Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, giá trị xuất khẩu rau quả năm 2022 đạt 3,34 tỷ USD, giảm 5,9% so với năm 2021. Trong đó, xuất khẩu rau quả tươi, đông lạnh đạt 2,32 tỷ USD; rau quả chế biến đạt 1,014 tỷ USD. Tỷ trọng xuất khẩu rau quả chế biến trong tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả từ 26% trong năm 2021 (923 triệu USD/3,52 tỷ USD) đã tăng lên đạt 30,4% năm 2022 (1,014 tỷ USD/3,34 tỷ USD).

TĂNG TRƯỞNG MẠNH Ở EU VÀ HOA KỲ

Trong khi phần lớn rau quả tươi của Việt Nam khi xuất khẩu có đích đến là thị trường Trung Quốc, thì nhóm sản phẩm rau quả chế biến lại đang tăng trưởng nhanh ở những thị trường xa, đặc biệt là EU và Hoa Kỳ.

Điều này dễ lý giải, do trái cây và rau là những mặt hàng nhanh hỏng, thời gian bảo quản rất ngắn, nên chỉ thích hợp lưu thông và tiêu thụ ở các thị trường gần.

Với thị trường châu Âu, Hoa Kỳ, rau quả tươi rất khó để vượt qua hành trình tàu biển kéo dài cả tháng. Nếu vận chuyển bằng máy bay thì cước phí vận chuyển quá cao. Trong khi đó, trái cây đã chế biến đóng hộp, nước ép trái cây đóng chai có thời gian sử dụng 1-2 năm, giúp vượt qua những thách thức vận chuyển dài ngày.

Theo Ủy ban Thương mại Quốc tế Hoa Kỳ, nhập khẩu hàng rau quả chế biến của Hoa Kỳ năm 2022 vào khoảng 11 tỷ USD, trong đó từ Việt Nam là 280 triệu USD. Trong 3 năm qua, giá trị xuất khẩu rau quả chế biến của Việt Nam sang Hoa Kỳ tăng trưởng mạnh, với mức tăng 30-45% mỗi năm.

Tốc độ tăng trưởng ở mức cao của rau quả chế biến nhập khẩu từ Việt Nam, cho thấy các sản phẩm này của Việt Nam đang dần đáp ứng được các yêu cầu của người tiêu dùng Hoa Kỳ. Tuy nhiên, rau quả chế biến từ Việt Nam trong tổng nhập khẩu của Hoa Kỳ vẫn còn chiếm tỷ trọng rất thấp. Đây là cơ hội lớn để các doanh nghiệp tăng xuất khẩu hàng rau quả chế biến tới thị trường Hoa Kỳ.

Với thị trường châu Âu, Ông Trần Văn Công - Tham tán nông nghiệp Việt Nam tại châu Âu nhận định: Trong thời gian qua, các doanh nghiệp rau quả Việt Nam có quy mô lớn, công nghệ sản xuất hiện đại đã làm tốt công tác chế biến sản phẩm để thâm nhập thị trường châu Âu. Trong nhóm sản phẩm chế biến xuất khẩu sang EU, các sản phẩm nước ép trái cây, nước ép đông lạnh chiếm tỉ trọng lớn.

Thông tin từ Cơ quan thống kê châu Âu (Eurostat) cho thấy, nhập khẩu hàng rau quả chế biến của Hà Lan trong 9 tháng đầu năm 2022 đạt 2,2 triệu tấn, trị giá 2,7 tỷ Eur (tương đương 2,9 tỷ USD), tăng 10,8% về lượng và tăng 20,8% về trị giá so với cùng kỳ năm 2021.

Hà Lan tăng mạnh nhập khẩu hàng rau quả chế biến từ Việt Nam trong 9 tháng đầu năm 2022, đạt 11 nghìn tấn, trị giá 40,3 triệu Eur (tương đương 43,1 triệu USD), tăng 30,3% về lượng và tăng 88,8% về trị giá so với cùng kỳ năm 2021. Mặc dù tăng mạnh nhập khẩu từ Việt Nam, nhưng tỷ trọng nhập khẩu từ Việt Nam vẫn còn rất thấp, chỉ chiếm 0,5% tổng lượng nhập khẩu rau quả chế biến vào Hà Lan.

Cũng theo Eurostat, nhập khẩu hàng rau quả chế biến của EU trong năm 2022 đạt gần 19 triệu tấn, trị giá 26 tỷ Eur (tương đương 12,5 tỷ USD). Thị trường trái cây và rau quả chế biến thế giới dự báo đạt khoảng 392 tỷ USD vào năm 2025.

Như vậy, có thể thấy trên thị trường rau quả chế biến thế giới, rau quả chế biến Việt Nam chiếm tỷ trọng quá nhỏ. Chính vì vậy, các chuyên gia ngành rau quả cho rằng, sản phẩm rau quả chế biến của Việt Nam còn nhiều dư địa để mở rộng thị phần xuất khẩu trên toàn cầu.

CẦN THÚC ĐẨY ĐẦU TƯ CHẾ BIẾN TRÁI CÂY

Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, sản lượng trái cây và rau thu hoạch hàng năm tại Việt Nam đạt trên dưới 31 triệu tấn. Tuy nhiên, sản lượng đưa vào chế biến mới chỉ đạt khoảng 4,5 triệu tấn, chiếm 12 - 17% trong tổng sản lượng rau quả cả nước.

Điều này khiến 76% rau quả xuất khẩu vẫn đang ở dạng tươi hoặc sơ chế bảo quản là chủ yếu. Trong khi nhu cầu ăn uống của người dân trên toàn thế giới nói chung, châu Âu nói riêng đang nghiêng về sử dụng trái cây, rau củ đã qua chế biến. Đây là nguyên nhân khiến kim ngạch xuất khẩu rau quả Việt Nam chỉ chiếm tỷ trọng thấp.

Cả nước Việt Nam hiện có 150 nhà máy chế biến rau quả công nghệ hiện đại công suất chế biến đạt gần 1,1 triệu tấn/năm, chỉ chế biến được khoảng 8 - 10% sản lượng trái cây, rau củ mỗi năm. Ngoài ra, 3,4 triệu tấn được chế biến bởi 7.500 cơ sở chế biến bảo quản trái cây quy mô siêu nhỏ, hộ gia đình, những sản phẩm này khó đáp ứng chất lượng cho xuất khẩu.

Ông Nguyễn Văn Thứ, Tổng Giám đốc Công ty CP Thực phẩm G.C cho hay  phát triển ngành trái cây, rau quả theo hướng chế biến không chỉ giúp kiểm soát được giá thành, mà còn nâng giá trị hàng hóa lên gấp 3 - 4 lần so với mặt hàng tươi. Đặc biệt hoạt động này còn giúp tăng thời gian bảo quản nông sản, giải thoát tình trạng dư thừa cục bộ nguồn cung.

Tuy nhiên để làm được điều này đòi hỏi chi phí đầu tư không nhỏ, trong khi đa phần doanh nghiệp chế biến rau quả quy mô vốn rất nhỏ (hơn 80% số cơ sở dưới 2 tỷ đồng), không được ưu tiên về mặt bằng sản xuất; Công tác bảo quản sau thu hoạch của người nông dân chưa chú trọng dẫn tới tổn thất sau thu hoạch hơn 20%...

Nhiều doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực chế biến trái cây sau thu hoạch phản ánh, chỉ khoảng 30% doanh nghiệp có khả năng tiếp cận vốn ngân hàng, những đơn vị còn lại quy mô vừa và nhỏ nên việc tiếp cận vốn vay không hề dễ dàng, cơ chế chính sách, mức hỗ trợ thấp.

Ông Nguyễn Mạnh Hùng, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty CP Nafoods, cho rằng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Công Thương cần đề xuất cấp thẩm quyền để có nguồn ngân sách tập trung ưu tiên hỗ trợ doanh nghiệp vay ưu đãi đầu tư vào hệ thống kho lạnh và đầu tư đổi mới công nghệ, phát triển các nhà máy chế biến rau quả. Khi đầu tư nhà máy, doanh nghiệp cũng cần các cơ quan chức năng quản lý quy hoạch vùng trồng hợp lý, tránh tình trạng có nhà máy lại không có nguyên liệu.

Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam Đặng Phúc Nguyên đề xuất, thời gian tới Chính phủ, các bộ, ngành cần hỗ trợ địa phương quy hoạch khu chế biến và có chính sách khuyến khích đầu tư; hỗ trợ về nguồn vốn cũng như chuyển giao công nghệ...

Ðặc biệt, cần có các hỗ trợ về vốn, kết nối giữa nông dân và doanh nghiệp xây dựng mô hình liên kết hiệu quả và bền vững tại vùng nguyên liệu; Tăng cường quản lý vùng trồng, quản lý chất lượng vật tư, cây giống và cả quá trình sản xuất, chế biến để đảm bảo chất lượng sản phẩm.