Du lịch đến huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn, người ta thường nói nhiều tới đỉnh núi Mẫu Sơn có những ngày tuyết rơi vào mùa đông, nhưng ít ai biết rằng nơi đây nhiều điểm đến khác, tuyệt đẹp và kỳ thú. Một trong số đó là mỏ than Na Dương, nơi có những hóa thạch thực vật đã 30 triệu năm.

TRŨNG NA DƯƠNG: "CỬA SỔ" NHÌN VÀO HỆ SINH THÁI EOCENE

Mỏ than Na Dương bắt đầu được khai thác từ năm 1959, đến nay đã có 66 năm hoạt động. Theo kỹ sư địa chất Hoàng Tiến Đạt, cán bộ phòng kỹ thuật Công ty Than Na Dương, than đá hình thành từ quá trình vùi lấp các cánh rừng trong lòng đất, trải qua hàng triệu năm dưới điều kiện yếm khí, áp suất và nhiệt độ cao. Tại mỏ than Na Dương, trong quá trình khai thác than, các công nhân đã phát hiện ra nhiều mẫu hóa thạch có niên đại từ 5 đến 40 triệu năm. Hàng nghìn hóa thạch thân cây được tìm thấy, cùng với nhiều hóa thạch động vật đã mở ra chuỗi nghiên cứu về hệ sinh thái cổ tại khu vực.

Trũng Na Dương, nơi mỏ than tọa lạc, là một vùng trũng cổ lớn, hình thành qua vận động địa chất hàng trăm triệu năm, được ví như lòng chảo khổng lồ. Đây là nơi lộ thiên trầm tích Đệ tam, có niên đại khoảng 33 triệu năm, là nơi chứa đựng các di tích hóa thạch phong phú bậc nhất Việt Nam và khu vực Đông Nam Á. 

Ông Đạt cho biết các nhà khoa học đã nghiên cứu hóa thạch thực vật được xác định qua bào tử, phấn hoa, dấu vết in lá, thân, quả, thể hiện sự tồn tại của rừng ẩm nhiệt đới và cận nhiệt đới. Các loài được ghi nhận gồm họ cử, họ long não, họ dâu tằm, thị, đa. Ngoài ra, còn tìm thấy quần thể thân gỗ hóa thạch, có cây cao tới hàng chục mét. Hóa thạch động vật tại trũng Na Dương cũng rất phong phú, gồm động vật thân mềm, động vật có xương sống như cá, rùa, cá sấu và các loài thú có vú như tê giác, linh trưởng, thú than. Những loài thú than này có đặc điểm giống lợn, sống bán thủy sinh tại các vùng đầm lầy nước nông.

Khoảng 23 triệu năm trước, khu vực này từng bị ngập mặn cục bộ và dần trở thành hồ sâu, khiến nhiều loài tuyệt chủng. Trũng Na Dương được các ấn phẩm khoa học quốc tế đánh giá là “cửa sổ” nhìn vào hệ sinh thái Eocene của Đông Nam Á, là chìa khóa giúp hiểu quá trình tiến hóa của các bồn trũng kỷ Paleocene. Quan hệ địa lý - sinh học giữa các quần thể động vật có vú Eocene từ Na Dương và châu Âu cũng cho thấy Đông Nam Á là vùng nguồn cho sự phân tán xuyên lục địa.

Hiện nay, Công ty Than Na Dương và chính quyền địa phương phối hợp với Công viên địa chất Lạng Sơn đang xây dựng khu tham quan mang tên “Thế giới đầm hồ Na Dương”. Dự án này bao gồm các hạng mục như đài quan sát, bãi đỗ xe, nhà chờ, đường tham quan và bảo tàng hóa thạch ngoài trời với nhiều mẫu hóa thạch thực vật, động vật có giá trị, phục vụ du khách và giới nghiên cứu.

ĐỘC ĐÁO THÁC BẢN KHIẾNG

Du lịch đến huyện Lộc Bình, người ta thường nói nhiều tới đỉnh núi Mẫu Sơn với phong cảnh mù sa, đặc biệt có những ngày tuyết rơi vào mùa đông, nhưng ít ai biết rằng nơi đây có rất nhiều điểm tuyệt đẹp và kỳ thú khác. Địa hình núi đá vôi trùng điệp cùng các đứt gãy địa chất đã tạo nên hệ thống khe suối và thác nước phong phú tại khu vực này.

Nằm cách trung tâm thành phố Lạng Sơn khoảng 32km, thác Bản Khiếng là một trong những kỳ quan thiên nhiên nằm ở độ cao trên 1.000m so với mực nước biển, bắt nguồn từ dãy núi Mẫu Sơn – nơi quanh năm sương phủ và khí hậu mát mẻ. Thác dài hơn 1.300m, gồm ba tầng chính, mỗi tầng thác có độ cao từ 2 - 8 m, được ngăn cách nhau bởi các khoảng ghềnh đá và thềm tự nhiên. Hai tầng thác trên cùng mở rộng thành những hồ nước nông, trong vắt như ngọc, nước xanh biếc nhìn thấy rõ cả nền đá phía dưới. Tầng cuối cùng đổ xuống hồ nước sâu khoảng 1 - 2m, lòng hồ rải sỏi và đá cuội, tạo nên lớp lọc tự nhiên giữ cho dòng nước luôn tinh khiết.

Dọc theo lòng thác, nhiều dòng suối nhỏ len lỏi qua các kẽ đá, tạo âm thanh róc rách dễ chịu và cảnh quan nên thơ, hoang sơ. Bao quanh là thảm thực vật phong phú của rừng nguyên sinh, góp phần điều hòa khí hậu và bảo tồn hệ sinh thái bản địa. Trong tương lai, nếu được đầu tư đúng hướng, thác Bản Khiếng hoàn toàn có thể phát triển thành khu du lịch sinh thái - nghỉ dưỡng quy mô lớn, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương, tạo sinh kế bền vững cho người dân bản địa, đồng thời là điểm nhấn đặc sắc trong bản đồ du lịch vùng Đông Bắc.

Cả Mẫu Sơn, thác Bản Khiếng và Trũng Na Dương đều là những điểm đến nằm trong một khu vực rộng lớn, đó là khối đá vôi Bắc Sơn, độ cao trung bình 400 - 700m so với mực nước biển, thuộc vùng khí hậu ôn đới, quanh năm mát mẻ, không khí trong lành. Ông Hoàng Xuân Thuận, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến Đầu tư, Thương mại và Du lịch tỉnh Lạng Sơn, cho biết toàn bộ khu vực núi đá Bắc Sơn đã trở thành Công viên địa chất toàn cầu Lạng Sơn. Công viên địa chất Lạng Sơn được thành lập năm 2021, trải dài trên phạm vi 8 huyện, thành phố (diện tích 4.842 km2, dân số khoảng 627.000 người), sở hữu nhiều di khảo cổ có giá trị mang tính quốc tế.

Các nhà khảo cổ học đã phát hiện những di khảo cổ có niên đại cách ngày nay từ 30.000 - 40.000 năm tại hang Thẩm Khuyên, Kéo Lèng. Tại di chỉ Mai Pha cũng tìm thấy hàng chục nghìn mảnh gốm, công cụ đá, đồ trang sức có niên đại từ 3.500 - 5.000 năm. Ngày 30/11/2023, Ủy ban Nhân dân tỉnh Lạng Sơn phối hợp với Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam (Bộ Ngoại giao) hoàn thiện Hồ sơ đề nghị công viên địa chất Lạng Sơn là Công viên địa chất toàn cầu UNESCO, sau đó, đệ trình lên Tổ chức Giáo dục, Khoa học, Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO).

KHAI THÁC DU LỊCH ĐỊA CHẤT VÀ CỔ SINH HỌC

Vào tháng 9/2024, trong khuôn khổ Hội nghị Quốc tế lần thứ tám Mạng lưới Công viên địa chất toàn cầu UNESCO khu vực châu Á - Thái Bình Dương, Hội đồng Công viên địa chất Toàn cầu UNESCO đã biểu quyết công nhận Công viên địa chất Lạng Sơn là Công viên địa chất toàn cầu UNESCO. 

Ngày 2/6/2025 tại Trụ sở  ở Paris (Cộng hòa Pháp), UNESCO đã trao bằng công nhận Công viên địa chất toàn cầu UNESCO cho Công viên địa chất Lạng Sơn của Việt Nam. 

Với sự công nhận này, Công viên địa chất Lạng Sơn trở thành Công viên địa chất toàn cầu thứ tư ở Việt Nam sau Công viên địa chất toàn cầu Cao nguyên đá Đồng Văn, tỉnh Hà Giang, Công viên địa chất toàn cầu non nước Cao Bằng và Công viên địa chất Đắk Nông.

Ông Thuận cho biết nhằm khai thác Công viên địa chất Lạng Sơn vào phục vụ du lịch, đến nay đã thiết lập 38 điểm tham quan, với 4 tuyến du lịch gồm: tuyến một “Khám phá thế giới thượng ngàn”; tuyến hai “Hành trình về miền thiên giới”; tuyến ba “Cuộc sống dân dã nơi trần thế”; tuyến bốn “Đường đến thủy cung”. Thời gian qua, Trung tâm Xúc tiến Đầu tư, Thương mại và Du lịch tỉnh Lạng Sơn tích cực kết nối, làm việc với Công ty lữ hành, nhà đầu tư lĩnh vực du lịch nhằm xúc tiến đầu tư, phát triển các tour du lịch Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn.

Chia sẻ thêm, bà Hoàng Thị Thúy, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân huyện Lộc Bình, cho hay Đề án phát triển du lịch huyện Lộc Bình đưa ra nhu cầu vốn đầu tư du lịch trên địa bàn huyện đến năm 2025 thu hút được khoảng 7.000 tỷ đồng; giai đoạn 2026 - 2030 thu hút được khoảng 10.000 tỷ đồng. Tuy nhiên đến nay, dự án Khu du lịch sinh thái thác Bản Khiếng mới đầu tư 25 tỷ đồng trong số 50 tỷ đồng theo phê duyệt. Đối với dự án Quần thể khu du lịch sinh thái, cáp treo Mẫu Sơn đã được phê duyệt tổng mức đầu tư 7.352 tỷ đồng, nhưng hiện nay dự án đang tạm dừng thi công.

Theo bà Thúy, huyện Lộc Bình có các điểm nằm trong tuyến 4 vùng công viên địa chất gồm: điểm đứt gẫy xuyên thời gian xã Khánh Xuân; di tích Đồn Pháp xã Mẫu Sơn; toàn cảnh Mẫu Sơn xã Mẫu Sơn; thế giới đầm hồ khu vực Trũng Na Dương, thị trấn Na Dương và Thác Bản Khiếng xã Mẫu Sơn và xã Hữu Khánh. Hiện Lộc Bình vẫn đang triển khai và hoàn thiện các điểm tham quan của Công viên địa chất Lạng Sơn. Kỳ vọng sau khi hoàn thành, đầu tư bổ sung các hạng mục theo chương trình của Công viên địa chất, các điểm tham quan sẽ thu hút đông đảo khách du lịch đến trải nghiệm.

Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 23-2025 phát hành ngày 09/06/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:  

https://postenp.phaha.vn/tap-chi-kinh-te-viet-nam/detail/1440