Sau hơn một năm triển khai đấu thầu tập trung trái phiếu chính phủ tại Trung tâm Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HASTC), hoạt động đấu thầu loại chứng khoán này đang thực sự chuyển biến tích cực và ngày càng hiệu quả hơn.

Ngày 20/6/2006, Bộ trưởng Bộ Tài chính đã ký Quyết định số 2276/2006/QĐ-BTC về việc tập trung đấu thầu trái phiếu chính phủ tại HASTC.

Theo đó, kể từ ngày 1/7/2006, các loại trái phiếu chính phủ bao gồm: trái phiếu kho bạc và trái phiếu đầu tư được tập trung đấu thầu tại HASTC, nhằm tạo ra một thị trường phát hành trái phiếu sơ cấp có tính chuyên môn hoá cao, tạo điều kiện thuận lợi cho nhà phát hành và nhà đầu tư tham gia thị trường, từ đó dần hình thành một thị trường trái phiếu chuyên biệt.

Đấu thầu quy về một mối

HASTC thường xuyên tổ chức các phiên đấu thầu trái phiếu chính phủ do Kho bạc Nhà nước và Ngân hàng Phát triển Việt Nam phát hành, trái phiếu đô thị Hà Nội và Tp.HCM, trái phiếu xây dựng Thủ đô.

Chỉ tính riêng trái phiếu chính phủ do Kho bạc Nhà nước phát hành, năm 2006 và 6 tháng đầu năm 2007 thông qua gần 30 phiên đấu thầu trái phiếu chính phủ tại HASTC, đã huy động được 12.695 tỷ đồng cho ngân sách Nhà nước.

Trong đó, lãi suất trúng thầu có xu hướng giảm dần từ mức bình quân 8,75%/năm vào đầu năm 2006 xuống 7,00%/năm trong một số phiên gần đây.

Ngoài ra, hoạt động đấu thầu trái phiếu chính phủ theo lô lớn lần đầu tiên được thực hiện thí điểm thành công, mở ra một triển vọng mới về nâng cao chất lượng phát hành và giao dịch trái phiếu chính phủ trong thời gian tới.

Qua 4 phiên thí điểm phát hành trái phiếu lô lớn theo Quyết định 46/2006/QĐ-BTC ban hành ngày 6/9/2006 của Bộ Tài chính, với tổng khối lượng gọi thầu 1.600 tỷ đồng, với mức lãi suất bình quân 7,13%/năm.

Lãi suất trái phiếu giảm dần

Một năm thực hiện Quyết định 2276/QĐ-BTC đã cho thấy hiệu quả của việc tổ chức đấu thầu trái phiếu chính phủ tại HASTC.

Đó là tỷ lệ thành công của các phiên đấu thầu ngày càng cao và lãi suất huy động ngày càng giảm.

Lãi suất đấu thầu trái phiếu giảm dẫn đến lãi suất bảo lãnh phát hành cũng giảm, kết quả là làm giảm đáng kể gánh nặng cho ngân sách Nhà nước trong việc huy động vốn cho đầu tư phát triển, góp phần bình ổn lãi suất cho vay của ngân hàng, từ đó góp phần bình ổn kinh tế vĩ mô.

Lần đầu tiên lãi suất trái phiếu chính phủ đã giảm xuống mức thấp hơn lãi suất ngân hàng (lãi suất cơ bản vào ngày 01/06/2007 là 8,25% theo Quyết định 1143/QĐ-NHNN ngày 29/05/2007, trong khi đó lãi suất trúng thầu Trái phiếu chính phủ kỳ hạn 5 năm vào ngày 11/06/2007 là 7,15%), đây chính là dấu hiệu hình thành lãi suất chuẩn (của Trái phiếu chính phủ kỳ hạn 5 năm).

Ngoài ra, tính cạnh tranh của thị trường đấu thầu trái phiếu ngày càng thể hiện rõ nét với sự tăng mạnh của số lượng và chất lượng thành viên đấu thầu.

Tính đến nay, HASTC đã kết nạp 52 thành viên đấu thầu, trong đó có 20 công ty chứng khoán, 13 ngân hàng thương mại trong nước, 7 ngân hàng thương mại nước ngoài và 12 tổ chức tài chính khác.

Các ngân hàng nước ngoài có uy tín như Citibank, HSBC, Standardered Charted Bank cũng đăng ký là đặc biệt đã tham gia đấu thầu trái phiếu tại HASTC.

Tạo tiền đề hình thành thị trường trái phiếu chuyên biệt

Đặc biệt, tính hiệu quả của hoạt động đấu thầu trái phiếu chính phủ góp phần quan trọng để phát triển hoạt động giao dịch thứ cấp, tạo tiền đề hình thành một thị trường trái phiếu chuyên biệt theo chỉ đạo của Bộ Tài chính.

Trước và sau khi ban hành Quyết định 2276/2006/QĐ-BTC, số trái phiếu đưa vào niêm yết đã tăng 12 mã trái phiếu lên 148 mã, giá trị niêm yết tăng từ 3.190 tỷ đồng lên 56.321 tỷ đồng.

Giao dịch trái phiếu trên thị trường thứ cấp tăng đều qua các quý. Quý 3/2006: 595,87 tỷ đồng; quý 4/2006: 5217,53 tỷ đồng; quý 1/2007: 20.806,83 tỷ đồng và quý 2/2007: 21.349 tỷ đồng, giá trị bình quân giao dịch trái phiếu trong 6 tháng đầu năm 2007 là 351,29 tỷ đồng/ngày.

Có thể nói, Quyết định số 2276/2006/QĐ-BTC đã tập trung hoạt động đấu thầu trái phiếu về một đầu mối, đóng trên địa bàn thuận lợi (nơi tập trung hội sở chính của Bộ Tài chính, Ngân hàng TW, Kho bạc Nhà nước và các tổ chức tài chính lớn....) đã giúp cho việc tập trung chỉ đạo, điều hành thị trường một cách linh hoạt và tạo điều kiện thuận lợi cho việc tham gia của các thành viên đấu thầu.

Bước sang năm 2006, thị trường chứng khoán Việt Nam đã có sự phát triển vượt bậc, số doanh nghiệp niêm yết tăng nhanh, giá trị giao dịch bình quân trên thị trường tăng mạnh, điều này cũng giúp các doanh nghiệp niêm yết huy động vốn dễ dàng thông qua các đợt phát hành thêm với chi phí vốn rẻ hơn so với vay qua ngân hàng.

Mặt khác, trong năm qua các ngân hàng có sự cạnh tranh mạnh mẽ trong việc tăng lãi suất huy động trong khi việc cho vay gặp nhiều khó khăn vì lãi suất cho vay cao và thiếu dự án tốt cho doanh nghiệp lựa chọn.

Nguyên nhân trên đã khiến hầu hết các ngân hàng thương mại dư thừa vốn tạm thời, do vậy việc đầu tư vào trái phiếu là giải pháp tối ưu cho việc kinh doanh vốn của các ngân hàng.

Vẫn còn hạn chế

Bên cạnh những thành công bước đầu, hoạt động đấu thầu trái phiếu chính phủ vẫn còn một số hạn chế.

Mặc dù thị trường đấu thầu đã có tính cạnh tranh hơn, số lượng thành viên tham gia nhiều hơn và khối lượng đăng ký đấu thầu trong thời gian gần đây đều vượt quá khối lượng gọi thầu, tuy nhiên do việc đưa ra mức lãi suất trần thấp nên một số phiên đấu thầu đã không huy động đủ 100% khối lượng gọi thầu.

Ngoài ra, trái phiếu chính phủ đã từng bước được đa dạng về kỳ hạn nhưng chủ yếu là kỳ hạn 5 năm, các loại kỳ hạn khác như (2 năm; 3 năm; 7 năm; 10 năm và 15 năm...) chưa được duy trì đều đặn. Sự đơn điệu về kỳ hạn trái phiếu đã không đáp ứng được nhu cầu đa dạng của các nhà đầu tư trái phiếu trong thời gian qua.

Hiện nay do chưa có hệ thống các nhà kinh doanh trái phiếu sơ cấp (gọi tắt là Primary Dealer hay PD) nên chưa thực sự gắn kết giữa thị trường sơ cấp và thứ cấp và cũng là nguyên nhân khiến cho các thành viên thị trường tham gia chưa đều.

Để hoạt động đấu thầu trái phiếu đạt được kết quả tốt hơn nữa, các cơ quan quản lý cần nghiên cứu cơ chế lãi suất trần phù hợp trước những thay đổi lãi suất trên thị trường vốn và ban hành các quy định cụ thể cho các loại hình giao dịch trái phiếu mới như giao dịch kỳ hạn, giao dịch mua lại (repo), giao dịch hợp đồng tương lai (future)... để khuyến khích việc đầu tư và sử dụng trái phiếu.

Đồng thời các tổ chức phát hành trái phiếu cần thực hiện đa dạng hoá kỳ hạn trái phiếu và đa dạng hoá các hình thức bán trái phiếu (chiết khấu, bằng mệnh giá, cao hơn hoặc thấp hơn mệnh giá), tách biệt kỳ hạn trái phiếu bảo lãnh và trái phiếu đấu thầu để thành viên đấu thấu tham gia đấu thầu tích cực hơn qua HASTC.