Thách thức xử lý rác thải công nghệ và các tấm pin năng lượng mặt trời

Thực tế này được đại biểu Quốc hội nêu khi thảo luận, cho ý kiến về Báo cáo của Đoàn Giám sát và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kết quả giám sát chuyên đề “việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành”.

DỰ KIẾN ĐẾN NĂM 2045 CÓ 128 NGHÌN TẤN TẤM PIN NĂNG LƯỢNG MẶT TRỜI THẢI

Thảo luận vấn đề này chiều ngày 28/10/2025, đại biểu Nguyễn Thị Huế, đoàn Thái Nguyên, cho rằng mặc dù Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và các văn bản hướng dẫn đã có quy định về thu gom chất thải đặc thù như: pin điện tử, tấm quang năng, gắn với trách nhiệm tái chế của nhà sản xuất nhưng thực tế hạ tầng thu gom, tái chế cho các loại chất thải này vẫn còn hạn chế.

“Thực tế cho thấy, rác thải công nghệ và pin năng lượng mặt trời đang nổi lên như một thách thức nghiêm trọng đối với môi trường toàn cầu. Sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ kéo theo lượng lớn thiết bị điện tử, linh kiện và tấm pin mặt trời hết hạn sử dụng, tạo ra các nguồn rác thải chứa nhiều kim loại nặng và hóa chất độc hại như: chì, thủy ngân, cadimi, crom… Những chất này có thể ngấm vào đất, nước gây ô nhiễm nghiêm trọng và ảnh hưởng đến sức khỏe như bị ung thư, rối loạn thần kinh, vô sinh…”, đại biểu Nguyễn Thị Huế nêu ý kiến.

Đáng chú ý, khi bị đốt thủ công, các linh kiện điện tử giải phóng khí dioxin, furan là chất cực độc gây ô nhiễm không khí. Bên cạnh đó, các chất thải này khó tái chế vì cấu tạo phức tạp, nhiều vật liệu dính kết khiến việc tách chiết tốn kém và nguy hiểm, nếu không có công nghệ phù hợp.

Thống kê, mỗi năm thế giới thải ra hàng chục triệu tấn rác điện tử nhưng chỉ một phần nhỏ được tái chế an toàn. Theo Liên Hợp quốc, năm 2022, thế giới tạo ra khoảng 62 triệu tấn rác thải điện tử, nhưng chỉ 17% được tái chế đúng cách.

Tại Việt Nam, phần lớn vẫn được xử lý thủ công hoặc chôn lấp, trong khi hệ thống thu gom, công nghệ tái chế và quy định pháp lý còn thiếu đồng bộ. Hiện nay, ở nước ta có 8 nhà máy sản xuất tấm quang năng, khoảng hơn 130 dự án nhà máy điện mặt trời quy mô lớn đang được vận hành. Theo báo cáo, dự kiến lượng tấm pin mặt Trời thải ra sẽ tăng từ 9000 tấn vào năm 2030 lên 128.000 tấn vào năm 2045.

Đối với chất thải điện tử và pin thải từ các phương tiện giao thông được quy định là chất thải nguy hại. Trong tương lai, khi lượng chất thải này phát sinh nhiều hơn sẽ phát sinh yêu cầu xử lý, tái chế đối với loại chất thải đặc thù này.

Theo báo cáo của đoàn giám sát, các nguy cơ về chất thải đặc thù đã được xem xét và chuẩn bị các phương án ứng phó. Ví dụ như Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và các văn bản hướng dẫn thi hành đã có một số quy định về quản lý chất thải đặc thù. Nghị định số 08 năm 2022 đã quy định các loại chất thải đặc thù gồm: chất thải điện tử, pin xe điện, tấm quang năng thải thuộc danh mục sản phẩm bao bì phải được tái chế kèm theo tỉ lệ tái chế và quy cách tái chế bắt buộc.

Theo đó, nhà sản xuất có trách nhiệm thu hồi, xử lý hoặc thực hiện đóng góp cho hoạt động tái chế các loại chất thải, tuy nhiên trong thực tế việc thu gom, xử lý chất thải điện tử, pin năng lượng còn phụ thuộc rất nhiều vào cơ sở hạ tầng, chế tài xử lý và ý thức trách nhiệm của người dân.

ĐẦU TƯ NGUỒN LỰC XỬ LÝ HIỆU QUẢ TỐI ĐA CÁC LOẠI CHẤT THẢI ĐẶC THÙ, TẤM PIN

Để thực hiện quy định này, đại biểu Nguyễn Thị Huế đề nghị: bên cạnh quy định yêu cầu nhà sản xuất nhập khẩu phải thu hồi và tái chế sản phẩm khi hết vòng đời cần thiết lập tiêu chuẩn quốc gia cho việc thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải công nghệ, pin năng lượng mặt trời. Khuyến khích kinh tế tuần hoàn, tái sử dụng linh kiện vật liệu, giảm khai thác tài nguyên thô.

Cùng với đó, phát triển công nghệ tái chế sạch, tách silicon, bạc, nhôm, thủy tinh từ pin năng lượng mặt trời để tái sử dụng. Xây dựng nhà máy xử lý tập trung áp dụng công nghệ cơ nhiệt hóa học an toàn, thay cho xử lý thủ công. Nghiên cứu pin thế hệ mới; hoặc pin hữu cơ dễ tái chế, ít kim loại nặng.

Đại biểu Huế cũng nhấn mạnh vai trò của công tác tuyên truyền để người dân và doanh nghiệp không vứt rác điện tử, pin điện tử bừa bãi, mà tham gia các chương trình thu hồi; khuyến khích mô hình đổi rác điện tử lấy quà, thu gom tập trung tại siêu thị, trường học hay khu sinh hoạt cộng đồng. Hỗ trợ doanh nghiệp xanh có sáng kiến xử lý, tái chế rác thải công nghệ…

“Với các giải pháp như vậy sẽ góp phần quan trọng vào bảo vệ môi trường, giảm phát thải khí nhà kính và để một Việt Nam xanh hơn, sạch hơn, an toàn hơn và phát triển bền vững hơn”, đại biểu nói.

Cùng quan tâm tới việc xử lý các loại rác thải đặc thù, đại biểu Dương Khắc Mai, đoàn Lâm Đồng đề nghị quan tâm đến việc xử lý, tái chế đối với cánh quạt điện gió. Qua nghiên cứu các tài liệu, đại biểu Dương Khắc Mai cho biết, mặc dù thiết kế có khác nhau giữa các nhà sản xuất, hầu hết các cánh tua bin gió đều có sợi carbon, lõi bên trong bằng gỗ balsa hoặc bọt nở và vỏ sợi thủy tinh.

Một cánh quạt thông thường có niên hạn sử dụng khoảng 20 năm. Việc xử lý và tái chế các loại vật liệu này rất khó khăn và tốn nhiều năng lượng. Theo đại biểu, nguyên nhân chủ yếu do nhựa không dễ bị phân hủy, nên không thể thu hồi được sợi carbon và sợi thủy tinh từ cánh quạt.

Việt Nam đã cam kết đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, tham gia Tuyên bố toàn cầu về chuyển đổi điện than sang năng lượng sạch, tham gia Liên minh hành động thích ứng toàn cầu. Mặc dù Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và các văn bản hướng dẫn đã có quy định về thu gom chất thải đặc thù (như điện tử, pin, tấm quang năng) gắn với trách nhiệm tái chế của nhà sản xuất (EPR) nhưng thực tế hạ tầng thu gom, tái chế cho các loại chất thải này vẫn còn hạn chế.

Vì vậy, ngoài việc tiếp tục rà soát, nghiên cứu, đề xuất các cơ chế khuyến khích đầu tư cho các cơ sở xử lý, tái chế đối với các loại chất thải này, đại biểu Dương Khắc Mai đề nghị cần phải có nguồn lực quan tâm đầu tư, có chính sách hỗ trợ phù hợp cho nghiên cứu làm chủ công nghệ, xử lý hiệu quả tối đa các loại chất thải đặc thù này.