Với 451/456 đại biểu có mặt tán thành, chiều 19/11, Quốc hội đã thông qua Luật đặc xá (sửa đổi).

Gồm 6 chương 39 điều, luật có hiệu lực thi hành từ 1/7/2019.

Giải trình, tiếp thu dự án luật trước khi đại biểu bấm nút, Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga cho biết, có nhiều ý kiến tán thành với quy định 3 thời điểm đặc xá như dự thảo luật (nhân sự kiện trọng đại, ngày lễ lớn của đất nước, trong trường hợp đặc biệt). 

Có ý kiến đề nghị quy định cụ thể thời điểm đặc xá là ngày Quốc khánh 2/9, ngày Tết Nguyên Đán hoặc ngày Giải phóng miền Nam thống nhất đất nước 30/4. Có ý kiến đề nghị quy định cụ thể về thời gian, tần suất thực hiện đặc xá (3 năm hoặc 5 năm/đợt).

Cũng có ý kiến đề nghị giao Chính phủ quy định tiêu chí xác định sự kiện trọng đại của đất nước để bảo đảm tính minh bạch, rõ ràng, thống nhất trong quá trình thực hiện.

Theo Uỷ ban Thường vụ Quốc hội, quy định về thời điểm đặc xá như dự thảo luật là kế thừa luật hiện hành, thể hiện tính nhân đạo trong chính sách pháp luật nước ta và thực tiễn thực hiện không phát sinh vướng mắc. Tham khảo kinh nghiệm các nước trên thế giới cho thấy, chưa có nước nào quy định cụ thể trong luật về tần suất thực hiện đặc xá mà giao cho Người đứng đầu Nhà nước quyết định căn cứ vào điều kiện cụ thể của đất nước trong từng giai đoạn, bà Nga cho biết.

Về ý kiến đề nghị giao Chính phủ quy định "tiêu chí xác định sự kiện trọng đại của đất nước", Uỷ ban Thường vụ Quốc hội cho rằng, các sự kiện trọng đại của đất nước diễn ra trên tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, rất đa dạng, do đó, nếu quy định cụ thể tiêu chí xác định sự kiện này trong văn bản quy phạm pháp luật có thể sẽ không bao quát hết.

Vì vậy, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đề nghị cho giữ quy định về thời điểm đặc xá như dự thảo luật và giao cho Chủ tịch nước căn cứ các quy định của luật và tình hình của đất nước ở từng thời kỳ để quyết định thời điểm đặc xá phù hợp, đáp ứng yêu cầu thực tế đặt ra.

Trong các điều kiện để được đề nghị đặc xá, dự luật quy định người đang chấp hành án phạt tù có thời hạn, người bị kết án phạt tù chung thân nhưng đã được giảm xuống tù có thời hạn được đề nghị đặc xá phải đảm bảo "đã thi hành xong hoặc thi hành được một phần nghĩa vụ trả lại tài sản, bồi thường thiệt hại, nghĩa vụ dân sự khác nhưng do lâm vào hoàn cảnh kinh tế đặc biệt khó khăn thuộc trường hợp chưa có điều kiện thi hành tiếp phần còn lại theo quy định của pháp luật về thi hành án dân sự đối với người bị kết án phạt tù không thuộc trường hợp quy định tại điểm d khoản này" .

Chủ nhiệm Lê Thị Nga cho biết có đại biểu đề nghị làm rõ quy định đã thực hiện được một phần trách nhiệm bồi thường thiệt hại, nghĩa vụ dân sự khác là bao nhiêu.

Uỷ ban Thường vụ Quốc hội giải trình, tổng kết thực tiễn 10 năm thi hành Luật Đặc xá năm 2007 cho thấy, mỗi đợt đặc xá có hàng nghìn, thậm chí hơn chục nghìn phạm nhân được đặc xá. Mỗi phạm nhân bị kết án về các tội danh, mức hình phạt, có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ dân sự, cũng như hoàn cảnh kinh tế khác nhau.

"Nếu quy định cụ thể "đã thực hiện được một phần nghĩa vụ trả lại tài sản, bồi thường thiệt hại, nghĩa vụ dân sự khác" là bao nhiêu có thể sẽ không bao quát hết các trường hợp trong thực tế" , cơ quan giải trình nêu và đề nghị cho giữ như quy định tại của dự thảo luật. Chính sẽ quy định chi tiết điều này.

Dự thảo luật trình Quốc hội thông qua cũng quy định trong trường hợp đặc biệt để đáp ứng yêu cầu về đối nội, đối ngoại của Nhà nước, Chủ tịch nước quyết định đặc xá cho người đang chấp hành án phạt tù có thời hạn, người đang được hoãn chấp hành án phạt tù, người đang được tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù, người đang chấp hành án phạt tù chung thân mà không phụ thuộc vào các điều kiện quy định tại điều 11 (điều kiện được đề nghị đặc xá) và điều 12 (các trường hợp không được đề nghị đặc xá) của luật này.

Chủ nhiệm Nga cho biết, có ý kiến cho rằng quy định đối tượng được đề nghị đặc xá như quy định dự thảo luật là quá rộng, dễ bị lạm dụng, chỉ nên xét đối với một số đối tượng được hoãn thi hành án thuộc trường hợp mắc bệnh hiểm nghèo. Có ý kiến đề nghị quy định cụ thể về tiêu chí xác định thế nào là "trường hợp đặc biệt" nhằm bảo đảm tính minh bạch và thống nhất trong tổ chức thực hiện. 

Có ý kiến đề nghị chỉ quy định đặc xá trong trường hợp đặc biệt để đáp ứng yêu cầu đối ngoại của Nhà nước. Ý kiến khác đề nghị không mở rộng đặc xá đối với người thuộc diện được hoãn chấp hành hình phạt tù, người đang được hưởng án treo, người được tha tù trước thời hạn có điều kiện.

Theo Uỷ ban Thường vụ Quốc hội, tổng kết Luật Đặc xá trong 10 năm qua chỉ có 14 người được đặc xá thuộc trường hợp đặc biệt để đáp ứng yêu cầu đối nội, đối ngoại của Nhà nước và quá trình thực hiện được tiến hành chặt chẽ, không phát sinh vướng mắc.

Do đó, đề nghị cho giữ như dự thảo luật, tiếp tục giao cho Chủ tịch nước quyền chủ động quyết định. Đồng thời, tiếp thu ý kiến của đại biểu, dự thảo luật được chỉnh lý theo hướng không mở rộng đối tượng đặc xá trong trường hợp đặc biệt đối với người đang được hưởng án treo, người được tha tù trước thời hạn có điều kiện nhằm bảo đảm phù hợp với tính chất của đặc xá.