Chất vấn Bộ trưởng Bộ Lao động- Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung tại phiên họp ngày 6/6, Đại biểu Ma Thị Thúy (Đoàn Tuyên Quang) phản ánh tình trạng chậm và trốn đóng bảo hiểm xã hội thời gian qua gây hệ lụy rất lớn, ảnh hưởng đến hàng trăm nghìn người lao động (theo báo cáo có 206.468 người). Do đó, đại biểu đề nghị Bộ trưởng làm rõ những nguyên nhân và giải pháp khắc phục vấn đề này?

Thống kê đến hết tháng 5/2023, số người tham gia bảo hiểm xã hội bảo hiểm xã hội khoảng 17,47 triệu  người, chiếm 37,48% lực lượng lao động trong độ tuổi, tăng 2,7% so với cùng kỳ năm 2022.

NGUYÊN NHÂN NÀO DẪN ĐẾN TÌNH TRẠNG CHẬM, TRỐN ĐÓNG BẢO HIỂM XÃ HỘI KÉO DÀI

Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho biết, đến hết năm 2022, số tiền chậm đóng, trốn đóng bảo hiểm xã hội cả lãi và gốc là 8.560 tỷ đồng, tăng 2,69% so với năm 2021.

Trong đó, có khoảng 26.670 doanh nghiệp và đơn vị chậm đóng và cũng có một bộ phận trốn đóng nhưng phần đa là chậm đóng. Điều này đã ảnh hưởng tới trên 206.000 người lao động và trong thời gian qua chúng tôi phải điều chỉnh các giải pháp để đảm bảo quyền lợi cho số lao động này, Bộ trường thông tin.

Nguyên nhân thì có mấy nguyên nhân, một là doanh nghiệp làm ăn khó khăn, thiếu đơn hàng, cá biệt thì có đơn vị cố tình chậm và trốn đóng. Bên cạnh đó cơ quan bảo hiểm xã hội chưa xác định, quản lý được hết đối tượng thuộc diện tham gia bắt buộc theo quy định. Ngoài ra việc ứng dụng công nghệ thông tin kết nối cơ sở dữ liệu chưa tốt.

Để hạn chế tình trạng trên, Bộ trưởng cho biết bộ đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ. Bộ đã có văn bản  chỉ đạo Bảo hiểm xã hội Việt Nam với nguyên tắc thu bảo hiểm xã hội đến đâu, ghi nhận đến đó và giải quyết kịp thời quyền lợi đối với hơn 206.000 người lao động.

Theo đó, xem xét, giải quyết hưởng các chế độ  bảo hiểm xã hội đối với người đủ điều kiện (lương hưu hàng tháng, bảo hiểm xã hội một lần,...) và  các trường hợp chưa đủ điều kiện hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội thì xác nhận thời  gian đã đóng để người lao động tiếp tục tham gia tại đơn vị mới.

Về lâu dài, Bộ trưởng cho rằng cần sửa Luật Bảo hiểm xã hội, các nội dung này cũng được trình bày trong dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) trình Quốc hội tại Kỳ họp tháng 10, trong đó sẽ quy định rõ khái niệm, phạm vi hành vi chậm đóng, trốn đóng bảo hiểm xã hội, áp dụng một số chế tài mạnh mẽ, kiên quyết, hiệu quả hơn đối với hành vi này như thông lệ quốc tế.

Người đứng đầu ngành Lao động- Thương binh và Xã hội cho rằng trốn đóng hiện nay đã được quy định bằng pháp luật, thậm chí là xử lý hình sự, nhưng khái niệm và phạm vi cũng không xác định rõ được. Do đó, hiện nay chưa xử lý được một trường hợp nào. Ví dụ như Tp.Hồ Chí Minh có tới 84 đơn để chuyển sang cơ quan điều tra nhưng không xử lý được vì vướng hành vi, chưa xác định rõ.

Cùng chung quan tâm về số tiền chậm đóng bảo hiểm đến năm 2022 là 8.560 tỉ đồng, chiếm 2,69% như Bộ trưởng đã nêu, đại biểu Trần Quốc Quân (Đoàn Long An) đề nghị Bộ trưởng cho biết những giải pháp nào để thu hồi toàn bộ số tiền nợ đóng bảo hiểm của các doanh nghiệp cố tình trốn đóng bảo hiểm xã hội và tuyên bố phá sản nhằm đảm bảo quyền và lợi ích chính đáng của người lao động.

Giải đáp thắc mắc của đại biểu, Bộ trưởng thông tin thêm, số tiền chậm đóng khoảng hơn 3 nghìn tỉ đồng. Số người bị ảnh hưởng do chậm đóng đều được kết nối để giải quyết chính sách theo đúng quy định. Về giải pháp, Bộ trưởng cho rằng cần sửa luật, quy định hành vi để xử phạt nghiêm minh.

Bộ trưởng cho biết, đến nay còn khoảng 2,91% đơn vị doanh nghiệp chậm đóng. Nếu chậm đóng 1 tháng đã bị phạt. Thông thường chậm đóng do kiểm tra thu chi của các cơ quan quản lý chưa đến nơi đến chốn. Thời gian tới các cơ quan sẽ tăng cường kiểm tra tuy nhiên, điều lo ngại nhất là việc trốn đóng bảo hiểm, Bộ trưởng nói.

VÌ SAO CHƯA KHỞI TỐ TRỐN ĐÓNG BẢO HIỂM XÃ HỘI?

Hầu hết các ý kiến đều có chung quan điểm việc trốn đóng bảo hiểm là vi phạm cần xử lý dứt điểm. Đại biểu đoàn Thái Nguyên Lý Văn Huấn phản ánh tình trạng vi phạm pháp luật trong lĩnh vực bảo hiểm xã hội hiện nay rất phức tạp, đặc biệt như việc lập khống hồ sơ bảo hiểm xã hội. Bộ trưởng đã xử lý những vi phạm này như thế nào và giải pháp trong thời gian tới để hạn chế vi phạm trong lĩnh vực này?. Ngoài ra, đại biểu cũng đề nghị làm rõ nguyên nhân chưa xử lý việc chậm, trốn đóng bảo hiểm xã hội và giải pháp nào xử lý dứt điểm.

Về hồ sơ giả, thu gom sổ bảo hiểm, trục lợi chính sách, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung nêu rõ, thời gian qua Bộ đẩy mạnh thanh tra xử lý và kết quả về cơ bản tình trạng đã giảm đi. Bộ trưởng nhấn mạnh, chưa bao giờ quyết liệt như vừa qua, từ sau chất vấn của Quốc hội, Bộ vào cuộc quyết liệt.

Trong kế hoạch năm 2023, Bộ đã dành 1/3 số đoàn để thanh tra những vấn đề xử lý vi phạm bảo hiểm xã hội. Đã có 2995 kiến nghị được xử lý; ban hành 205 quyết định xử phạt. Qua đó giảm tình trạng chậm đóng bảo hiểm. "Năm 2022, chỉ còn chiếm 3,3% phần phải thu. Đây là một tiến bộ rất lớn, chúng tôi sẽ cố gắng làm tốt hơn. Giải pháp căn cơ về vấn đề này thì phải tiến hành đồng bộ 5 giải pháp căn bản", Bộ trưởng nhấn mạnh.

Thứ nhất, phải tập trung vào tuyên truyền, giáo dục chính sách pháp luật, ý thức chấp hành của người sử dụng lao động và người lao động vì đây là lợi ích.  

Thứ hai, tập trung vào sửa đổi hệ thống, nhất là các quy phạm pháp luật, kể cả Luật Bảo hiểm xã hội và các nghị định xử phạt, xử lý vi phạm. Thứ ba, tiếp tục tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm.

Thứ tư, phải tập trung rất nhanh ứng dụng công nghệ thông tin, kết nối giữa bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế với cơ sở dữ liệu dân cư. Đây là căn cốt, vừa qua bảo hiểm xã hội đã cố gắng nhưng chưa tốt, chưa đạt yêu cầu so với nhu cầu của chúng ta, hay nhu cầu quản lý nhà nước về mặt bảo hiểm xã hội.

Thứ năm, phải minh bạch cho người lao động biết. Hiện nay tại sao người lao động không được biết về bảo hiểm này của mình. Theo đó, phải làm sao để cập nhật thông tin này đến ngày đóng mà người lao động chưa thấy đóng cho mình phải thông tin để kiểm tra ngay.

Chưa thỏa mãn với trả lời của Bộ trưởng, vị đại biểu đoàn Thái Nguyên tranh luận cho rằng việc lập khống, làm giả hồ sơ để hưởng chế độ bảo hiểm xã hội là một vi phạm hình sự chứ không phải vi phạm hành chính. Quan điểm của đại biểu, với vấn đề vi phạm hình sự thì Bộ trưởng phải chỉ đạo xử lý các vụ việc này như thế nào?

Liên quan đến vấn đề trốn đóng bảo hiểm xã hội, đại biểu tiếp tục đặt vấn đề tại sao đến giờ chưa khởi kiện được dân sự và chưa xử lý theo Điều 216 của Bộ luật Hình sự. Đại biểu Huấn băn khoăn vì lý do gì, về cơ chế, về quy định của pháp luật, hay vì do các cơ quan bảo hiểm chưa cương quyết trong vấn đề này. Đại biểu cũng đề nghị nêu rõ nguyên nhân, lý do và hướng giải quyết dứt điểm trong thời gian tới?

Trả lời thắc mắc của đại biểu, ông Dung cũng cho biết luật hình sự có quy định, Luật bảo hiểm xã hội cũng đề cập, thậm chí Hội đồng thẩm phán Tòa án Nhân dân tối cao cũng có nghị quyết hướng dẫn, nhưng “vẫn chưa xử lý được”.

Nguyên nhân là chưa thống nhất nội hàm “trốn đóng bảo hiểm xã hội”, chưa phân biệt được giữa trốn và chậm nên chưa có cơ sở vững chắc để cơ quan chức năng khởi tố, ông Dung lý giải trước Quốc hội.