Tại Việt Nam, thuốc lá ngày càng tiếp cận dễ dàng với giới trẻ, phần lớn do giá quá rẻ và chính sách thuế hiện hành chưa đủ sức răn đe. Bộ Y tế cho biết chỉ trong một năm, từ 2022 đến 2023, tổng sản lượng sản xuất thuốc lá tại Việt Nam đã tăng hơn 10%.

GÁNH NẶNG CHI PHÍ ĐIỀU TRỊ BỆNH TẬT DO THUỐC LÁ GÂY RA

GS. Nguyễn Anh Trí, nguyên Viện trưởng Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương, đại biểu Quốc hội đoàn TP. Hà Nội, cho rằng tác hại của thuốc lá đã rất rõ, với hàng nghìn chất độc, trong đó có nicotine và nhiều chất gây ung thư. Thuốc lá tạo gánh nặng rất lớn cho hệ thống y tế, gánh nặng bệnh tật rất nặng nề. Các bệnh liên quan đến thuốc lá cướp đi sinh mạng của hơn 100.000 người mỗi năm.

Đáng chú ý, hút thuốc không những gây hại cho chính người hút thuốc, mà còn ảnh hưởng đến những người tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động, bao gồm cả phụ nữ và trẻ em.

“Thuốc lá tác động rất lớn đến hệ thần kinh của phụ nữ. Đã có trường hợp ghi nhận tác hại của thuốc lá có thể gây dị dạng thai nhi khi người mẹ hít phải khói thuốc lá thụ động.

Đối với trẻ em, thuốc lá tạo một thói quen xấu ngay từ nhỏ, trẻ lớn lên sẽ dễ dàng chấp nhận cái xấu là hút thuốc lá, ảnh hưởng sức khỏe lâu dài, và không quan tâm đến những người xung quanh…”, GS Nguyễn Anh Trí cho biết.

Bà Sarah Bales, Chuyên gia Hội Kinh tế Y tế Việt Nam cũng cho biết theo một nghiên cứu dựa trên phân tích của cơ quan Bảo hiểm xã hội, có 3 loại chi phí chính do thuốc lá gây ra.

Thứ nhất, chi phí khám chữa bệnh do Bảo hiểm y tế hoặc người dân phải chi trả. Hàng năm, có khoảng 8.500 tỷ đồng bảo hiểm y tế chi cho các cơ sở y tế để điều trị bệnh do thuốc lá. Tổng chi phí khám chữa bệnh, bao gồm cả tiền túi của người dân lên tới khoảng 16.400 tỷ đồng.

Thứ hai, thiệt hại về năng suất lao động. Bởi khi ốm đau, bệnh tật, người lao động phải nghỉ việc, kéo theo người thân phải đi cùng chăm sóc. Hàng năm, ước tính có khoảng 21,8 triệu ngày lao động bị mất để đi khám chữa bệnh, gây tổn thất khoảng 9.000 tỷ đồng.

Thứ ba, chi phí do tử vong sớm, bởi nếu không tử vong những người này có thể tiếp tục lao động đến 60 tuổi. Ước tính tổn thất kinh tế do tử vong sớm lên tới hơn 60.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, trong nghiên cứu này mới chỉ tính được ở mức thấp so với thực tế.

Theo ước tính, việc sử dụng thuốc lá khiến Việt Nam thiệt hại hơn 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương 1,14% GDP. Tổng thiệt hại kinh tế này cao gấp 5 lần số thu ngân sách từ thuế thuốc lá. Điều đó cho thấy khi thuế suất còn thấp, ngân sách nhà nước không thu được nhiều, trong khi xã hội phải gánh hậu quả tài chính nặng nề.

THUẾ THUỐC LÁ CỦA VIỆT NAM KHÔNG CÒN PHÙ HỢP

Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng Đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam cũng cho rằng thuốc lá rất có hại cho sức khỏe, gây ra tử vong sớm cho một nửa số người hút mà không bỏ. Trên toàn thế giới, mỗi năm thuốc lá gây ra hơn 8 triệu ca tử vong cho con người.

Tại Việt Nam, với hơn 15 triệu người hiện hút thuốc, thì hút thuốc đang làm gia tăng khủng hoảng bệnh tật và tử vong sớm. Theo bà, với đà giảm tỷ lệ hút thuốc chậm như hiện nay, Việt Nam sẽ không thể đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc đặt ra trong Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại thuốc lá tới năm 2030.

Sử dụng thuốc lá còn làm gia tăng tình trạng nghèo đói, nếu các gia đình có thu nhập thấp dùng tiền để mua thuốc lá, thay vì đầu tư vào giáo dục và các nhu cầu khác của con cái. “Sử dụng thuốc lá đe dọa khát vọng trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045 của Việt Nam,” Tiến sĩ Angela Pratt cho biết.

Vì vậy, tăng thuế thuốc lá để tăng giá thuốc lá là cách nhanh nhất và hiệu quả nhất về mặt chi phí để giảm tiêu thụ thuốc lá. Khi giá thuốc lá tăng sẽ khuyến khích người hút thuốc bỏ thuốc và ngăn cản những người trẻ bắt đầu hút thuốc. Thuế thuốc lá có thể bảo vệ cả thế hệ người lao động hiện tại và tương lai của Việt Nam.

Theo Tiến sĩ Angela Pratt, cải cách thuế sẽ đạt được mục tiêu “cùng thắng”. Đó là, giảm tiêu thụ thuốc lá, do đó giảm những tác hại mà nó gây ra đối với sức khỏe con người, cũng như tạo thêm nguồn thu thuế để đầu tư vào các ưu tiên chính của Chính phủ - bao gồm đầu tư vào việc đẩy nhanh tiến độ đạt được các Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên Hợp Quốc (SDGs).

Để đạt được các mục tiêu quốc gia về giảm hút thuốc lá và mang lại tác động tích cực lớn nhất tới sức khỏe và nền kinh tế, thì mức thuế đề xuất thậm chí cần phải cao hơn nữa.

“WHO khuyến nghị là ngoài mức thuế tỷ lệ hiện tại 75% giá xuất xưởng, cần áp thuế tuyệt đối theo lộ trình để đạt mức 15.000 đồng một bao thuốc vào năm 2030. Những thay đổi này sẽ giúp giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới xuống dưới 36% vào năm 2030, phù hợp với mục tiêu quốc gia, và sẽ giúp giảm 3,2 triệu người hút thuốc vào năm 2030”, Tiến sĩ Angela Pratt cho biết.

Thay đổi ở mức thuế suất này sẽ làm tăng mạnh nguồn thu thuế hàng năm. Các khoản thu này có thể được đầu tư vào hàng hóa và dịch vụ công như y tế, giáo dục và cơ sở hạ tầng, và cuối cùng sẽ thúc đẩy và duy trì tăng trưởng kinh tế.