Thực hiện lộ trình xây dựng và phát triển thị trường chứng khoán phái sinh đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, HNX chuẩn bị đưa sản phẩm Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ (TPCP) kỳ hạn 10 năm vào giao dịch ngày 28/6/2021.

Trong cuộc trao đổi với VnEconomy dưới đây, ông Nguyễn Anh Phong, Phó Tổng giám đốc phụ trách Ban điều hành Sở GDCK Hà Nội khẳng định: Sau 2 năm triển khai công tác chuẩn bị cho sản phẩm hợp đồng tương lai TPCP 10 năm, đến nay, các quy định pháp lý, hệ thống giao dịch, bù trừ thanh toán đã được hoàn thành để có thể đảm bảo thị trường vận hành thông suốt, an toàn, và sẵn sàng giao dịch và sẽ là một công cụ phòng vệ rủi ro đối với với giao dịch trái phiếu Chính phủ.

Sau 4 năm đi vào hoạt động, thị trường chứng khoán phái sinh đã đạt được những kết quả như kỳ vọng không, thưa ông?

Việc đưa thị trường chứng khoán phái sinh vào hoạt động là chủ trương, định hướng đúng, phù hợp với xu thế phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam, góp phần hoàn thiện thị trường chứng khoán, thị trường tài chính Việt Nam, giúp cải thiện cơ sở nhà đầu tư, thu hút thêm các nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt là các nhà đầu tư tổ chức, nhờ đó, thúc đẩy thanh khoản trên thị trường chứng khoán nói chung và thị trường cổ phiếu cơ sở nói riêng. Sau gần 4 năm đi vào hoạt động thị trường chứng khoán phái sinh đã bước đầu đạt được những thành quả đáng khích lệ.

Có thể nói, thị trường chứng khoán phái sinh có sự tăng trưởng vượt bậc. Sau gần 4 năm khai trương hoạt động, cho tới nay, số lượng hợp đồng giao dịch đã đạt mức rất cao với trên 104 triệu hợp đồng tương lai được giao dịch. Thanh khoản trên thị trường liên tục vượt qua các mốc đã đạt được trước đó.

Thị trường phái sinh đã phát huy rất rõ nét vai trò là công cụ phòng ngừa rủi ro hiệu quả, góp phần tích cực vào sự ổn định thị trường cơ sở. Cụ thể, giao dịch trên thị trường phái sinh đặc biệt sôi động vào những thời điểm thị trường cơ sở có biến động mạnh, đó cũng là lúc thanh khoản của thị trường chứng khoán phái sinh tăng mạnh và thiết lập mặt bằng mới. Đặc biệt những khi thị trường có các đợt sụt giảm mạnh, thị trường chứng khoán phái sinh đã góp phần giữ chân dòng tiền ở lại thị trường chứng khoán, vì nhà đầu tư có thể kiếm lợi nhuận ngay cả khi thị trường sụt giảm.

Thị trường chứng khoán phái sinh cũng góp phần thay đổi cơ cấu nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán Việt Nam, tỷ trọng tham gia của nhà đầu tư tổ chức ngày càng gia tăng, đến nay nhà đầu tư tổ chức trong nước chiếm 16,1% khối lượng giao dịch trên thị trường phái sinh.

Với những kết quả đạt được sau hành trình 4 năm qua, thị trường chứng khoán phái sinh đã đến lúc phải có thêm các sản phẩm mới nhằm mang đến ngày càng nhiều hơn các công cụ để nhà đầu tư được lựa chọn. Hợp đồng tương lai TPCP 10 năm là sản phẩm nằm trong lộ trình phát triển của thị trường chứng khoán phái sinh và đã được HNX, VSD, và các CTCK thành viên cùng nhau xây dựng trong 2 năm qua. Đến thời điểm này, công tác chuẩn bị cho việc ra mắt sản phẩm này như thế nào, thưa ông?

Theo lộ trình, sau khi các sản phẩm hợp đồng tương lai trên chỉ số VN30 đi vào vận hành suôn sẻ, Sở GDCK đã triển khai các sản phẩm hợp đồng tương lai TPCP để giúp thị trường có thêm lựa chọn đầu tư và có thêm công cụ phòng ngừa rủi ro lãi suất cho nhà đầu tư. Sau khi triển khai sản phẩm hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 5 năm dành cho nhà đầu tư tổ chức, Sở GDCK Hà Nội và VSD tiếp tục phối hợp để đưa sản phẩm hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 10 năm vào giao dịch trên thị trường. Đến nay, công tác chuẩn bị đã được hoàn tất về cơ sở pháp lý, sản phẩm, hệ thống giao dịch và giám sát giao dịch.

Về sản phẩm, qua nghiên cứu, đánh giá về thị trường TPCP, kết hợp với kinh nghiệm quốc tế tại các thị trường chứng khoán phái sinh phát triển trên thế giới và tham vấn ý kiến của các thành viên thị trường, TPCP kỳ hạn 10 năm đã được lựa chọn làm tài sản cơ sở cho sản phẩm hợp đồng tương lai TPCP tiếp theo. Việc lựa chọn là do trên thị trường sơ cấp, TPCP kỳ hạn 10 năm chiếm tỷ trọng lớn trong số các TPCP kỳ hạn dài được phát hành, còn trên thị trường thứ cấp, tỷ trọng giao dịch của TPCP kỳ hạn 10 năm cũng chiếm tỷ trọng lớn và tăng dần theo thời gian. hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 10 năm đã được Bộ Tài chính phê duyệt mẫu, trên cơ sở đó, Sở GDCK Hà Nội đã công bố mẫu hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 10 năm tới các thành viên thị trường. Và đầu năm nay, sau khi Bộ Tài chính phê duyệt giới hạn vị thế nắm giữ hợp đồng, Sở GDCK Hà Nội đã truyền thông trên các phương tiện thông tin đại chúng để các nhà đầu tư có thể nắm bắt và có thể giao dịch ngay khi sản phẩm được khai trương.

Về nền tảng công nghệ, hệ thống giao dịch chứng khoán phái sinh tại HNX cho phép giao dịch nhiều loại sản phẩm trên một nền tảng công nghệ. Trong thời gian qua, 2 sản phẩm hợp đồng tương lai chỉ số VN30 và hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 5 năm đã được giao dịch suôn sẻ và ổn định nên đối với sản phẩm mới hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 10 năm HNX và các đơn vị liên quan không phải chuẩn bị nhiều về mặt hệ thống. Tuy nhiên, trong năm 2020, Sở GDCK Hà Nội và VSD cũng đã phối hợp với các công ty chứng khoán hoàn tất kiểm thử chức năng giao dịch, lưu ký, thanh toán đối với sản phẩm hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 10 năm, đảm bảo sẵn sàng giao dịch.

Về giám sát giao dịch, công tác giám sát được triển khai như đối với hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 5 năm đang giao dịch tại HNX.

Đến nay, có thể nói HNX, VSD và các thành viên đã hoàn thiện những bước chuẩn bị cần thiết sẵn sàng cho việc khai trương sản phẩm mới hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 10 năm, dự kiến vào ngày 28/6 tới đây.

Năm 2019, HNX đã đưa vào giao dịch sản phẩm phái sinh mới là hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 5 năm. Tuy nhiên, theo thống kê, sản phẩm mới chưa thực sự được thị trường đón nhận tích cực. Theo ông nguyên nhân tại sao?

Trên thực tế, sản phẩm hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 5 năm có khối lượng giao dịch tương đối khiêm tốn, chưa thực sự thu hút sự quan tâm của nhà đầu tư. Theo đánh giá của chúng tôi, có 2 nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trên, đó là:

Thứ nhất, trên thị trường TPCP, các hoạt động phát hành trên thị trường sơ cấp hay giao dịch trên thị trường thứ cấp đang có xu hướng tập trung vào các trái phiếu có kỳ hạn dài, do đó giao dịch TPCP kỳ hạn 5 năm được giao dịch ngày càng ít hơn.

Thứ hai, sản phẩm hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 5 năm được đưa vào giao dịch trước khi Nghị định 158/2020/NĐ-CP được ban hành, vì vậy, trong thời gian đầu triển khai sản phẩm hợp đồng tương lai TPCP, đối tượng tham gia giao dịch sản phẩm này chỉ giới hạn trong phạm vi các nhà đầu tư tổ chức, hạn chế đối tượng nhà đầu tư cá nhân, dẫn tới thanh khoản sản phẩm này cũng ở mức khiêm tốn.

HNX đặt kỳ vọng như thế nào đối với sản phẩm hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 10 năm?

Sản phẩm mới hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 10 năm sẽ phần nào khắc phục được những hạn chế như đã nói ở trên với hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 5 năm. Thực tế, TPCP kỳ hạn 10 năm hiện đang được giao dịch trên thị trường thứ cấp tương đối tốt, khối lượng phát hành trên sơ cấp cũng ở mức khá, do đó chúng tôi kỳ vọng sản phẩm hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 10 năm cũng sẽ có giao dịch khả quan. Chúng tôi rất mong nhận được sự hỗ trợ của VBMA, các thành viên, các ngân hàng thương mại - những nhà đầu tư chính trên thị trường này để tạo thanh khoản cho sản phẩm hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 10 năm ngay trong ngày giao dịch đầu tiên, nhằm tạo đà cho sự phát triển tiếp theo.