Chiều 31/10, giải trình trước Quốc hội, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt cho biết, bản chất nghiên cứu khoa học là tính mới, tính rủi ro và có độ trễ. Các nghiên cứu được triển khai trong nhiều giai đoạn, nhiều kết quả nghiên cứu thành công vẫn cần tiếp tục được đầu tư nguồn lực từ ngân sách nhà nước hoặc nguồn lực xã hội để phát huy trong thực tế.

Thời gian vừa qua, Bộ Khoa học và Công nghệ đã cố gắng hình thành một hệ thống các chỉ tiêu thống kê để qua đó phản ánh được tình hình và kết quả hoạt động khoa học công nghệ chủ yếu của đất nước, làm cơ sở trong việc đánh giá, dự báo tình hình hoạt động, hoạch định chiến lược, chính sách, xây dựng kế hoạch phát triển khoa học công nghệ từng thời kỳ.

Tuy vậy, Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt cũng nhìn nhận, qua công tác theo dõi, quản lý, giám sát thấy rằng khoa học công nghệ là đổi mới sáng tạo chưa thực sự là động lực và nền tảng cho phát triển kinh tế - xã hội. Còn tồn tại tình trạng nhiệm vụ khoa học công nghệ chưa bám sát với yêu cầu sản xuất và đời sống. Các chương trình và nhiệm vụ công nghệ chưa góp phần hình thành các lĩnh vực công nghệ hay ngành mũi nhọn.

Bên cạnh đó, nhiều kết quả khoa học công nghệ từ các nhiệm vụ khoa học, công nghệ sử dụng Ngân sách Nhà nước còn chậm được ứng dụng trong thực tiễn, do các vướng mắc về quản lý tài sản công, hệ thống thông tin, thống kê về khoa học công nghệ chưa đáp ứng được yêu cầu về chất lượng, tính hệ thống, độ tin cậy.

Trước đó, thông tin từ Bộ Tài chính, cơ quan này chưa có cơ sở tổng hợp xác định thực tế chi Ngân sách Nhà nước cho khoa học công nghệ hàng năm có đạt hay không so với mức quy định 2% của Nghị quyết số 20 của Trung ương và Luật Khoa học công nghệ. Tuy nhiên, trong bối cảnh cân đối chi ngân sách Nhà nước còn khó khăn, chi thường xuyên cho hoạt động khoa học công nghệ vẫn được Quốc hội thông qua, trung bình trong giai đoạn vừa qua vào khoảng 0,79% tổng chi ngân sách Nhà nước.

Về vấn đề thu hút nguồn lực xã hội đầu tư cho khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo và quỹ phát triển khoa học công nghệ của doanh nghiệp, ông Đạt cho biết, việc thu hút nguồn lực xã hội đầu tư cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo luôn là vấn đề được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ quan tâm, chỉ đạo.

"Khoảng 10 năm trước đây, kinh phí hoạt động khoa học công nghệ chủ yếu dựa vào Ngân sách Nhà nước, chiếm khoảng 70% đến 80% tổng đầu tư cho khoa học công nghệ. Đến năm nay, đầu tư cho khoa học công nghệ từ Ngân sách Nhà nước và từ doanh nghiệp đã tương đối cân bằng, với tỷ lệ tương ứng là 52% và 4,8% trong giai đoạn đến năm 2030. Cần phấn đấu tỷ trọng này là 30, 70 như trung bình của các nước có nền khoa học công nghệ tiên tiến", ông Đạt kiến nghị.

Về Quỹ phát triển Khoa học công nghệ của doanh nghiệp, Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt nêu quan điểm, theo số liệu thống kê của Tổng cục Thuế, trong giai đoạn 2015 - 2021 có tổng số 1.281 lượt doanh nghiệp trích lập quỹ với tổng số tiền hơn 23.000 tỷ đồng. Trong đó, số sử dụng trên 14.000 tỷ đồng chiếm khoảng 60%.

"Có thể thấy rằng, số doanh nghiệp đã thực hiện trích lập quỹ khá khiêm tốn. Chỉ một số doanh nghiệp lớn như Viettel, PVN, VNPT... có khả năng trích lập quỹ với số tiền tương đối lớn. Về việc trích lập và sử dụng quỹ hiện nay có vướng mắc, khó khăn", ông Huỳnh Thành Đạt nhấn mạnh.

Theo đó, thực hiện Nghị quyết số 03 của Quốc hội và Nghị quyết số 11 của Chính phủ để tháo gỡ một số khó khăn, vướng mắc này, Bộ Khoa học và Công nghệ đã ban hành Thông tư số 05/2022 để hướng dẫn sử dụng quỹ phát triển khoa học công nghệ của các doanh nghiệp. Thông tư này đã bãi bỏ các quy định cứng nhắc, không đúng với tinh thần, tôn trọng vai trò tự chủ của doanh nghiệp trong hoạt động quyết định hướng nội dung nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, trong đó việc tổ chức quản lý nhiệm vụ khoa học công nghệ tại doanh nghiệp sử dụng quỹ này.

Về vấn đề nhiệm vụ khoa học công nghệ dừng thực hiện, Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt cho biết, báo cáo số 2273 của Bộ Khoa học và Công nghệ ngày 26/9/2022 gửi Đoàn giám sát của Quốc hội về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, trong cả giai đoạn 2016 - 2021 có 86 nhiệm vụ khoa học công nghệ cấp quốc gia, chiếm 4% tổng số nhiệm vụ được xử lý dừng thực hiện theo quy định, vì các nguyên nhân khách quan, chủ quan.

"Bộ đã có báo cáo thông tin chi tiết về việc xử lý đối với từng nhiệm vụ này. Bộ cũng rất mong các vị đại biểu Quốc hội ghi nhận quan điểm về tính đặc thù của hoạt động nghiên cứu khoa học công nghệ. Đó là không thể nào 100% nhiệm vụ, đề tài nghiên cứu đều thành công. Vì nghiên cứu khoa học là hoạt động dấn thân, thám hiểm của các nhà khoa học vào các vấn đề, lĩnh vực có tính chất mới, do đó ngay cả một hướng nghiên cứu không thành công cũng xin xem là sự đóng góp có giá trị cho việc phát triển khoa học và công nghệ", ông Huỳnh Thành Đạt nhấn mạnh.