Chính sách bảo hiểm thất nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định thị trường lao động và đảm bảo an sinh xã hội cho người lao động, thông qua các biện pháp hỗ trợ tài chính (trợ cấp thất nghiệp), tư vấn giới thiệu việc làm cho người lao động thất nghiệp và hỗ trợ đào tạo, nâng cao tay nghề. Qua đó, giúp người lao động sớm trở lại thị trường.

MỨC ĐÓNG - HƯỞNG CẦN ĐẢM BẢO KHẢ NĂNG CÂN ĐỐI QUỸ

Tuy nhiên, thực tế, mức hưởng trợ cấp thất nghiệp được nhiều người lao động phản ánh còn thấp, chưa đảm bảo cuộc sống trong thời gian chờ tìm kiếm việc làm mới.

Trao đổi về vấn đề này, ông Trần Tuấn Tú, Trưởng phòng Bảo hiểm thất nghiệp, Cục Việc làm (Bộ Nội vụ), cho biết Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp hoạt động dựa trên nguyên tắc đóng - hưởng. Người lao động đóng nhiều thì hưởng nhiều. Do đó, việc xác định mức đóng và mức hưởng phải dựa trên sự cân đối của quỹ.

“Chúng ta đang hướng tới việc đóng bảo hiểm thất nghiệp dựa trên thu nhập thực tế, nhưng hiện tại, mức đóng chủ yếu dựa trên tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội, thường liên quan đến lương tối thiểu vùng và các khoản phụ cấp lương, nên bình quân tiền lương làm cơ sở đóng vào Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp còn thấp”, ông Trần Tuấn Tú lý giải.

Theo ông Tú, với bình quân nền tiền lương đóng bảo hiểm thất nghiệp là 6 triệu đồng/tháng, thực tế chưa phản ánh thu nhập thực sự của nhiều người người lao động, thì mức hưởng 60% của nền tiền lương đóng này không phải là tỷ lệ thấp.

Trong xây dựng chính sách, điều tối kỵ là cắt giảm quyền lợi hiện có của người tham gia, đồng thời lại gia tăng các nghĩa vụ hoặc quy định ràng buộc đối với họ. “Hiện nay, nếu không tăng mức đóng mà lại muốn tăng mức hưởng thì không khả thi”, ông Tú nhấn mạnh.

Đối với nhóm công chức, ông Tú cho rằng nếu chuyển từ chế độ biên chế suốt đời sang hợp đồng lao động, hình thức tham gia bảo hiểm thất nghiệp cũng sẽ thay đổi.

Lúc đó, mối quan hệ lao động sẽ được xác lập bằng hợp đồng lao động, có sự tham gia và chấm dứt rõ ràng. Với trường hợp này, Nhà nước vẫn là người sử dụng lao động và có trách nhiệm đóng bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động của mình.

Còn hiện nay, trong bối cảnh Trung ương đang thực hiện chủ trương sắp xếp đơn vị hành chính, số cán bộ, công chức dôi dư là không thể tránh khỏi. Tuy nhiên, bảo hiểm thất nghiệp là chính sách mang tính ngắn hạn, với nguyên tắc cốt lõi là chia sẻ rủi ro và đóng - hưởng.

Vì vậy, chỉ những người lao động có đóng bảo hiểm thất nghiệp thì mới được hưởng. Cán bộ, công chức hiện nay không thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm thất nghiệp nên sẽ không được hưởng bảo hiểm thất nghiệp khi nghỉ việc.

Do đó, ông Tú cho biết nếu các đối tượng này nghỉ việc, họ sẽ được hưởng trợ cấp thôi việc theo quy định của pháp luật về cán bộ, công chức. Tuy nhiên, đối với người lao động làm việc theo hợp đồng lao động, tức những người này có tham gia đóng bảo hiểm thất nghiệp, thì khi họ mất việc do các trường hợp này đương nhiên sẽ được hưởng bảo hiểm thất nghiệp theo quy định.

TĂNG CƠ HỘI THỤ HƯỞNG BẢO HIỂM THẤT NGHIỆP ĐẾN NHIỀU NHÓM LAO ĐỘNG 

Theo Trưởng phòng Bảo hiểm thất nghiệp Trần Tuấn Tú, để đảm bảo quyền lợi thụ hưởng bảo hiểm thất nghiệp của người lao động, hiện nay dự thảo Luật Việc làm đang được sửa đổi theo tinh thần Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội, trong đó có bảo hiểm thất nghiệp.

Về chỉ tiêu mở rộng diện bao phủ bảo hiểm thất nghiệp, Nghị quyết số 28 đặt mục tiêu đến cuối năm 2024, số người tham gia bảo hiểm thất nghiệp đạt trên 16 triệu người, tương đương gần 32% lực lượng lao động trong độ tuổi. Mục tiêu đến năm 2025 là 35% và đến năm 2030 là 45% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia bảo hiểm thất nghiệp.

Theo ông Tú, về đối tượng tham gia bảo hiểm thất nghiệp, việc mở rộng được thực hiện trên cơ sở rà soát các nhóm lao động tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, theo quy định của Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014 (hiện đang thực hiện) và Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024 (có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025).

“Việc mở rộng đối tượng này vẫn tuân thủ nguyên tắc của bảo hiểm thất nghiệp là một chính sách ngắn hạn, chia sẻ rủi ro dựa trên cơ sở tiền lương đóng góp. Tuy nhiên, nếu triển khai bảo hiểm thất nghiệp theo hình thức tự nguyện, mà không có cơ chế kiểm soát chặt chẽ, rất dễ dẫn đến nguy cơ trục lợi quỹ”, Trưởng phòng Bảo hiểm thất nghiệp Trần Tuấn Tú nhấn mạnh.

Hiện dự thảo Luật Việc làm (sửa đổi) đang đề nghị bổ sung một số nhóm đối tượng vào diện tham gia bảo hiểm thất nghiệp bắt buộc, bao gồm người làm việc theo hợp đồng lao động ngắn hạn (từ 1 tháng trở lên), hoặc người làm việc không trọn thời gian, nhưng có thu nhập ổn định.

Dự thảo Luật cũng đề xuất giao thẩm quyền cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định việc mở rộng thêm các đối tượng tham gia bảo hiểm thất nghiệp trên cơ sở đề xuất của Chính phủ, sau khi Chính phủ đánh giá được khả năng quản lý tình trạng việc làm, và thu nhập của các nhóm đối tượng này.

“Việc sửa đổi, bổ sung chính sách bảo hiểm thất nghiệp lần này được thực hiện đồng bộ với các nội dung cải cách chính sách về thị trường lao động, cũng như việc xây dựng và phát triển thị trường lao động ở cả cấp Trung ương và địa phương”, ông Tú nói thêm.

Liên quan vấn đề này, bà Hồ Thị Kim Ngân, Phó trưởng Ban Quan hệ lao động (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam), cũng cho rằng trong bối cảnh thị trường lao động luôn biến động, doanh nghiệp hoàn toàn có thể bị phá sản, người lao động cũng dễ bị thất nghiệp, thì ngoài chính sách bảo hiểm thất nghiệp cũng cần tính đến chính sách việc làm.

Bà đề xuất bản thân người lao động không chỉ thất nghiệp mới được hỗ trợ việc làm, học nghề, trợ cấp, mà những người đang tham gia chính sách này nếu cảm thấy công việc không phù hợp, có nhu cầu đào tạo, nâng cao kỹ năng nghê, cũng được hưởng chính sách, nhất là với các đối tượng yếu thế. 

Dự kiến, dự thảo Luật Việc làm (sửa đổi) sẽ được Quốc hội thông qua vào ngày 11/6/2025 tới đây.