Theo quy định tại Nghị định 126/2020/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Luật Quản lý thuế, có hiệu lực thi hành từ ngày 5/12/2020, nhà đầu tư bán chứng khoán được chia thưởng, được trả cổ tức sẽ bị khấu trừ 5% thuế thu nhập cá nhân.

Sắc thuế mới này đang vấp phải nhiều ý kiến trái chiều cả về mục đích đánh thuế lẫn cách thu. Nhiều người cho rằng sắc thuế đánh trên cổ phiếu thưởng, cổ tức bằng cổ phiếu là bất hợp lý, gây thuế chồng thuế, đẩy thiệt hại về phía các nhà đầu tư.

LO NGẠI THUẾ CHỒNG THUẾ

Theo quy định hiện hành, cổ tức bằng tiền mặt hoặc bằng cổ phiếu đều phải nộp 5% thuế thu nhập cá nhân. Thông thường, cổ tức bằng tiền mặt sẽ bị khấu trừ luôn tại nguồn (tức doanh nghiệp chi trả). Cổ tức bằng cổ phiếu, được coi là thu nhập của nhà đầu tư, nhưng trong nhiều trường hợp nhà đầu tư không được hưởng gì. Sự thực là khi doanh nghiệp chia cổ tức bằng cổ phiếu, bản thân các chỉ số tài chính của doanh nghiệp như quy mô vốn, tài sản không thay đổi, chỉ có số lượng cổ phiếu lưu hành tăng thêm, nhưng giá trị giảm đi.

Thực tế, doanh nghiệp kinh doanh sau khi nộp đầy đủ các sắc thuế có lãi, chia lãi cho cổ đông. Tức doanh nghiệp đã chịu một lần thuế. Vào các ngày chốt trả cổ tức bằng cổ phiếu, giá cổ phiếu đã giảm đi tương ứng so với % cổ phiếu trả cổ tức. Thêm vào đó, tâm lý nhà đầu tư bị đè nặng nên thông thường các phiên giao dịch trả cổ tức bằng cổ phiếu thì chứng khoán thường giảm điểm. Vậy, về bản chất tài sản của nhà đầu tư không tăng, thậm chí có thể giảm nếu thị trường chứng khoán không thuận. Đó là chưa kể, nhà đầu tư nếu có bán cổ phiếu, cũng phải chịu thuế thu nhập 0,1% bất kể lãi hay lỗ, và nhiều khoản phí khác.

Về vấn đề thuế cổ tức bằng cổ phiếu, ông Đặng Ngọc Minh, Phó Tổng cục trưởng Tổng Cục Thuế lý giải, mỗi một nhà đầu tư khi nhận được cổ tức thì phải nộp thuế trên cổ tức đó là 5%, trường hợp nhà đầu tư mua bán chứng khoán, theo Luật Thuế thu nhập cá nhân, nếu có chênh lệch từ việc kinh doanh chứng khoán thì phải nộp thuế, đây là 2 khoản thuế khác nhau, phải có trình tự khác nhau, không thể nói là trùng được.

"Hiện nay cho phép doanh nghiệp chia cổ tức bằng cổ phiếu thay bằng tiền mặt. Nếu chia bằng tiền mặt thì trách nhiệm nộp thuế của cá nhân và công ty chứng khoán có trách nhiệm khấu trừ 5%. Nhưng doanh nghiệp phát hành cổ phiếu thưởng và chia cổ tức bằng cổ phiếu thưởng thì chỉ khi phát sinh giao dịch mới phải nộp thuế 5%.

Nhà đầu tư có 1000 cổ phiếu, được chia cổ tức là 500 cổ phiếu thưởng, thì khi phát sinh giao dịch liên quan đến cổ phiếu đó, nhà nước thu 5% trên cổ tức được thưởng từ giao dịch đó", ông Minh nói thêm.

Ông Lưu Đức Huy, Vụ trưởng Vụ Chính sách (Tổng cục Thuế) cho hay, Nghị định 126 quy định việc tổ chức khai thuế thay và nộp thuế thay cho cá nhân nhận cổ tức bằng chứng khoán, cá nhân là cổ đông hiện hữu nhận thưởng bằng chứng khoán; cá nhân được ghi nhận phần vốn tăng thêm do lợi tức ghi tăng vốn; cá nhân góp vốn bằng bất động sản, phần vốn góp, chứng khoán. Trong đó, đối với cá nhân nhận cổ tức bằng chứng khoán; cá nhân là cổ đông hiện hữu nhận thưởng bằng chứng khoán thì tổ chức có trách nhiệm khai thuế thay và nộp thuế thay cho cá nhân đối với thu nhập từ đầu tư vốn khi cá nhân chuyển nhượng chứng khoán cùng loại.

"Khi chuyển nhượng phải khai thuế, vấn đề ai là người khai thuế, trước đây cá nhân tự khai, nay Nghị định 126 quy định tổ chức khai thay như vậy chỉ thay đổi chủ thuế khai nộp thuế thu nhập cá nhân chứ không có chuyện nộp trùng 2 lần", ông Huy nhấn mạnh.

CỔ TỨC BẰNG CỔ PHIẾU CHỈ LÀ BÚT TOÁN TĂNG VỐN

Ông Nguyễn Hoàng Hải, Phó Chủ tịch Hiệp hội Nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI) cho hay, trả cổ tức bằng cổ phiếu không phải là hình thức phân phối lợi nhuận sau thuế hay chia tiền mặt cho cổ đông. Việc trả cổ tức bằng cổ phiếu không làm thay đổi vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp tại thời điểm chia, không làm giảm lợi nhuận chưa phân phối của doanh nhiệp như trường hợp chia cổ tức bằng tiền mặt, không làm tăng giá trị cổ phiếu về mặt sổ sách và thị giá (lý thuyết song trên thực tế sau chia tách thì thị giá cổ phiếu có thể giảm hoặc tăng tùy thuộc nhiều yếu tố), cho nên  khi cổ đông nhận được cổ phiếu thì khoản này không được coi là thu nhập từ đầu tư vốn.

Điều 3 Điểm 3 Luật thuế thu nhập cá nhân 2014  có quy định thu nhập từ đầu tư vốn bao gồm: tiền lãi cho vay, lợi tức cổ phần, thu nhập từ đầu tư vốn dưới các hình thức đầu tư khác.

"Trả cổ tức bằng cổ phiếu hay cổ phiếu thưởng không thể coi là thu nhập từ đầu tư vốn vì những nghiệp vụ này doanh nghiệp không mất một đồng trả cho nhà đầu tư", ông Nguyễn Hoàng Hải nói.

Về vụ áp thuế cổ tức bằng cổ phiếu, ông Lý Xuân Hải, đại diện Kusto Group ủy quyền tại Coteccons cũng cho rằng việc áp thuế này rất bất hợp lý. Chẳng hạn, nhà đầu tư mua cổ phiếu A và được nhận cổ tức bằng cổ phiếu tỷ lệ 10%. Thị trường chứng khoán không thuận, cổ tức bằng cổ phiếu này giảm giá 20%, nhà đầu tư phải cắn răng bán đi nhưng vẫn phải nộp 0,1% thuế thu nhập, cộng với 20% lỗ và giờ lại thêm 5% thuế thu nhập cá nhân. Tức lỗ mà vẫn phải nộp thuế.

Ông Hải khẳng định, cổ tức tiền mặt là lượng tiền mặt chuyển ra khỏi doanh nghiệp vào túi cổ đông, nhưng cổ tức bằng cổ phiếu bản chất là bút toán kế toán chuyển từ lợi nhuận doanh nghiệp thành vốn điều lệ, tăng số lượng cổ phiếu lưu hành nhưng không làm tăng giá trị vốn hoá của doanh nghiệp, bản chất nhà đầu tư không có thêm gì vì giá cổ phiếu được điều chỉnh giảm theo tỷ lệ tương ứng.

KHÓ THU ĐÚNG VÀ ĐỦ

Nhiều công ty chứng khoán đang gặp vướng mắc khi triển khai việc Nghị định 126, đặc biệt thời điểm nghị định có hiệu lực đang tới gần (5/12).

Trên thực tế, hiện nay hầu hết các công ty chứng khoán đều không phân biệt cổ phiếu thưởng, cổ tức bằng cổ phiếu với cổ phiếu thường. Cho nên, với vai trò trung gian có trách nhiệm nộp thuế cổ tức bằng cổ phiếu thay cho nhà đầu tư, các công ty chứng khoán phải gấp rút chuẩn bị nhân sự, thiết lập lại hệ thống, hạch toán cổ tức bằng cổ phiếu, cổ phiếu thưởng vào một tiểu khoản riêng, việc quản lý lịch sử giao dịch rất phức tạp để đảm bảo thu đúng và đủ khoản thuế nộp cho nhà nước.

Đại diện Công ty Chứng khoán SSI nói rằng, Nghị định 126 quá gấp gáp, các công ty chứng khoán cần ít nhất 6 tháng đến 1 năm để chuẩn bị hệ thống cũng như những điều kiện cần để triển khai đồng bộ việc thu thuế trên. Hiện nay Nghị định 126 vẫn chưa có hướng dẫn cụ thể về việc giá tính thuế theo giá thị trường đối với cổ phiếu niêm yết, với cổ phiếu chưa niêm yết thì tính thế nào? Đồng thời, việc xác định nguồn gốc chứng khoán phải thu thuế cũng chưa có hướng dẫn, với chứng khoán trước ngày 5/12 được tính thế nào...

"Nghĩa vụ thuế ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi nhà đầu tư, nếu có sai sót sẽ gây nhiều hệ lụy về hệ thống của công ty chứng khoán cũng như dẫn tới tranh chấp với nhà đầu tư", đại điện SSI lo lắng. 

Ông Nguyễn Hoàng Hải cũng nhận định, nếu Tổng cục Thuế muốn áp đặt sắc thuế này thì cũng khó có phương pháp thu thuế đúng và không thể thực hiện được.