Trong điều kiện xuất khẩu bị sụt giảm (5 tháng bị giảm 6,8%) và rất khó đạt được mục tiêu ngay cả khi đã điều chỉnh (từ tăng 13% xuống còn 3%), thì tiêu thụ trong nước càng quan trọng, trở thành động lực để ngăn chặn suy giảm kinh tế.

Tiêu thụ trong nước thể hiện chủ yếu ở tổng mức bán lẻ hàng hoá và doanh thu dịch vụ tiêu dùng. Vì thế, tiến độ thực hiện của chỉ tiêu này là rất có ý nghĩa.

Từ các số liệu thống kê trong 5 tháng đầu năm 2009, có thể rút ra một số nhận xét đáng lưu ý.

Thứ nhất, tốc độ tăng tổng mức bán lẻ hàng hoá và doanh thu dịch vụ tiêu dùng - sau khi loại trừ yếu tố tăng giá tiêu dùng bình quân so với cùng kỳ năm trước - đã cao lên khá nhanh qua các tháng.

Thứ hai, tốc độ tăng trên tuy chưa bằng tốc độ tăng của thời kỳ giữa năm 2008 trở về trước, nhưng đã cao hơn nhiều so với tốc độ tăng từ giữa năm 2008 đến đầu năm nay.

Thứ ba, tốc độ tăng trên đã cao hơn nhiều so với tốc độ tăng GDP (quý I đã cao hơn gấp đôi: tăng 6,6% so với tăng 3,1%; 5 tháng tăng 8,4%, gần như chắc chắn tiếp tục cao hơn gấp đôi tốc độ tăng GDP). Điều đó chứng tỏ tiêu thụ trong nước ngày càng trở thành động lực của tăng trưởng kinh tế.

Thứ tư, có ba nguyên nhân chính làm cho tốc độ tăng của tổng mức bán lẻ hàng hoá và doanh thu dịch vụ cao lên.

Một là, nhu cầu tiêu dùng và sức mua có khả năng thanh toán của dân cư cao lên, thể hiện rõ nhất ở sự đi lại, mua sắm vào dịp Tết Nguyên đán và dịp lễ 30/4 - 1/5.

Nhu cầu tăng do nhiều nguyên nhân. Có nguyên nhân do nhiều người đã thu được số tiền khá khi các khoản tiết kiệm với lãi suất cao cách đây một năm khi đến kỳ đáo hạn. Có nguyên nhân do một bộ phận có được số tiền khi được miễn thuế thu nhập cá nhân trong 5 tháng đầu năm, coi đây là một khoản “lộc” do Nhà nước đem lại, nên đã đưa vào tiêu dùng. Một bộ phận dân cư hưởng lương và trợ cấp từ ngân sách được tăng lương và trợ cấp. Một bộ phận nhà đầu tư mới tham gia thị trường chứng khoán thu được lại, mua vàng giá thấp nay giá tăng cao mang ra tiêu dùng...

Hai là, tỷ lệ tiêu dùng thông qua việc mua bán trên thị trường - vốn đã gia tăng từ những năm bắt đầu chuyển sang cơ chế thị trường - nay đã đạt khá cao (thể hiện tính sản xuất hàng hoá, tính thị trường tăng, tính tự sản tự tiêu giảm).

Ba là, nhiều người tiêu dùng đã tranh thủ lúc giá cả hàng hoá, dịch vụ tiêu dùng có mức giá đang còn thấp, trong khi có nhiều dự báo giá cả sẽ có xu hướng tăng lên trong thời gian tới.

Thứ năm, một số khu vực kinh tế có tốc độ tăng cao hơn tốc độ tăng chung (21%) là: cá thể tăng 24,2% (chợ, các cửa hàng nhỏ lẻ), kinh tế tư nhân tăng 24% (do có sự cải tiến về phương thức bán hàng, mạnh dạn hạ giá những mặt hàng tồn kho lớn để thu hồi vốn quay vòng,...) và khu vực có vốn đầu tư nước ngoài tăng 22,8% (do tranh thủ lúc hàng ngoại nhập xuống giá,...). Khu vực tập thể chỉ tăng nhẹ (13,8%), còn khu vực nhà nước giảm 2,6%.

Do vậy, tỷ trọng trong tổng mức bán lẻ hàng hoá và doanh thu dịch vụ tiêu dùng của cá thể tăng lên đạt cao nhất là 57,2%, của kinh tế tư nhân đạt 30,3%, của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài 2,7%, còn khu vực nhà nước chỉ còn 8,8%, khu vực tập thể chỉ còn dưới 1%.

Thứ sáu, xét theo ngành hoạt động, tổng mức bán lẻ hàng hoá và doanh thu dịch vụ tiêu dùng vẫn tập trung chủ yếu vào lĩnh vực thương nghiệp thuần tuý (78,4%) và có tốc độ tăng cao nhất (21,9%), bởi lẽ, trong điều kiện của người dân còn có thu nhập thấp và trong điều kiện khủng hoảng, khi tiêu dùng bị co lại thì việc tiêu dùng sẽ có xu hướng tăng đối với sản phẩm vật chất.

Du lịch tuy có tăng cao thứ hai (tăng 21,6%), nhưng tỷ trọng còn nhỏ (1%), chủ yếu là du lịch trong nước, còn khách quốc tế đến Việt Nam bị sụt giảm mạnh.