Bộ Nông nghiệp và Môi trường vừa hoàn thiện và trình Chính phủ Đề án “Phòng, chống sạt lở đất, lũ quét miền Trung và miền núi phía Bắc”, nhằm ứng phó với tình hình thiên tai ngày càng nghiêm trọng do biến đổi khí hậu, hướng tới giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản, đồng thời đảm bảo phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại các khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.

Dự kiến phạm vi thực hiện đề án tại 22 tỉnh, thành phố thuộc khu vực miền Trung và miền núi phía Bắc, gồm: Điện Biên, Lai Châu, Sơn La, Lào Cai, Lạng Sơn, Cao Bằng, Tuyên Quang, Quảng Ninh, Bắc Ninh, Thái Nguyên, Phú Thọ, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Trị, Huế, Đà Nẵng, Quảng Ngãi, Khánh Hòa, Lâm Đồng, Gia Lai, Đắk Lắk.

LŨ QUÉT, SẠT LỞ VỚI TẦN SUẤT, QUY MÔ VÀ MỨC ĐỘ NGUY HIỂM GIA TĂNG

Trong những năm gần đây, các hiện tượng sạt lở đất và lũ quét tại miền Trung và miền núi phía Bắc diễn ra với tần suất, quy mô và mức độ nguy hiểm gia tăng.

Đặc biệt sạt lở đất, lũ quét là các loại hình thiên tai nguy hiểm, có sức tàn phá lớn, thường xuyên xảy ra vào mùa mưa lũ hằng năm tại khu vực miền Trung và miền núi phía Bắc gây thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản của nhân dân.

Từ năm 2020 đến năm 2025, nhiều vụ sạt lở nghiêm trọng đã gây thiệt hại lớn về người và tài sản, tiêu biểu như: vụ sạt lở tại thủy điện Rào Trăng 3 (Thừa Thiên Huế), vụ vùi lấp Trạm Kiểm lâm Tiểu khu 67, sạt lở tại xã Trà Leng (Quảng Nam), hay lũ quét ở Tây Nguyên và miền núi phía Bắc sau bão số 3 (Yagi) năm 2024 khiến hàng trăm người chết hoặc mất tích.

Năm 2020, sạt lở đất đá tại công trường xây dựng thủy điện Rào Trăng 3, xã Phong Xuân, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế đã vùi lấp 17 người; tại Trạm Kiểm lâm thuộc Tiểu khu 67 (huyện Phong Điền) đã vùi lấp 13 người; tại khu vực đóng quân của Đoàn Kinh tế quốc phòng 337 (Quân khu 4), thuộc xã Hướng Phùng, huyện Hướng Hoá, tỉnh Quảng Trị đã vùi lấp 22 người; tại xã Trà Leng, huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam đã vùi lấp 15 nhà dân với 10 người chết và mất tích 13 người,...

Năm 2023, lũ quét, sạt lở đất đã làm 22 người chết, đặc biệt sạt lở đất đã
xảy ra trên diện rộng ở khu vực Tây Nguyên như: thành phố Đà Lạt, đèo Bảo Lộc, tỉnh Lâm Đồng; khu vực lòng hồ thủy điện Đắk Sin 1, thôn 14, xã Đắk Sin, huyện Đắk R’lấp, tỉnh Đắk Nông.

Năm 2024, sạt lở đất tại xã Chiềng Nơi, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La làm 06 người chết; tại bản Mường Pồn 1, xã Mường Pồn, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên làm 07 người chết, mất tích; tại thôn Tả Mò, xã Yên Định, huyện Bắc Mê, tỉnh Hà Giang làm 11 người chết, 4 người bị thương.

Sạt lở đất, lũ quét sau bão số 3 (Yagi) tại khu vực miền núi phía Bắc làm
265 người chết, mất tích, đặc biệt: lũ quét, lũ bùn đá ngày 10/9 tại thôn Làng Nủ, xã Phúc Khánh, huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai làm 67 người chết, mất tích; sạt lở đất trưa ngày 10/9 tại thôn Nậm Tông, xã Nậm Lúc, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai làm 18 người chết, mất tích.

Sạt lở đất sáng ngày 09/9 tại xã Ca Thành, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng làm 31 người chết, mất tích; sạt lở đất rạng sáng 09/9 tại xóm Lũng Súng, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng làm 11 người chết, mất tích.

Năm 2025, tuy chưa bước vào mùa mưa lũ chính vụ, nhưng sạt lở đất đã
xảy ra nhiều nơi như: tại thôn Tẩn Lượt, xã Đồng Phúc, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn ngày 18/5/2025 đã xảy ra trận lũ quét làm 2 người chết, 3 người mất tích. Bão số 1 (Wutip) tuy không đổ bộ trực tiếp vào đất liền Việt Nam nhưng đã gây mưa lớn, lũ, ngập lụt trên diện rộng làm 07 người chết, 01 người bị thương.

Đặc biệt trong những ngày gần đây mưa lớn đã gây lũ ống, lũ quét, sạt lở đất, ngập lụt, thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản, cơ sở hạ tầng, ảnh hưởng lớn đến sản xuất và đời sống của Nhân dân tại các tỉnh: Điện Biên, Sơn La và Nghệ An…

GIẢM THIỂU THIỆT HẠI, NÂNG CAO NĂNG LỰC PHÒNG, CHỐNG THIÊN TAI, THÍCH ỨNG BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU

Trước thực trạng trên, Đề án đã được xây dựng dựa trên quá trình thu thập dữ liệu từ các tỉnh, tham vấn chuyên gia và học hỏi kinh nghiệm quốc tế.

Từ tháng 1/2025, Bộ đã ban hành Chương trình hành động và lấy ý kiến các bộ, ngành, địa phương. Đến nay, đa số các đơn vị liên quan đã hoàn thành việc góp ý, tạo cơ sở hoàn thiện dự thảo trình Chính phủ.

Mục tiêu tổng thể của Đề án là giảm thiểu thiệt hại do sạt lở đất, lũ quét gây ra; đảm bảo an toàn cho người dân; nâng cao năng lực phòng, chống thiên tai và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Cụ thể đến năm 2030, 100% các tỉnh trong vùng nguy cơ sẽ hoàn thành bản đồ phân vùng tỷ lệ 1:50.000, các xã trọng điểm có bản đồ tỷ lệ 1:10.000; hệ thống cảnh báo hiện đại sẽ bao phủ các vùng có nguy cơ cao.

Đến năm 2035, hệ thống quan trắc, dự báo cảnh báo và truyền tin sạt lở đất, lũ quét được đầu tư, hiện đại hóa; tỷ lệ tự động hóa trên toàn mạng lưới trạm đạt trên 95% đối với các trạm khí tượng, đo mưa.

Những khu vực có nguy cơ cao xảy ra lũ quét, sạt lở đất đều được cảnh báo kịp thời và được hướng dẫn kỹ năng ứng phó khi xảy ra sạt lở đất, lũ quét. 100% cơ quan hành chính các cấp, tổ chức và hộ gia đình vùng ảnh hưởng thường xuyên của sạt lở đất, lũ quét được tiếp nhận đầy đủ thông tin, tài liệu và hiểu biết kỹ năng phòng tránh sạt lở đất, lũ quét.

Tờ trình đề án cũng nhấn mạnh việc chủ động sắp xếp lại dân cư, di dời dân cư ra khỏi khu vực có nguy cơ cao xảy ra lũ quét, sạt lở đất. Phấn đấu đến hết năm 2026, 100% các khu vực nguy cơ cao chưa có điều kiện bố trí di dân có phương án sơ tán khẩn cấp đến nơi an toàn khi phát hiện có nguy cơ xảy ra sạt lở đất, lũ quét; 100% các điểm, khu vực có khu vực nguy cơ cao sạt lở đất, lũ quét được cắm biển cảnh báo.

Cùng với đó từng bước hoàn thiện hệ thống cơ sở hạ tầng phòng, chống sạt lở đất, lũ quét, đồng bộ với phát triển cơ sở hạ tầng khác. Phấn đấu đến năm 2035, các khu dân cư tập trung cấp thôn, bản; khu vực có công trình hạ tầng thiết yếu, quan trọng như: trụ sở cơ quan, trường học, bệnh viện, công trình viễn thông, năng lượng, nhà máy nước, công trình giao thông… nằm trong khu vực nguy hiểm, có nguy cơ rủi ro rất cao được đầu tư xây dựng công trình phòng, chống lũ quét, sạt lở đất.

Đề án cũng đề ra mục tiêu sẽ ứng dụng được các công nghệ mới, tiên tiến như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, viễn thám, hệ thống thông tin địa lý, thiết bị bay không người lái trong công tác phòng, chống thiên tai sạt lở đất, lũ quét.

Các nhóm giải pháp chính bao gồm: Rà soát, hoàn thiện chính sách, pháp luật; Xây dựng bản đồ chi tiết nguy cơ sạt lở, lũ quét; Hiện đại hóa hệ thống cảnh báo và quan trắc; Di dời dân cư khỏi vùng nguy hiểm; Phát triển rừng đầu nguồn; Ứng dụng công nghệ hiện đại như AI, Internet vạn vật (IoT)…

Tổng kinh phí thực hiện Đề án dự kiến là 161.000 tỷ đồng huy động từ ngân sách nhà nước, Quỹ phòng chống thiên tai và các nguồn xã hội hóa.

Cơ chế phối hợp cũng được phân công rõ ràng. Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì điều phối, xây dựng bản đồ, hoàn thiện pháp luật và vận hành hệ thống cảnh báo. Các bộ, ngành khác như Tài chính, Xây dựng, Quốc phòng, Khoa học và Công nghệ hỗ trợ về tài chính, quy hoạch, đào tạo và công nghệ. UBND các tỉnh, thành chịu trách nhiệm tổ chức điều tra, di dời dân cư và triển khai các công trình phòng chống tại địa phương.

Việc trình Đề án lần này là bước đi quan trọng nhằm hiện thực hóa Nghị quyết 01/NQ-CP năm 2025 về hiện đại hóa hệ thống khí tượng thủy văn và nâng cao năng lực ứng phó với biến đổi khí hậu là một trong những thách thức lớn nhất hiện nay.