với một bài toán cân não: Làm sao để vẫn nuôi dưỡng khát vọng sở hữu mà không khuyến khích khách hàng chi tiêu quá mức? Và liệu họ có thể biến những người mua sắm theo cảm hứng thành khách hàng trung thành trọn đời — nếu hoặc khi những người trẻ này thực sự đạt đến mức sống dư dả?

Gen Z đã quá quen thuộc với những biến động kinh tế khắc nghiệt, họ đã chứng kiến nhiều cuộc suy thoái và từ đó hình thành khả năng thích nghi cảm xúc cũng như một kiểu logic tiêu dùng mới để tồn tại. Vì vậy, các thương hiệu cần chuẩn bị để gặp gỡ họ không chỉ bằng sản phẩm, mà còn bằng sự quan tâm, khả năng linh hoạt và thấu hiểu rằng: sở thích, khát vọng và sự bấp bênh tài chính giờ đây luôn song hành cùng nhau.