Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khu vực châu Âu thời gian qua đã thực hiện nghiên cứu tại 14 quốc gia, chủ yếu ở Đông Âu và Trung Á, cho thấy thuốc kháng sinh thường được kê đơn cho những bệnh như cảm lạnh (24%), các triệu chứng giống cúm (16%), viêm họng (21%) và ho (18%). Ngoài ra, ở tất cả 14 nước này, hơn 30% trong số khoảng 8.200 người được hỏi ý kiến cho biết đã sử dụng thuốc kháng sinh mà không có đơn thuốc. Ở một số quốc gia, hơn 40% thuốc kháng sinh được sử dụng mà không có khuyến nghị của bác sỹ.

BỐN MỤC TIÊU CỤ THỂ CỦA VIỆT NAM

Mỗi năm thế giới có khoảng 700.000 người tử vong do kháng thuốc. Dự báo, đến năm 2050, cứ 3 giây sẽ có 1 người tử vong do các siêu vi khuẩn kháng thuốc, tương đương với khoảng 10 triệu người mỗi năm. Khi đó, thậm chí các bệnh thông thường như ho, hay chỉ một vết cắt trên da cũng có thể gây tử vong. Theo WHO, mặc dù kháng thuốc kháng sinh là một hiện tượng tự nhiên nhưng sự phát triển và lây lan của siêu vi khuẩn đang tăng nhanh do tình trạng lạm dụng thuốc kháng sinh, khiến việc điều trị các bệnh nhiễm trùng trở nên khó khăn hơn.

WHO cho rằng người dân có thể chưa hiểu hết về thuốc kháng sinh, theo đó họ có thể dùng sai mục đích. Nghiên cứu trên cho thấy cần nâng cao nhận thức cho người dân về thuốc kháng sinh. Do đó, chủ đề của Tuần lễ nâng cao nhận thức về kháng sinh thế giới (WAAW) diễn ra từ ngày 18 -24/11 vừa qua là “Cùng nhau ngăn chặn tình trạng kháng thuốc,” nhấn mạnh sự cần thiết phải thực hiện các biện pháp can thiệp đa ngành để bảo vệ hiệu quả của thuốc kháng sinh.

Tại Việt Nam, hiện đã xuất hiện vi khuẩn đa kháng (kháng 2 nhóm kháng sinh) và toàn kháng (kháng với tất cả kháng sinh). Chính vì vậy, trong khi tại nhiều nước, việc sử dụng kháng sinh thế hệ 1 vẫn điều trị hiệu quả, tại Việt Nam đã phải dùng kháng sinh thế hệ 3 và 4.

Ở nước ta cũng có nhiều loại vi khuẩn thông dụng, nguy hiểm, nhưng có tỷ lệ kháng thuốc cao đến rất cao, như nhóm vi khuẩn E.coli (vi khuẩn đường ruột), tỷ kháng thuốc lên tới 40%, thậm chí có địa phương lên đến 70%, kháng cả kháng sinh mạnh nhất là colistin. Hay như vi khuẩn A.baumannii, vi khuẩn gây nhiễm khuẩn bệnh viện, tỷ lệ kháng với hầu hết các loại kháng sinh lên đến trên 90%...

Nhận thức được tầm quan trọng của phòng, chống kháng thuốc, từ năm 2013 Bộ Y tế đã ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về phòng, chống kháng thuốc giai đoạn 2013 - 2020. Việt Nam là một trong 6 quốc gia đầu tiên trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương đã xây dựng và thực hiện kế hoạch hành động quốc gia về phòng, chống kháng thuốc và được cộng đồng quốc tế đánh giá cao.

Mới đây, Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Chiến lược quốc gia về phòng, chống kháng thuốc giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn đến năm 2045 (Quyết định số 1121/QĐ-TTg ngày 25/09/2023 của Thủ tướng Chính phủ). Chiến lược đã đặt ra mục tiêu chung là làm chậm sự tiến triển kháng thuốc và ngăn chặn, kiểm soát sự lây lan của các vi sinh vật kháng thuốc, đồng thời đảm bảo sự sẵn có, liên tục các thuốc kháng vi sinh vật và sử dụng thuốc kháng vi sinh vật hợp lý để điều trị hiệu quả các bệnh truyền nhiễm ở người, động vật, góp phần bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe con người, động vật, bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế, xã hội của đất nước.

Trên cơ sở mục tiêu chung, chiến lược đưa ra 4 mục tiêu cụ thể gồm: Nâng cao nhận thức của các cấp chính quyền địa phương và hiểu biết của nhân viên y tế, thú y và người dân về phòng, chống kháng thuốc; Củng cố hệ thống giám sát kháng thuốc để cảnh báo kịp thời về sự xuất hiện, lan truyền, mức độ và xu hướng kháng thuốc của các vi sinh vật; Giảm sự lan truyền của vi sinh vật và bệnh truyền nhiễm; Sử dụng thuốc kháng vi sinh vật ở người và động vật hợp lý, an toàn và có trách nhiệm.

MỐI ĐE DỌA CHUNG CỦA CẢ CỘNG ĐỒNG

Tại Hội nghị triển khai chiến lược quốc gia về phòng chống kháng thuốc và hưởng ứng "Tuần lễ thế giới nâng cao nhận thức về kháng thuốc" diễn ra tại Hà Nội mới đây, Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn nhận định kháng thuốc vẫn đang là mối lo ngại ở Việt Nam, bất chấp những tiến bộ khoa học đã đạt được trong 10 năm qua. Kháng thuốc đang đe dọa những thành quả mà thế giới đã đạt được trong các lĩnh vực chống lao, sốt rét, HIV và bệnh truyền nhiễm qua đường tình dục...

TS. Angela Pratt, đại diện tổ chức WHO tại Việt Nam cũng chia sẻ, Việt Nam nằm trong số các nước có tỷ lệ kháng thuốc cao do lạm dụng, sử dụng không hợp lý thuốc kháng vi sinh vật, đặc biệt là thuốc kháng sinh; hiệu thuốc bán thuốc kháng sinh không kê đơn và bác sĩ kê đơn thuốc kháng sinh không hợp lý. "Chúng tôi kêu gọi tất cả các thành phần trong xã hội cá nhân cùng chung tay thực hiện và hỗ trợ những sáng kiến của Chiến lược này nhằm bảo vệ sức khỏe của người dân cũng như sức khỏe của các thế hệ tương lai", Thứ trưởng Trần Văn Thuấn nói.

TS. Phùng Đức Tiến, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cũng đã đưa ra khuyến cáo: "Việt Nam đã cấm sử dụng kháng sinh kích thích tăng trưởng từ năm 2018, ban hành thông tư yêu cầu kê đơn đối với tất cả các loại kháng sinh sử dụng trên động vật kể từ năm 2020 và sẽ loại bỏ dần việc sử dụng kháng sinh điều trị dự phòng trong ngành chăn nuôi vào năm 2026. Đây là những nỗ lực cụ thể có thể giảm lượng sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi và giảm nguy cơ kháng kháng sinh ở cả động vật và con người. 

Nông dân có thể thúc đẩy các biện pháp phòng chống dịch bệnh để giảm thiểu nhu cầu sử dụng kháng sinh bao gồm quy trình chăn nuôi và phúc lợi động vật tốt như mô hình quản lý, chuồng trại, thức ăn và nước uống phù hợp; thực hiện an toàn sinh học hiệu quả và sử dụng vaccine tối ưu và phù hợp".

“Trong công cuộc quan trọng này, Tổ chức Y tế thế giới và các đối tác khác sẵn sàng hỗ trợ Chính phủ và người dân Việt Nam", TS. Angela Pratt chia sẻ. “Mỗi chúng ta đều có bổn phận ngăn chặn kháng thuốc tại Việt Nam. Thông điệp này rất cần lan tỏa đến mỗi người dân, bởi vi khuẩn kháng thuốc có thể không chừa ra bất cứ ai. Nó là mối đe dọa chung của cả cộng đồng”.

Theo đó, người dân chỉ nên dùng thuốc kháng sinh và các loại thuốc chống vi sinh vật khác do nhân viên có chuyên môn và thẩm quyền kê đơn, luôn tuân thủ theo lời khuyên của nhân viên y tế khi sử dụng kháng sinh; không bao giờ dùng chung hoặc sử dụng kháng sinh còn thừa của người khác; ngăn ngừa nhiễm trùng bằng cách rửa tay thường xuyên, chuẩn bị thức ăn hợp vệ sinh, tránh tiếp xúc gần với người bệnh, thực hành tình dục an toàn và tiêm chủng đầy đủ.