Từ một nền kinh tế có quy mô 473 tỷ USD vào năm 1992, khu vực ASEAN đã chứng kiến sự tăng trưởng vượt bậc, đạt quy mô 3,63 nghìn tỷ USD vào năm 2023, gấp hơn 7 lần so với trước đây. Tỷ trọng của nền kinh tế ASEAN  trong GDP toàn cầu đã gần như gấp đôi, từ 1,9% vào năm 1992 lên 3,5% vào năm 2023 và dự báo sẽ tiếp tục gia tăng. Các báo cáo được các tổ chức quốc tế đưa ra gần đây đã nhấn mạnh tới triển vọng này. 

FDI VÀ THƯƠNG MẠI TỰ DO TIẾP TỤC TĂNG TRƯỞNG

Báo cáo Triển vọng Kinh tế Thế giới của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) công bố gần đây cho thấy, ASEAN được dự báo tăng trưởng bình quân 4,7% mỗi năm trong vòng 5 năm tới và trở thành một trong những khu vực có tốc độ phát triển nhanh nhất trên thế giới.

Trong khi đó, HSBC nhận định: “ASEAN không chỉ thu hút một lượng lớn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), mà còn gia tăng thị phần toàn cầu trong nhiều lĩnh vực, từ hàng hóa, dịch vụ tài sản tinh gọn đến du lịch. Đây là một trong số ít các nền kinh tế lớn có thị phần xuất khẩu toàn cầu tăng trưởng, bất chấp sự phát triển mạnh mẽ của ngành sản xuất tại Trung Quốc”.

Theo Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD), khi những căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc dâng cao trong giai đoạn 2018 - 2019, các nhà đầu tư nước ngoài nương náu vào sự trung lập và cơ chế thương mại tự do của ASEAN. FDI tăng vọt khi các chuỗi cung ứng dịch chuyển về khu vực này để tránh kiểm soát thương mại. Và khu vực này đã vượt qua Trung Quốc để trở thành điểm tiếp nhận FDI lớn nhất châu Á

Mặc dù cả khối ASEAN đều được hưởng lợi, nhưng theo HSBC, căng thẳng về thương mại đã đẩy Việt Nam lên vị trí cường quốc sản xuất ngày nay.

Trong số các nước ASEAN, Việt Nam chứng kiến thị phần xuất khẩu toàn cầu tăng lên nhiều nhất. Thị phần toàn cầu của Indonesia cũng tăng lên trong bối cảnh ngành xe điện nở rộ giúp ngành khai khoáng của nước này vươn lên trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Bất chấp những xu hướng ảm đảm của kinh tế toàn cầu, HSBC cho rằng ASEAN sẽ vẫn kiên định tiếp tục mở rộng độ phủ sóng. Chẳng hạn, Indonesia đang có nhiều hiệp định thương mại tự do nhất, kể cả đang trong vòng đàm phán hay mới nằm trong kế hoạch. Quốc gia này đang tìm kiếm thị trường để hỗ trợ chiến lược gia tăng giá trị cho khoáng sản.

Theo Global Innovation Index, nền kinh tế ASEAN trên bảng xếp hạng Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu 2014 và 2024 ngoại trừ Malaysia, tất cả các nền kinh tế ASEAN đều có thứ hạng cải thiện đáng kể.

Trong đó, Singapore là nền kinh tế có mức độ đổi mới, sáng tạo cao thứ tư thế giới. Kết quả này cũng được phản ánh trong thị phần hàng sản xuất công nghệ cao toàn cầu.

“Không chỉ một lượng lớn hàng công nghệ cao được sản xuất tại Trung Quốc và ASEAN mà hai nền kinh tế này còn vượt xa những quốc gia đang phát triển khác trong việc mở rộng thêm hoạt động sản xuất. Trung Quốc và ASEAN chiếm một thị phần lớn từ các nền kinh tế đang phát triển trong vòng một thập kỷ qua”, HSBC nhận định.

Theo dự báo của IMF, thương mại ở ASEAN sẽ tiếp tục tăng trưởng. Trong đó, sản xuất luôn là câu chuyện quan trọng trong sự phát triển của ASEAN. Đơn cử, Thái Lan - một trong những nền kinh tế đầu tiên của ASEAN, đã trở thành cường quốc sản xuất phương tiện giao thông. Còn tại Singapore và Malaysia, hai quốc gia đã chiếm lĩnh thị trường toàn cầu trong xuất khẩu chip, nắm giữ gần 30% thị phần toàn cầu vào năm 2014.

Các chuyên gia HSBC cho rằng với những lợi thế về chi phí và kinh tế ổn định, ASEAN sau đó đã đón đầu làn sóng sản xuất điện tử bằng cách thu hút FDI từ những nền kinh tế đã phát triển như Nhật Bản và Mỹ nhằm mang về công nghệ cần thiết để khởi động sản xuất.

Bên cạnh đó, trước những biến động khó lường của nền kinh tế thị trường, HSBC nhận định ASEAN sẽ tiếp tục là nơi nương náu cho thương mại tự do. "Song hành cùng với thương mại tự do chính là cạnh tranh. ASEAN đã cho thấy khu vực này quyết tâm đổi mới sáng tạo, hấp thu công nghệ hiện đại và bí quyết công nghệ để giúp các doanh nghiệp mài sắc vũ khí trong khi tìm kiếm thị trường lớn hơn để tiêu thụ”, HSBC nhấn mạnh.

XUẤT KHẨU VÀ DU LỊCH VẪN LÀ “ĐIỂM SÁNG”

Báo cáo Triển vọng Kinh tế Thế giới của IMF cho thấy xuất nhập khẩu của ASEAN sẽ nằm trong nhóm tăng trưởng nhanh nhất trên thế giới trong giai đoạn 2024 - 2029, đưa khu vực này trở thành hình mẫu đại diện cho thương mại.

Còn theo báo cáo của HSBC, ASEAN gia tăng thị phần toàn cầu trong xuất khẩu hàng hóa từ 6,1% trong năm 2005 lên 7,4% trong năm 2023. Mặc dù thị phần xuất khẩu hàng hóa toàn cầu của ASEAN không tăng mạnh như Trung Quốc nhưng đây là một trong số ít nền kinh tế trên thế giới không bị mất thị phần trước nền sản xuất “vi diệu” của Trung Quốc. Thị phần toàn cầu của ASEAN vượt qua cả thị phần của Nhật Bản lẫn Hàn Quốc cộng lại trong năm 2017 và suýt vượt qua cả Mỹ.

Một trong những “điểm sáng” khác của khu vực là du lịch và dịch vụ. Báo cáo của HSBC cho thấy từ 2007 đến 2019, tổng lượt khách du lịch đến ASEAN đã tăng bình quân 7,1% mỗi năm và thị phần du lịch toàn cầu của ASEAN tăng từ 4,9% lên 8,7%. Tuy nhiên, thị phần lượt khách du lịch của ASEAN sụt giảm trong đại dịch và cả sau đó do du khách Trung Quốc chưa trở lại hoàn toàn.

Trong đó, trở ngại lớn nhất đối với ASEAN chính là làm sao để gia tăng giá trị cộng thêm cho du lịch. Các lựa chọn bao gồm đầu tư vào du lịch xa xỉ, mở rộng nền ẩm thực hoặc tổ chức các sự kiện siêu lớn và chương trình biểu diễn âm nhạc.

“Để tạo dấu ấn trên trường quốc tế, ASEAN sẽ cần cung cấp nhiều loại hình hoạt động du lịch hơn như điểm đến mới, sự kiện du lịch kết hợp MICE (meetings – họp hành, incentives – khen thưởng, conferences – hội thảo, exhibitions – triển lãm) và các dịch vụ xa xỉ”, HSBC nhận định.

Theo khuyến nghị của các chuyên gia HSBC, giải pháp khởi động giai đoạn phục hồi là mở rộng cơ chế miễn thị thực với các quốc gia bên ngoài ASEAN. Đơn cử, Malaysia, Thái Lan và Singapore đã dẫn đầu trong năm 2023-2024 bằng việc cho phép công dân Trung Quốc nhập cảnh không cần visa và các nước khác cũng bắt đầu triển khai tương tự, cho phép công dân các nước khác không chỉ Trung Quốc cũng được nhập cảnh miễn visa.