Kết luận của Thanh tra Chính phủ về việc chấp hành pháp luật trong công tác quản lý và sử dụng vốn, tài sản tại Tổng công ty Hàng hải Việt Nam (Vinalines) giai đoạn 2007 - 2010 đã cho thấy hàng loạt những tồn tại, sai phạm của đơn vị từng được xem là “đầu tàu” cho chiến lược kinh tế biển này.

Trong báo cáo về hoạt động sản xuất kinh doanh của mình, Vinalines đưa ra con số cho thấy giai đoạn 2007-2011 đơn vị này liên tục có doanh thu và lợi nhuận vượt kế hoạch đề ra.

Cụ thể, năm 2009 tổng doanh thu đạt 18.195 tỷ đồng và tổng lợi nhuận đạt 857 tỷ đồng, nộp ngân sách đạt 1.234 tỷ đồng. Con số này sụt giảm so với năm 2008 do tình hình kinh tế khó khăn, đơn hàng sụt giảm mạnh.

Năm 2010, tổng doanh thu đạt 20.934 tỷ đồng, tăng 16% so với năm 2009 và tổng lợi nhuận đạt 1.241 tỷ đồng, tăng 40% so với năm 2009, nộp ngân sách đạt 1.190 tỷ đồng, tăng 1% so năm 2009.

Tuy nhiên, kết luận của Thanh tra Chính phủ lại cho thấy điều hoàn toàn ngược lại. Năm 2009 Vinalines lỗ 412,325 tỉ đồng và năm 2010 lỗ 1.273,892 tỉ đồng, chưa tính thêm 5 đơn vị chuyển từ Vinashin sang cho Vinalines quản lý.

Do liên tục thua lỗ nên nguồn vốn hoạt động trong giai đoạn này của Vinalines chủ yếu là vốn vay từ các tổ chức tín dụng. Năm tài chính 2007, Vinalines có khoản nợ phải trả là 17.071 tỷ đồng, chiếm 65,8% tổng nguồn vốn và đến năm 2010 khoản nợ phải trả đã tăng lên đến 36.599,7 tỷ đồng, chiếm 91,4% tổng nguồn vốn.

Trong giai đoạn 2007-2010 hiệu quả sử dụng vốn của Vinalines cũng sụt giảm mạnh, tỉ suất sinh lời của vốn chủ sở hữu năm 2007 là 14,15% sụt giảm xuống còn âm (-) 14,8% vào năm 2010.

Đầu năm 2012 Vinalines đưa ra con số báo cáo tài chính năm 2011 là tổng lợi nhuận ước đạt 62,15 tỉ đồng, tăng 24% so với kế hoạch cả năm 2011. Tuy nhiên con số này đang bị đặt nhiều dấu hỏi vì ngay trong 6 tháng đầu năm 2011 chính Vinalines đã công bố có số lỗ trên 660 tỷ đồng.

Thêm vào đó, những khoản lỗ của các năm trước đó và khoản nợ phải trả đã “ăn” quá sâu vào nguồn vốn thì khả năng đạt lợi nhuận vào năm 2011 là điều khó xảy ra.

Chỉ rõ những thất bại từ đội tàu, Thanh tra Chính phủ cho biết, 5 trong tổng số 27 tàu đóng mới và 34 trong tổng số 73 tàu đã qua sử dụng được mua về đều rơi vào cảnh khai thác lỗ, có tàu lỗ nhiều quá Vinalines phải bán.

Về chuyện mua tàu cũ, Vinalines mua tới 17 tàu trên 15 tuổi không đủ điều kiện đăng ký tại Việt Nam. Cao tuổi nhất là tàu Lively Falcon với hơn 30 tuổi nhưng vẫn được Bộ Giao thông Vận tải cho phép đăng ký. Đội tàu của Công ty Cổ phần Vận tải Dầu khí Việt Nam (Falcon) có tuổi gần năm và vẫn được đăng ký... Với việc sử dụng đội tàu quá tuổi, hiệu suất sử dụng thấp đã gây thất thoát lớn. Giai đoạn 2005 - 2010, chỉ riêng công ty mẹ Vinalines đã phải chịu lỗ 935 tỉ đồng...

Những sai phạm này theo quan điểm của Thanh tra Chính phủ, trách nhiệm trực tiếp thuộc Chủ tịch Hội đồng Quản trị nay là Hội đồng Thành viên và Tổng giám đốc Vinalines trong các thời kỳ từ 2007 - 2010.

Bên cạnh việc đầu tư đội tàu, trong giai đoạn 2007-2010 Vinalines đã quyết định đầu tư 14 dự án xây dựng và hầu hết đều xảy ra vi phạm.

Như dự án xây dựng cảng trung chuyển quốc tế Vân Phong có tổng mức đầu tư điều chỉnh là 6.177,6 tỉ đồng. Vinalines đã chi 4,114 tỉ đồng cho lễ khởi công dự án trong khi quyết định của Thủ tướng chỉ cho phép chi phí tối đa là 50 triệu đồng.

Cũng tại dự án này, Vinalines đã chỉ đạo, quản lý không chặt chẽ, trái quy định, làm tăng vốn đầu tư như điều chỉnh dự toán gói thầu số 1 từ 14 tỉ đồng lên 21,6 tỉ đồng. Thiết kế sai dẫn đến việc thi công đóng lãng phí trên 2 tỉ đồng và có nguy cơ mất 146 tỉ đồng tiền tạm ứng thực hiện hợp đồng nhập cọc.

Dự án đầu tư nhà máy sửa chữa tàu Vinalines phía Nam có tổng mức đầu tư 3.854 tỉ đồng tuy nhiên quyết định đầu tư được thực hiện khi chưa có quy hoạch, sai thẩm quyền... Tính đến 30/4/2010, tổng số tiền lãng phí từ dự án này đã lên tới 489,6 tỉ đồng.

Ngoài ra, Vinalines còn đầu tư và có vốn góp vào 158 doanh nghiệp và sử dụng 1.000 tỷ đồng vốn trái phiếu trái mục đích từ năm 2007- 2010. Theo kết luận của Thanh tra Chính phủ, tính chung đến nay Vinalines có 1.836 tỷ đồng đầu tư dang dở không phát huy hiệu quả, gây lãng phí và trách nhiệm thuộc về tập thể lãnh đạo Vinalines mà đứng đầu là Chủ tịch Hội đồng Quản trị, Tổng giám đốc và giám đốc, trưởng các ban quản lý dự án của Vinalines qua các thời kỳ từ 2005 - 2010.

Từ những sai phạm trên Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các cơ quan liên quan tổ chức, hướng dẫn các thành viên Hội đồng Quản trị và Tổng giám đốc Vinalines thời kỳ 2007 - 2010 kiểm điểm trách nhiệm, tự đề xuất hình thức xử lý để Thủ tướng xem xét, xử lý trách nhiệm người để xảy ra khuyết điểm sai phạm trên.

Thanh tra Chính phủ sẽ chuyển hồ sơ sang Bộ Công an để tiếp tục điều tra làm rõ những vi phạm trong việc đầu tư dự án xây dựng nhà máy sửa chữa tàu biển Vinalines phía Nam.