Câu hỏi này được các chuyên gia nhấn mạnh tại tọa đàm “Ngành kinh doanh báo chí ở Việt Nam - Những vấn đề và xu hướng sau đại dịch Covid-19” do Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS) phối hợp với Hội Truyền thông số Việt Nam tổ chức ngày 24/3.

Nhiều vấn đề về kinh tế báo chí ở Việt Nam trong thời kỳ chuyển đổi số, ứng dụng các công nghệ số vào hoạt động kinh doanh báo chí; các chính sách đóng góp vào quá trình sửa đổi Luật báo chí vào năm 2023-2024 để vừa quản lý báo chí, thúc đẩy hoạt động kinh tế báo chí phát triển... đã được các chuyên gia nêu ra, phân tích và kiến nghị giải pháp.

TÌM NHỮNG MÔ HÌNH KINH DOANH TẠO NGUỒN THU MỚI

Năm 2021, bất chấp bối cảnh Đại dịch Covid, "gã khổng lồ" ngành báo chí là The NewYork Times  đạt doanh thu 1,7 tỷ USD, chỉ qua hình thức đăng ký đọc tin tức trực tuyến (subscription). Trong các năm gần đây, hầu hết các cơ quan báo chí lớn trên thế giới (The NewYork Times, World Street Journal, Nikkei Asia, the Economist,..) đều ưu tiên coi đăng ký đọc tin là nguồn thu chính. 

Trong khi đó, thị trường báo chí ở Việt Nam, vốn dựa vào nguồn thu từ quảng cáo và dịch vụ truyền thông, trải qua khó khăn lớn do sụt giảm nguồn thu. Một số cơ quan báo chí bắt đầu thảo luận và thí điểm mô hình “đăng ký đọc tin” như một nguồn thu bổ sung và chuẩn bị cho sự chuyển hướng về lâu dài.

Ông Lê Đức Sảo, Phó Chủ tịch thường trực Hội truyền thông số Việt Nam (VDCA), nhấn mạnh nguồn tài chính cho hoạt động báo chí là vấn đề vô cùng quan trọng với cả các tờ báo cũng như nhà quản lý. Do vậy, vấn đề kinh doanh báo chí đã được đặt ra từ lâu. Các nước trên thế giới coi hoạt động kinh doanh báo chí là một ngành kinh tế mũi nhọn.

Tuy nhiên, báo chí thế giới nói chung và báo chí Việt Nam nói riêng hiện nay đang đứng trước nhiều khó khăn, thách thức, đặc biệt là sự cạnh tranh rất khốc liệt với mạng xã hội cả về nội dung thông tin và tài chính quảng cáo. Các mạng xã hội như Facebook, Google hiện đang chiếm phần rất lớn doanh thu quảng cáo (ở Việt Nam tỷ lệ này hơn 80%).

Do đó, theo các chuyên gia, vấn đề lớn nhất của báo chí hiện nay là tìm giải pháp và hướng đi để triển khai kinh doanh thành công. Hiện nay, ngoài doanh thu quảng cáo, một số tòa soạn tham gia dịch vụ xung quanh tờ báo như tổ chức sự kiện, truyền thông, tọa đàm hội thảo, bán thông tin trên báo chí...

Chia sẻ quan điểm này, ông Trương Trí Vĩnh, nguyên Giám đốc điều hành CafeF cũng thừa nhận, ngành báo chí đã và đang phải cạnh tranh với mạng xã hội ở mọi phương diện như: sản xuất, sản lượng, tốc độ phân phối, độ phủ người xem, độ sáng tạo và đổi mới cũng như mô hình kinh doanh… Theo ông Vĩnh, đến nay, mô hình kinh doanh của báo điện tử cơ bản là bán media nhưng đây lại là lợi thế tuyệt đối của mạng xã hội với lượng traffic lớn. Ngành báo chí đang thua về sức cạnh tranh với mạng xã hội.

Dẫn các báo cáo nghiên cứu gần đây cho thấy, lợi nhuận và doanh thu của báo chí đều giảm dần. Báo chí là ngành công nhiệp đang bị thu hẹp trong khi nhà đầu tư sẽ đầu tư vào ngành nào đang tăng trưởng mở rộng. “Chúng ta phải thừa nhận một tương lai sẽ chỉ còn một số ít hơn hiện tại những tờ báo còn tồn tại. Đó là những tờ báo đổi mới nhanh chóng, đặc sắc và thích nghi, có mô hình doanh thu và chi phí đầu tư hiệu quả. Các lãnh đạo báo chí sẽ phải tư duy như doanh nghiệp với những câu hỏi cơ bản như: sản xuất cái gì, bán cho ai, ở đâu, với chi phí bán hàng thế nào?...”, ông Vĩnh nói.

Một trong những thách thức lớn nhất và cơ bản nhất với báo chí, theo các chuyên gia, không đến từ vấn đề sản xuất nội dung mà là nguồn đầu tư dài hạn.

KHÁCH HÀNG THỰC SỰ CỦA TỜ BÁO LÀ ĐỘC GIẢ HAY NHÀ QUẢNG CÁO?

Hình thức đăng ký đọc tin tức trực tuyến (subscription) đã được dự báo sẽ mạnh và đã được chứng minh. Từ kinh nghiệm thành công của các tờ báo như The NewYork Times… ông Vĩnh chia sẻ, khi xây dựng subscription, điều đầu tiên nghĩ đến không phải là thu tiền mà là tạo ra một kênh phân phối chuyên biệt, phục vụ độc giả hiệu quả hơn… Tuy nhiên, các tờ báo hiện nay khi nói đến subscription đều xoay quanh vấn đề thu tiền. Rất nhiều tờ báo hiện nay theo mô hình kinh doanh sản xuất và lấy nhiều traffic để bán quảng cáo.

Ông Vĩnh nhấn mạnh, khách hàng thực sự của tờ báo sẽ phải là các độc giả. Khách hàng của đội ngũ kinh doanh là các nhà quảng cáo nhưng nhà quảng cáo đến với tờ báo vì độc giả. Tất tả các tờ báo thành công đều quay lại với độc giả, lấy độc giả làm trung tâm. Khi nắm được độc giả, các tờ báo có thể bán được media và các nhà quảng cáo sẵn sàng mua một tờ báo có uy tín, được độc giả tin tưởng. Đây mới là yếu tố cốt lõi và traffic chỉ là thước đo.

Theo các chuyên gia, sau tất cả thì cốt lõi vẫn là chất lượng nội dung bởi nếu không có bài báo tốt khiến người đọc trả tiền thì không có thể triển khai được bất kỳ hình thức nào. Đặc biệt, phải đặt độc giả làm trung tâm và khi giữ được độc giả thì có thể triển khai được các mô hình kinh doanh.

"Vấn đề đặt ra hiện nay với các cơ quan báo chí là làm thế nào để bán được thông tin và có nguồn thu từ độc giả. Một tờ báo có nguồn thu kinh tế, có thu hút người đọc chấp nhận và bỏ tiền mua hay không phụ thuộc chủ yếu vào thông tin cung cấp cho độc giả quan tâm", chuyên gia này nhấn mạnh.

Về nguyên tắc, báo chí phải tiến tới việc thu phí nhưng trong bối cảnh Việt Nam hiện nay, việc triển khai sẽ chưa hiệu quả, và rất khó.

"Báo chí hướng nhiều thứ nhưng quan trọng nhất là phải hướng đến người đọc, có nội dung hay. Muốn có nội dung hay phải có nhà báo giỏi, có công cụ hỗ trợ và phải có tiền. Có nhiều tiền chưa chắc đã làm được tờ báo hay nhưng muốn làm tờ báo hay, tờ báo tốt, sẽ phải có tiền”, ông Sảo nói.

Có thể thấy, báo chí đang khó khăn trên toàn thế giới. Do đó, các nguồn thu mới cho báo chí sẽ là doanh thu từ quảng cáo kỹ thuật số và từ độc giả (đăng ký đọc báo- trả tiền). Theo ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện IPS, ngành kinh doanh báo chí Việt Nam đối mặt với những khó khăn tương tự toàn cầu. Những trường hợp có doanh thu từ độc giả thành công vẫn đang là số ít và việc đi bằng “2 chân” vẫn là hướng đi ngắn hạn khả dĩ hơn.

Về ngắn hạn, ông Đồng cho rằng cần có giải pháp bảo vệ bản quyền cho sản phẩm báo chí, nếu không rất khó có thể thu tiền từ độc giả. Cùng với đó cần hỗ trợ chuyển đổi số cho cơ quan báo chí. Công nghệ số là vấn đề mấu chốt để đổi mới mô hình kinh doanh và vận hành của tòa soạn.