"Điểm nghẽn" khiến năng suất lao động Việt Nam mãi thấp

Tại phiên chuyên đề 2 với chủ đề “Nâng cao năng suất lao động, đảm bảo an sinh trong bối cảnh mới” trong khuôn khổ Diễn đàn Kinh tế - Xã hội Việt Nam 2023 sáng 19/9, các chuyên gia đã chỉ ra những điểm nghẽn khiến năng suất Việt Nam chưa thể bật tăng, cũng như đưa ra những khuyến nghị để cải thiện năng suất trong giai đoạn tới.

NĂNG SUẤT LAO ĐỘNG CỦA VIỆT NAM THẤP HƠN NHIỀU NƯỚC TRONG KHU VỰC

Trong phần tham luận tại Diễn đàn, ông Felix Weidencaff, Chuyên gia về Việc làm, Văn phòng Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương đánh giá, Việt Nam đã đạt được tăng trưởng kinh tế chưa từng có trong 1 thập kỷ qua, tuy nhiên, so với các nước ASEAN hiện nay thì vẫn còn khoảng cách về năng suất, thấp hơn một số quốc gia trong khu vực như Indonesia, Malaysia…

Lý giải nguyên nhân khiến năng suất lao động Việt Nam thấp, TS. Nguyễn Lê Hoa, Trưởng Phòng Nghiên cứu năng suất, Viện Năng suất Việt Nam, cho rằng cần nhìn nhận cả ở khía cạnh chủ quan và khách quan.

Theo bà Hoa, thực tế là tại Việt Nam đang thiếu hụt lao động lành nghề có kỹ năng cao; thành phần kinh tế tư nhân chiếm tỷ trọng lớn nhưng hầu hết là quy mô nhỏ và siêu nhỏ nên khó có thể nâng cao năng suất lao động trong lĩnh vực này.

Bên cạnh đó, mặc dù các chính sách của Nhà nước đều tập trung vào tái cơ cấu nền kinh tế đã tác động tích cực đến tăng năng suất ở Việt Nam, song năng suất nội ngành chưa đạt được như kỳ vọng, các ngành đóng góp cao vào GDP và sử dụng lao động cao nhưng mức năng suất còn thấp, tốc độ tăng trưởng chưa đạt như mong muốn…

Mặt khác, thời gian qua dù cũng có nhiều chính sách thúc đẩy nâng cao năng suất lao động, như đổi mới mô hình tăng trưởng, giải quyết thủ tục hành chính, đổi mới khoa học công nghệ sáng tạo, nhưng thực tế quá trình thực thi chính sách còn chậm; các chương trình hỗ trợ cho doanh nghiệp chưa có sự tham gia tích cực từ phía doanh nghiệp.

Cũng nhận diện về những thách thức trong tăng năng suất lao động của Việt Nam, ông Jonathan Pincus, Chuyên gia Kinh tế trưởng của Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam cho rằng, Việt Nam là nước thu nhập trung bình đạt được tăng trưởng đáng “ngưỡng mộ” trong một thời gian, nhưng vấn đề đặt ra là liệu chúng ta có rơi vào bẫy thu nhập trung bình như các nước hay không?

Từ đó, theo chuyên gia của UNDP, vấn đề then chốt là Việt Nam phải thành công trong xây dựng hệ thống đổi mới quốc gia. 

Chuyên gia UNDP đánh giá, hiện Việt Nam đầu tư vào đổi mới sáng tạo, nghiên cứu phát triển là rất thấp ở khu vực công, các viện nghiên cứu tư nhân cũng chưa được khuyến khích phát triển. Điều này là do các doanh nghiệp tư nhân xuất khẩu chủ yếu là doanh nghiệp FDI, doanh nghiệp đa quốc gia, còn doanh nghiệp trong nước chủ yếu là doanh nghiệp nhỏ và vừa thì khó có thể có đủ nguồn lực cho nghiên cứu phát triển. 

Ông cũng chỉ rõ 2 vấn đề trong đầu tư nghiên cứu phát triển của Việt Nam là tiêu quá ít và tiêu quá dàn trải.  “Khả năng điều phối thấp giữa trung ương và địa phương trong đầu tư nghiên cứu phát triển. Đầu tư dàn trải với quá nhiều cơ quan bộ ngành và chưa tập trung vào những ngành then chốt. Nhiều dự án nhỏ làm hạn chế tác động của việc đầu tư”, ông Jonathan Pincus nói.

CẦN MỘT ĐỘNG LỰC MỚI VỀ TĂNG TĂNG SUẤT LAO ĐỘNG

Nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tăng năng suất, các chuyên gia cho rằng, thời gian tới, các hoạt động thúc đẩy nâng cao năng suất lao động của Việt Nam cần được triển khai mạnh mẽ hơn.

Theo ông Felix Weidencaff, Chuyên gia về Việc làm của ILO thì Việt Nam cần có động lực mới về tăng trưởng năng suất. Theo đó, chuyển đổi, phát triển kinh tế bền vững và chuyển đổi việc làm, tăng năng suất lao động cần đi đôi với nhau. Bên cạnh đó, cần hoàn thể chế và chính sách của thị trường lao động để giải quyết những thách thức kép đặt ra… 

“Việt Nam cần phát triển nguồn nhân lực và tăng cường việc làm để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của nền kinh tế tri thức, công nghệ và công nghiệp 4.0, cùng với đó cần thay đổi bản chất của thất nghiệp và những thách thức mới; thiết lập hệ thống thông tin thị trường lao động hiệu quả. Đồng thời, tăng năng suất và việc làm bền vững, đặc biệt tập trung vào các doanh nghiệp vừa và nhỏ…”, chuyên gia ILO nhấn mạnh.

Trong khi đó, TS. Nguyễn Lê Hoa, Trưởng Phòng Nghiên cứu năng suất, Viện Năng suất Việt Nam, khuyến nghị nên tập trung vào liên kết phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương để xây dựng các chính sách đồng bộ và xuyên suốt; tạo điều kiện thúc đẩy nguồn lực và tạo điều kiện để khu vực kinh tế tư nhân phát huy vai trò trong việc tăng năng suất lao động.

Đặc biệt, cần tăng năng lực thực thi chính sách thúc đẩy năng suất, tập trung vào ngành đóng góp giá trị gia tăng cao và sử dụng nhiều lao động.

Góp ý thêm về vấn đề này, ông Jonathan Pincus, chuyên gia của UNDP nói cần tập trung công tác đào tạo chuyên sâu, sau đại học ở Việt Nam. Bởi hiện nay chưa có đủ không gian trong giáo dục cao học, nhất là trong các ngành khoa học, kĩ thuật.

“Trong bối cảnh các doanh nghiệp hứng thú với đầu tư tại Việt Nam, đặc biệt trong các lĩnh vực bán dẫn, năng lượng tái tạo, Việt Nam cần chuẩn bị tốt hơn nguồn nhân lực để tận dụng cơ hội đó. Cần có một cú hích lớn về khoa học và công nghệ, để nâng cấp được năng lực của mình. Việt Nam cũng có nhiều du học sinh du học ở các nước phát triển, nhiều nhân tài khoa học công nghệ cần được khuyến khích trở về các viện nghiên cứu, trường đại học ở Việt Nam để tận dụng được nguồn vốn nhân lực này”, chuyên gia UNDP nêu giải pháp.