Trong bối cảnh dịch Covid-19 đang diễn biến phức tạp, đầu tư công tiếp tục được coi là động lực tăng trưởng của nền kinh tế trong năm 2021. Vì vậy, tháo gỡ điểm nghẽn đầu tư công, thúc đẩy vốn giải ngân là giải pháp quan trọng vào thời điểm này.

LO VÌ GIẢI NGÂN CHẬM

Giải ngân đầu tư công những tháng đầu năm rất chậm. Đây là thực trạng liên tục được đề cập trong các báo cáo bộ ngành gửi tới Chính phủ trong thời gian gần đây.

Cụ thể, theo ước tính của Bộ Tài chính, giải ngân kế hoạch vốn 5 tháng đầu năm 2021 mới đạt trên 102.029 tỷ đồng, bằng 22,12% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao, thấp hơn so với cùng kỳ năm 2020 (25,98%). Đặc biệt, giải ngân nguồn vốn nước ngoài rất thấp, mới đạt gần 3%, thấp hơn nhiều so với cùng kỳ trong năm 2020.

Vì vậy, sau khi giải ngân đầu tư công năm 2020 “lập đỉnh” trong giai đoạn 5 năm khi đạt 97,64% kế hoạch đặt ra, Bộ Kế hoạch và Đầu tư liên tục gửi công điện khẩn tới các bộ ngành và địa phương yêu cầu báo cáo về kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025 cũng như về giải ngân vốn đầu tư công những tháng đầu năm.

“Trong bối cảnh này, nhiệm vụ Chính phủ đặt ra cho Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng như các bộ ngành, địa phương khác là thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công”, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Quốc Phương cho biết.

Mặc dù tỷ lệ vốn giải ngân đầu tư công thấp, song một điểm đáng chú ý, vốn đầu tư thực hiện từ ngân sách nhà nước 5 tháng đầu năm khá tích cực. Theo báo cáo tình hình kinh tế-xã hội tháng 5/2021 và 5 tháng đầu năm được Tổng cục Thống kê công bố cuối tuần qua, giải ngân đầu tư từ ngân sách nhà nước 5 tháng đầu năm đạt 133,4 nghìn tỷ đồng, bằng 28,7% kế hoạch năm, tăng 14,2% so với cùng kỳ song vẫn thấp hơn so với mức tăng cùng kỳ năm 2019 (16,2%). Trong đó, vốn Trung ương quản lý đạt 20,9 nghìn tỷ đồng, bằng 27,1% kế hoạch và vốn địa phương quản lý đạt 112,5 nghìn tỷ đồng, bằng 29% kế hoạch năm.

Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết, năm 2020 giải ngân vốn đầu tư công tăng mạnh vì đây là năm cuối giai đoạn 2016-2020 nên sức ép giải ngân rất lớn. Tuy vậy, bước sang năm 2021, tương tự như các năm trước, tình trạng “đầu năm đủng đỉnh, cuối năm vội vàng” lại diễn ra khi các bộ ngành và địa phương tiếp tục giải ngân phần vốn năm 2020 kéo dài và giải ngân kế hoạch vốn năm 2021. “Hơn thế nữa, giai đoạn này chủ đầu tư và nhà thầu mới bắt đầu quá trình chuẩn bị đầu tư như xây dựng kế hoạch đấu thầu, kế hoạch thi công... nên chưa có khối lượng hoàn thành để thanh toán. Vì vậy, tỷ lệ giải ngân đầu tư công lúc này thường thấp”, ông Phương nói.

Bên cạnh đó, theo Thứ trưởng Trần Quốc Phương, đối với dự án không có cấu phần xây dựng như mua sắm công thường chỉ thanh toán một lần tới khi hàng hóa, thiết bị được nhập về nên giải ngân vốn đầu tư công có thể sẽ tăng vọt vào thời điểm đó. “Tuy nhiên, từ đầu năm tới nay, giải ngân vốn đầu tư công của những dự án không có phần cấu phần xây dựng rất thấp”, ông Phương nhấn mạnh.

Ngoài ra, theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, chậm trễ trong giải ngân vốn đầu tư công còn do người đứng đầu một số cơ quan, tổ chức, đơn vị được giao vốn chưa quyết liệt chỉ đạo các chủ đầu tư , chưa sát sao xử lý kịp thời các vướng mắc phát sinh. Điều này lý giải vì sao trong cùng một hệ thống pháp luật, có những bộ, địa phương có tỷ lệ giải ngân 4 tháng khá cao, song lại có tới 41/50 bộ, cơ quan Trung ương và 26/60 địa phương có tỷ lệ giải ngân đạt dưới 15%.

“Một số địa phương bận rộn với công tác phòng chống dịch bệnh Covid-19 nên việc triển khai dự án bị đình trệ. Song nguyên nhân chủ yếu là do công tác giải phóng mặt bằng gặp nhiều trở lại, vướng mắc và nhiều dự án phải điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư do chi phí tăng”, ông Phương phân tích.

NHIỀU DỰ ÁN ĐƯỢC CẮT GIẢM CHO GIAI ĐOẠN 2021-2025

Vì vậy, để thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công trong năm 2021 cũng như giai đoạn 2021-2025, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị 13/CT-TTg ngày 23/5/2021 về đẩy nhanh tiến độ và nâng cao chất lượng xây dựng Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021 – 2025.

Đồng thời, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã làm việc với các bộ, cơ quan về việc cập nhật, bổ sung đánh giá báo cáo kết quả thực hiện kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016-2020 và dự kiến kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025 để chuẩn bị báo cáo các cấp có thẩm quyền.

Trong đó, Thủ tướng chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương phải dứt khoát khắc phục tình trạng đầu tư dàn trải, manh mún, chia cắt cũng như tâm lý trông chờ, ỷ lại ở Trung ương, đồng thời chống tiêu cực, nghiêm cấm “chạy” dự án, để hoạt động giải ngân vốn đầu tư công tiếp tục được xác định là phần quan trọng của “cỗ xe tam mã” thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong năm 2021.

Theo Thứ trưởng Trần Quốc Phương, theo tinh thần của Chỉ thị 13/CT-TTg, tính đến thời điểm này, các bộ ngành, địa phương đã công bố danh mục cắt giảm đầu tư khoảng 1.000 dự án. “So với yêu cầu cắt giảm khoảng 1.500 dự án của Thủ tướng, con số cắt giảm đến thời điểm này về cơ bản đã đạt mục tiêu Thủ tướng đặt ra”, ông Phương khẳng định.

Như vậy, cùng với sự thay đổi về thể chế, pháp luật, dự án đầu tư công giai đoạn 2021-2025 tiếp tục giảm xuống 5.000 dự án theo yêu cầu của Thủ tướng, nghĩa là giảm hơn một nửa so với giai đoạn 2016-2020 (11.000 dự án), và hơn 4 lần so vơi giai đoạn 2011-2015 (22.000 dự án).

Tuy nhiên, ngoài chuyện giải ngân vốn đầu tư công còn chậm, vẫn còn một nỗi lo khác của giải ngân đầu tư công 2021. Đó là theo báo cáo của Bộ Tài chính, tính đến hết tháng 5/2021, vẫn còn gần 55 nghìn tỷ đồng vốn kế hoạch 2021 chưa được phân bổ, (giảm so với 61 nghìn tỷ đồng tính đến hết tháng 4/2021).

Nguyên nhân chậm giải ngân vốn đầu tư công ở một số bộ, ngành và địa phương là do các đơn vị này mới được giao kế hoạch vốn đợt 1, số vốn còn lại chưa phân bổ cho các dự án chưa đủ điều kiện bố trí vốn kế hoạch đầu tư công nguồn ngân sách nhà nước năm 2021 do các dự án khởi công mới chưa có trong kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025.

Bên cạnh đó, một số dự án đã quá thời gian thực hiện với quy định hiện đang trình Thủ tướng Chính phủ xử lý.